Kalendarium – najważniejsze wydarzenia z historii Inków i podboju ich imperium

1438
Pachacutec pokonuje Chanków atakujących Cuzco i zostaje władcą Inków.

1438-1471
Rządy Pachacuteca (który następnie abdykuje na rzecz swojego syna Tupaca Yupanquiego). Podczas swojego długiego panowania władca powiększył terytorium państwa o rejony położone wzdłuż rzeki Vilcanota i jej dalszego odcinka – Urubamby, w okolicy Ollantaytambo i w głębi Vilcabamby (dzisiejsze Espiritu Pampas).

1440 (około)
Inka Pachacutec włącza rejon Vilcabamby w skład państwa Inków.

1450 – i później
Inkaski podbój okolic Tiwanaku.

1460 – i później
Zwycięstwo Inków nad ludem Chimu na północy Peru.

1464
Urodził się Huayna Capac

1474
W Sewilli urodził się Bartolomeo Las Casas

1476
W Trujillo, w Estremadurze na świat przychodzi Francisco Pizarro.

1471-1493
Rządy Tupaca Yupanquiego. Zarówno jako podwładny Pachacuteca, jak i później, jako samodzielny władca, rozbudowuje imperium na północ, podbija region zamieszkany przez przedstawicieli kultury Chachapoya i dociera na tereny dzisiejszego Ekwadoru. Postępuje również na południe, wzdłuż wybrzeża współczesnego Chile.

1484 
Alonso Sanchez de Huelva, pilot żeglarski z Huelvy w hrabstwie Niebla płynąc na swym handlowym statku z Wysp Kanaryjskich na Maderę. Podczas kilkunastodniowej burzy został zniesiony w nieznanym mu kierunku. Uważa się że jako pierwszy Europejczyk dotarł wtedy do wysp, które potem nazwano Wyspami Świętego Dominika, a teraz Dominikaną – na Morzu Karaibskim.
Z 17 osobowej załogi do Hiszpanii powróciło (po około 29 dniach) 5 żeglarzy. Relacje ze swojej przygody przedstawili Krzysztofowi Kolumbowi (w źródłach hiszpańskojęzycznych nazwisko Kolumb brzmi Colon), znanemu pilotowi, kosmografowi i autorowi mat żeglarskich. Jednak na skutek wycieńczenia i chorób wszyscy zmarli.

1490 – i później
Wyprawy zbrojne Huayny Capaca na tereny zamieszkane przez Chachapoya.

1491
Władcy Katoliccy na mocy kapitulacji w Santa Fe mianują Krzysztofa Kolumba „Admirałem  Morza Oceanu”.

1492
Podbój Emiratu Grenady zakończył okres tzw. rekonkwisty. Kończy sie okres panowania kalifów na półwyspie Pirenejskim.

1492-X-12
Hiszpańska wyprawa, kierowana przez Krzysztofa Kolumba dopływa do wyspy amerykańskiej, którą nazwano San Salvador (obecnie Watlings w Archipelagu Bahama), a następnie Kubę i Haiti – była to jego pierwsza z czterech wypraw do Nowego Świata.

1493-IX-25
Krzysztof Kolumb wypływa z Hiszpańskiego portu Kadyks na swoją drugą wyprawę do Indii Zachodnich. Wyprawa miała charakter kolonizacyjny.
Armada obejmowała 17 statków z 1500 ludźmi (marynarze, żołnierze, duchowni, przedstawiciele szlachty).

1493-XII-25
„Santa Maria” – Flagowy okręt Krzysztofa Kolumba rozbija się u północno-zachodnim wybrzeżu Hispanioli. 39 żołnierzy pod dowództwem Diega de Arany ze szczątków okrętu buduje fortyfikację – która staje się pierwszą Hiszpańską konstrukcją obronną powstałą w Ameryce.

1493
Kolumb podejmuje drugą wyprawę.

1493-1527
Rządy Huayny Capaca.

1494-V-03
Papież Aleksander VI, który był Hiszpanem z rodu Borja, wydał bull w której ustanowi, że południk przebiegający w odległości stu mil od Azorów na zachód (1785 km na zachód od Wysp Zielonego Przylądka) stawał się linią graniczną, wszystkie terytoria położone przed tą linią miały należeć do Portugalii (stały się domeną odkrywczą Portugalii), a ziemie położone na zachód od tej linii miały należeć do Hiszpanii.
Portugalia i Hiszpania miały w obrębie swoich domen zagwarantowany wyłączność dokonywania podboju, ale także obowiązek troski o christianizację mieszkających tam ludzi.

1494-VI-07
Układ w Tordesillas modyfikuje bulle Aleksandra VI, Hisz­pania i Portugalia wspólnie uzgadniają strefy swoich wpły­wów.

1495
Zakończenie drugiej wyprawy Kolumba, odkrycie Jamajki i Małych Antyli.

1498-VIII-1
Podczas trzeciej wyprawy Kolumb dostrzega jako pierwszy Europejczyk stały ląd amerykański. Pierwotnie myślał że to wyspa i nazwał ją Isla Santa (Wyspa Święta).

1498-VIII-5
Po raz pierwszy Hiszpanie dopłynęli do wybrzeża amerykańskiego lądu. Wyprawa Kolumba dociera do wyspy Trinidad i odkrywa wybrzeża Wenezueli od przylądka Vela do za­toki Paria.

1498
Na tronie Inków zasiada Huayna Capac.

1499
Pinzonowie odkrywają wybrzeża Gujany i Brazylii aż do ujścia Amazonki, nie lądują jednak, wrogo przyjęci przez Indian.
Juan Diaz de Solis odkrywa wybrzeża Hondurasu.
Alonso de Ojeda i Juan de la Cosa odkrywają  wybrzeża Wenezueli. Kraj ten przypominał Ojedzie Wenecję, dlatego nazwał go małą Wenecją – Wenezuela

1500
Izabela Katolicka rozkazuje uwolnić i repatriować tych In­dian, których jako niewolników przywieziono do Hiszpanii.
Alvarez Cabral odkrywa wybrzeża Brazylii.
Kilku członków rodziny Pincanam pochodzący z Sevilli odkrywają rzekę Amazonka

1501
Amerigo Vespuccl odkrywa wschodnie wybrzeża Ameryki Południowej aż do południowej.

Zgodnie z rozkazem królewskim prawo do broni mieli wyłącznie Kastylijczycy. Z biegiem lat ten przepis złagodzono.

Izabela – Królowa Hiszpanii, mając na uwadze ochronę Indian przed zamianą ich w niewolników, nakazuje, że Indianie z Nowego Świata są poddanymi i wasalami Królestwa Hiszpanii.

1502
Komandor de Lares, Nicolas de Ovando, zostaje guberna­torem wyspy Hispanioli (Haiti). On pierwszy stosuje repartimento

1502-II
Pizarro wyrusza do Nowego Świata, na wyspę Hispaniolę (obecnie Republika Dominikany i Haiti). Był członkiem ekspedycji dowodzonej przez Nicolasa de Ovando y Caceresa, mającej za zadanie przyspieszenie procesu kolonizacji, rozwoju ekonomicznego wyspy, ustanowienie trwałych struktur administracyjno-politycznych, polepszenie życia kolonizatorów i ewangelizacja Indian.

1502-1503
Podczas ostatniej wyprawy Krzysztof Kolumb eksploruje wybrzeża dzisiejszego Hondurasu, Nikaragui, Kostaryki i Panamy.

1503
Założenie banku Caaa de la Contrataclón w Sewilli, który miał monopol handlu z Indiami i który będzie normować stosunki  z Nowym  Światem.
Sewilla staje się „Portem Indii Zachodnich”.
Rodrigo de Bastidas odkrywa wybrzeże Darienu (Przesmyk Panamski).

1504
Śmierć Izabeli Katolickiej

1507
Niemiecki drukarz i kartograf Marcin Waldseemuller użył w swoim dziele „Cosmographiae introductio” nazwy Ameryka. W teksie opisywał krainę, jaką widział Americo Vespucci i na tej podstawie nadał tym obszarom nazwę Ameryka.

1508
Prawdopodobna data pierwszego wydania Amadisa z Walii.
Diego de Nicuesa dopływa do Veragua (Kolumbia).

1509
Pizarro po pobycie w Sewilli dociera na Hispaniolę (obecne Haiti. Słowo haiti w języku tubylców oznaczało chropowatość). Po kilku miesiącach przebywania w Santo Domingo Pizarro dołączył do Alonso de Ojedy, który szykował wyprawę na Tierra Firme, czyli karaibskie wybrzeże południowego kontynentu. W tym okresie Ojeda za sprzeniewierzenie przynależnej koronie tzw. królewszczyzny (czyli części zdobytych łupów) stracił szacunek u biskupa Fonseco – szefa Urzędu Handlu Zaatlantyckiego. Otrzymał pozwolenie jedynie na kolonizację wybrzeża Kolumbii, ale tylko do zatoki Uraba, a tereny przez niego zdobyte miały się nazywać Nową Andaluzją.
Sternikiem wyprawy Ojedy jest najlepszy pilot korony hiszpańskiej Juan de la Cosa – członków wyprawy jest prawie 300.

Pizarro przybywa z Hispanioli do Panamy.

Juan Ponce de Leon kolonizuje Boriquen (San Juan de Puerto Rico).

1510-II-28
W drodze do Calamar, wzdłuż wybrzeża Kolumbii, w potyczce z Indianami ginie niemal cały oddział – miedzy innymi Juan de la Cosa. Z 70 osobowego oddziału ocaleli tylko Alonso de Ojeda i Francisco Pizarro.
Po kilku dniach Hiszpanie w odwecie spalili osadę Calamar.

1510- wiosna
Wyprawa kieruje się do zatoki Uraba. Tu także dochodzi do walk z Indianami – giną kolejni Hiszpanie. Do Carobana gdzie obozowali Hiszpanie wódz Tiripi wysyła posłów. Ojeda z dziewięcioma Hiszpanami udaje się na spotkanie z wodzem. Jednak Tiripi i okoliczni wodzowie podejmują walkę z konkwistadorami.
Oddział czeka na przybycie wspólnika Martina Fernandeza de Enciso z posiłkami. Do zatoki wpływa statek rzekomego kupca Bernardino de Talavera – ten jest jednak piratem. Ojeda zawiera układ, że zawiezie część oddziału i Ojedę na Hispaniolę, a Pizarro z resztą ludzi i dwiema brygantynami poczeka w Carobana. Jeśli po pięćdziesięciu dniach Ojeda nie wróci Pizarro miał przejąć dowództwo wyprawy.
Talavera oszukał Ojedę – w Santo Domingo uwięził Ojedę, zagrabił ludzi i statek.
Pizarro wypływa z zatoki na dwóch brygantynach – mając 60 ludzi kieruje się do Calamar. Wyprawa spotyka dwa statki Enciso – ten nie wierzy Pizarrowi i oskarża go o zdradę i ucieczkę od Ojedy. Ostatecznie uwierzył Pizarrowi ale załoga zbuntował się przeciw Enciso i opowiada się za Vasco Nunezem de Balboa.
Balboa proponuje by kolonię założyć w okolicy Darien, po zachodniej stronie Uraba – jest to jednak teren Złotej Kastylii pod jurysdykcją Diego de Nicuesa.
W delcie rzeki Atrato zakładają miasto Santa Maria de la Antigua.

1511
Kazanie dominikanina Mentesinosa potępiające system bra­nia Indian w encomienda.
Nicuesa, po katastrofie na morzu koło Jamajki dostaje się do niewoli u Indian z Jukatanu. Na San  Domingo — pierwsza  Audlencla amerykańska.

1512-I
Pedradias Davila wypływa z największą do tej pory ekspedycją. 22 różnego rodzaju statki, ponad 1500 ludzi – między innymi Diego de Almagro i pierwszy du­chowny, Bartolome de Las Casas. Wartość wyprawy oszacowano na około 40000 dukatów

1512
Ogłoszenie Praw z Burgos dla Nowego Świata.

Juan Ponce de Leon odkrywa Florydę.

1513-IX-25
Oddział Vasco Nuneza de Balboy i Francisco Pizarra dociera przez przesmyk Panamski do wzgórza z którego widzą wody „Morza Południowego”, czyli Pacyfiku.

1513-IX-29
Vasco Nuńez de Balboa i Francisco Pizarro wyrąbując sobie drogę przez lasy, przekraczają Przesmyk Panamski i stają na brzegu Oceanu Spokojnego w zatoce San Miguel. (W tamtym okresie akwen ten nazywano Wielkim Morzem Południowym).
Nuńez de Balboa ze sztandarem Kastylii i wizerunkiem Panny Marii wchodzi po pas do wody i mówi „Niech żyją wysocy i potężni królowie Kastylii. W ich imieniu biorę w posiadanie ciebie, Morze Południowe, i was, okoliczne rejony”.
Król mianował Balboe adelanlado Morza Południowego i gubernatorem prowincji Coyba i Panama, ale gubernatorem Darien został 70-letni Pedra Arias de Avila (nazywanym w kronikach także don Pedra Ariasa Davili) znanego jako Pedrarias.

1514-I-18
Z Hiszpańskiego portu Sanlúcar de Barrameda wypływa ekspedycja Pedrariasa, która kieruje się do portu Castilla de Oro w Panamie (Złota Kastylia). Armada składa się z z 19 statków i około 1500 żołnierzy.
Członkami ekspedycji są m.in. Gabriel de Rojas, Diego de Almagro,Bernalem Díaz del Castillo i Hernando de Soto.

1514-IV-11
Armada Pedrariasa dopływa do portu Castilla de Oro (Panama)

1514-VII
Armada Pedrariasa dopływa do wybrzeża i zakłada miasto – port Santa María de la Antigua del Darién (Panama). Nunez de Balboa przekazuje władzę nowo przybyłemu gubernatorowi – Pedrariasowi Davila, skąd rozpoczął eksplorację wybrzeża Ameryki Środkowej.

1514 (brak danych)
Nuńez de Balboa zostaje aresztowany, a następnie stracony przez Pizarra na rozkaz Pedrariasa.

1515
Przychodzi na świat święta Teresa z Avila.

1516-I-23
Umiera król Hiszpanii Ferdynand

1516
Wyprawy zbrojne Huayny Capaca na tereny dzisiejszego Ekwadoru.
Diez de Solis w poszu­kiwaniu „przejścia południowo-zachodniego” odkrywa Rio de la Plata.

Na tronie Hiszpanii zasiada Karol I Hiszpański, z dynastii Habsburgów.

1516 (około)
Przychodzi na świat przyszły władca Inków Manco Inca.

1517
Umiera kardynał-regent królestwa Jimenez de Cisneros.
Francisco Hernandez de Córdoba odkrywa odkrywa Jukatan.

1517-11-XI
Karol I (późniejszy cesarz Karol V) wstępuje na tron Ka­stylii.

1518
Juan de Grijalva dobija do wybrzeży Meksyku, ale nie może się tam utrzymać wobec nieprzyjaznej postawy Indian.

1519
Pedrarias Davila przenosi stolicę Tierra Firme do Panamy.

Davila uwięził de Balboe pod pretekstem knowań przeciw królowi i zdrady Korony.

Karol I – Król Hiszpanii został koronowany na cesarza Świętego Imperium Rzymskiego. Przyjął imię Karola V i objął także Niderlandy, Sycylię, część Italii, wyspy na Karaibach, Panamę i Meksyk.

W wyniku konfliktu między Hiszpanią a Rzymem, Papież Leon X wyklął wbrew woli króla Karola V Hiszpańskiego Inkwizytora wraz z jego wszystkimi pomocnikami.

1519-I-12
W Acla odbywa się proces, w którym uznano Nuneza de Balboę winnym i stracono go wraz z trzema towarzyszami.

1519 – 1521
Hernando Cortes podbija imperium Azteków na terenie współczesnego Meksyku.

Kupcy i bankierzy z Genui, Norymbergi, Florencji, krajów Habsburgów oraz miast Hiszpanii zaczęli interesować się Ameryką Południową i możliwością zysków z ewentualnych wypraw.

1520
Ekspedycja karna Gonzala de Ocampo do Cumana przeciwko Indianom, którzy wymordowali Hiszpanów, zwłaszcza fran­ciszkanów.
Las Casas podejmuje pokojową i rolniczą kolonizację tego obszaru.

1520-IX
Epidemia ospy dociera do Meksyku i dziesiątkuje Azteków.

1520-XI-01
Ferdynand Magellan przepływa cieśninę, która odtąd nosi jego imię. Rejs rozpoczął 20 września 1519 z portu San Lucar na pięciu statkach. Do Hiszpanii po 3 latach i 14 dniach żeglugi powrócił tylko statek Victoria z 18-osobową, wyczerpaną załogą  – Magella zginął na Filipinach.

1522
Bask Pascual de Andagoya przeprowadza rekonesans wybrzeży Kolumbii i Ekwadoru, północnych ziem imperium Inków. Przepływa 320 km wzdłuż wybrzeża i dopływa do rzeki San Juan na południowym wybrzeżu dzisiejszej Kolumbii. Andagoya zdobywa informacje, że na południu jest bogate państwo Biru lub Viru. Ze względu na swoją chorobę, głód, rany i wyczerpanie całej załogi zaniechał dalszej podróży i wrócił do Panamy.

Francisco Pizarro, Diego de Almagro i ksiądz Hernando de Luque planują w Panamie wyprawę na południe do państwa Biru. Wyprawę finansuje Pedrarias, ale zastrzega sobie udział w 1/4 zysków.

1523
Portugalczyk Alejo Garcia z kolonii hiszpańskiej w Rio de la Plata (Argentyna) przyłączył się do wyprawy wojowników guarani, którzy systematycznie plądrowali pogranicza państwa Inków. Badaczy uważają, że Garcia dotarł jako pierwszy Europejczyk do terenów dzisiejszej Boliwii.

1524-IX-13 (inne źródła 1524-XI-14 lub 1524-X)
Po dwóch latach przygotowań pierwsza ekspedycja Francisca Pizarra wypływa z Panamy na południe i bada wybrzeże Kolumbii. Na statkach odkupionych od Andagoya płynie 80 ochotników i dwa konie (inne źródło podaje 114 ludzi i 4 konie).
W innym źródle cytującym Francisco Lopeza de Jereza – pisarza i sekretarza Pizarra (czasem określanego imieniem Fernando López de Xerez), czytamy, że Pizarro wypłynął 14 listopada 1524 roku na statku „Santiago”, a wraz z nim około 80 Hiszpanów, kilku Indian i 4 konie. Dociera do osady gdzie w walce z Indianami ginie lub odniosło rany 22 Hiszpanów, a sam Pizarro odnosi 7 ran. W zemście pali osadę i nazywa to miejsce Puerto Quemado „Spalony Port”. Zdobywa dużo złota i srebra, ale z uwagi na małą liczbę załogi zawraca i dociera do portu Chicama.
Pizarro dopływa do ujścia rzeki, wpływa w głąb lądu, ale nie widzi śladów życia, zawraca w trudnych warunkach. Zniszczony statek ze schorowaną załogą dopływa do nieznanej zatoki – potem nazwanej Puerto del Hambre „Portem Głodu”. Oddział penetruje wybrzeże. Po naprawieniu statku Pizarro wysyła kapitana Montenegro na Wyspę Perłową po prowiant, a sam z nielicznym oddziałem zostaje na wybrzeżu i kontynuuje penetrację okolicy.
Po 47 dniach wraca Montenegro z zapasami żywności. Płyną wzdłuż wybrzeża często schodząc na ląd. Dochodzi do kilku potyczek z Indianami, ale Hiszpanie zdobywają dowody na istnienie kraju złota na południu. Oddział dopływa do Chicama, gdzie Pizarro i Almagro spotykają się w styczniu 1526 roku.
Przez ten czas Almagro w porcie przygotowywał drugą karawelę (lub brygantynę), która po kilku dniach z 70 osobową załogą rusza w ślad za Pizarro (lub 60 osobową). Almagro dopłynął do Pueblo Quemodo gdzie w starciu z Indianami traci oko. Postanowił zawrócić do Panamy, ale po drodze spotyka statek Pizarra.
Ze 184 konkwistadorów teraz pozostało około pięćdziesięciu. Pizarro obawia się reakcji Pedrariasa, wysyła więc do Panamy Almagra wraz ze wszystkimi łupami.
Ostatecznie Pedrarias zażądał tytułem odszkodowania zapłaty 1000 peso w złocie. Za pozostały łup spłacono długi i wyekwipowano dwa nowe statki na kolejną wyprawę.

1525-IV-11
Gonzalo de Alvarado, który przebywał od roku na terenach Gwatemali i Salwadoru, zakłada w dolinie Las Hamacas miasto San Salvador.

1525
Epidemia ospy przesuwa się od Meksyku wzdłuż wybrzeża karaibskiego, po czym dolinami Kolumbii i Wenezueli dotarła do Andów.

W Hiszpanii król Karol I powołuje Radę do spraw Indii Zachodnich „Real y Supremo Consejo de Indias” – dawny hiszpański najwyższy urząd odpowiedzialny za administrowanie posiadłościami kolonialnymi, istniejący do 1834 roku. W radzie zasiadało od 6 do 10 członków mianowanych przez króla. Organ posiadał kompetencje ustawodawcze, wykonawcze i sądownicze. W XVIII wieku stracił na znaczeniu.

1525-IX-22
Instytucja Cedula Real w Logrono domaga się informacji o rezultatach podróży badawczej na „wybrzeżach Peru”. Po raz pierwszy w oficjalnych pismach pojawiło się określenie „Peru”.

1526-III-10 (data negowana przez badaczy)
Francisco Pizarro, Diego de Almagro oraz Hernando de Luque podpisują formalną umowę handlową – Pakt Panamski zwany Pacto de Panama, tworząc przedsięwzięcie o nazwie Kompania Lewantu Compania de Levante – spółkę, której zadaniem będzie przeprowadzenie podboju ziem leżących na południe od Zatoki Panamskiej. Luque wniósł równowartość 200 tysięcy peso czyli 200 funtów złota w sztabach (w imieniu sędziego Gaspara de Espinozy i jego bogatej kupiecko-urzędniczej rodziny), a dokument podpisali de Luque i osoby szanowane w Panamie – w imieniu Pizarra i Almagra, którzy byli analfabetami.
Poza tym Pizarro cały czas przebywał na Wyspie Pereł i czekał na powrót Almagra.
Niektóre źródła podają, że Gaspar de Espinosa wyłożył 20000 pesos.

1526-III-10
Król Hiszpanii Karol V poślubił swoją kuzynkę Izabelę Portugalską. Dostała imię po babce ze strony matki, Izabeli Katylijskiej, która była partonką Kolumba.

1526-XI
Almagro wypływa na drugą wyprawę, która potrwa do jesieni 1527 roku.
W ekspedycji wzięły udział dwa statki „Santiago” i „San Cristobal” z 110 żołnierzami i kilkoma końmi. Pilotem został Bartolomeo Ruiz – żeglarz pochodzący z Moguer w Andaluzji.
Niektóre źródła podają, że wypłynęli pod koniec grudnia 1525 roku.
Gdy Almagro dopłynął do Pizarra łączna ilość żołnierzy wynosiła 160.

1526 wiosna (niektóre źródła podają, że do rzeki San Juan dotarli w styczniu 1527 roku, a na wyspę Gallo dotarli 3 czerwca 1527)
Dopłynęli do ujścia rzeki San Juan – gdzie dotarł w poprzedniej wyprawie Almagro.
Tam się rozdzielili. Almagro wrócił do Panamy po posiłki, Pizarro na 3 szalupach wpływa w głąb lądu, a Ruiz popłynął dalej na południe.
Ustalono że spotkają się za 2 miesiące.
Ruiz kierując się na południe minął wyspę Gallo, zatokę San Mateo, Atacames, dotarł do wioski Coaque. Jako pierwszy Europejczyk na Pacyfiku od północy przeciął równik. Na wysokości Ekwadoru przechwytuje Indian z Tumbez, płynących na tratwie z drzewa balsa – trzech Indian wziął do niewoli z myślą nauczenia ich języka hiszpańskiego (dwóch potem Hiszpanie nazywali Felipillo i Martinillo). Na tratwie znajdowało się 20 indiańskich marynarzy i kilku pasażerów.
Inne źródło podaję, że na pokładzie było 22 tubylców, ale 11 z nich wskoczyło do morza i uciekło.
Ruiz wraca do ujścia San Juan – opowiada o bogatych i rozwiniętych osadach które widział wzdłuż wybrzeża. Niedługo potem powraca Almagro i cały oddział rusza na południe, płynąc wzdłuż wybrzeża – mijają wyspę Gallo, ujście rzeki Santiago, zatokę San Mateo, rzekę Esmeraldas i dopływają do osady Tacamez (inne źródła podają nazwę Atacames), należącej do państwa Puitu (inaczej Quito), podbitego przez Inków.
Poniżej osady Pizarro wraz z 80 konkwistadorami schodzi na ląd i kontynuuje marsz na południe. Ponieważ tereny robiły się coraz bardziej cywilizowane, a liczba Hiszpanów była mała, padła propozycja zawrócenia wyprawy do Panamy. Pizarro obawiał się powrotu, gdyż w Panamie czekali wierzyciele, u których pozaciągali długi.
Z powodu chorób, wycieńczenia i rozczarowania członków wyprawy dochodzi do sporu między Pizarro a Almagrem, ale sytuację opanowuje Ruiz.
Dlatego ponownie wysłał do Panamy Almagra, z misją organizacji nowego zaciągu ludzi, zaopatrzenia, koni i broni. Dochodzi do pierwszej sprzeczki pomiędzy Pizarro i Almagro. Rozdzielają ich urzędnik królewski Nicolas de Ribera i Ruiz.
Almagro wraca do Panamy, a Pizarro pozostaje na Gallo (Wyspie Koguciej). (inne źródła podają, że nastąpiło to w połowie 1527 roku)
W tym czasie w Panami dochodzi do zmiany gubernatora Tierra Firme. Pedrariasa zastępuje Pedro de los Riosa, który jest przeciwny kolejnej wyprawie.

1526-VIII- koniec  (lub 1527-VIII)
Na statku Almagra przybywa Pedro Tafur – urzędnik Riosa. Tafur miał sprawdzić oskarżenia, skierowane przeciw Pizarro i Almagro przez zbuntowanych uczestników wyprawy. List ze skargą przemycony był w zwoju tkanin, jakie Pizarro wysłał wcześniej do gubernatora Panamy.
Gdy Tafur dotarł na wyspę zastał 80 wycieńczonych Hiszpanów, z tym 20 umierających. Jego widok ucieszył chcących wracać do Panamy konkwistadorów.
Na wyspie doszło wtedy do znamiennej sceny. Pizarro narysował szpadą na piasku linię. „Towarzysze i przyjaciele, Po jednej stronie tej kreski jest głód, trud i wyczerpanie, może i śmierć. Po drugiej wygoda. Tu gdzie stoję jest Peru i bogactwa. Wybierajcie po której wy chcecie być”. Do Pizarra dołączyło 13 konkwistadorów:
Pedro de Candia – Grek, znawca artylerii,
Cristobal de Peraleta (lub Peralta),
Domingo de Soria Luce,
Nicolas de Ribera – skarbnik królewski,
Francisco de Cuellar,
Alonso de Molina,
Pedro de Alcon (lub Halcon),
Garcia de Jerez,
Anton de Carrion,
Alonso Brieceno (lub Briceno),
Martin de Paz,
Juan de la Torre.

Linie przekroczył także Ruiz, ale został odesłany z wyspy Gallo w celu pomocy Almagrowi w organizacji kolejnych statków, ludzi i zaopatrzenia.
Gonzalo Martin de Trujillo niedługo potem zmarł na wyspie Gallo i zastąpił go pilot i żeglarz Bartolome Ruiz.
Reszta z osiemdziesięcioosobowego oddziału wybrała powrót do Panamy, dlatego Pizarro nakłonił Tafura do układu. Tafur pozostawił Pizarrowi część zapasów, ale nie zgodził się by zawieść buntowników na inną wyspę. Wybudowali więc tratwy i dopłynęli do Wyspy, którą nazwali Gorgona od imienia potwora z greckiego mitu. Potem określali ją także mianem  Inferno, czyli Piekło. Inne źródła wskazują, że Ruiz odmówił im użyczenia małej łódki, ale podwiózł ich wszystkich do brzegu wyspy. Tam Pizarro i 13 ochotników miało zaczekać na posiłki, z jakimi miał przybyć z Panamy Diego de Almagro.

1527
Dekret króla Karola I, nakazujący wicekrólom, prezydentom audiencji, gubernatorom, kasztelanom, burmistrzom i kapralom by zawsze bardzo dbali o zaopatrzenie magazynów w broń, artylerię i amunicje, utrzymując ją w doskonałym stanie, gotową do użycia w stanie zagrożenia.

1527 koniec
Epidemia ospy obejmuję swoim zasięgiem terytorium Peru. Na początku 1528 roku wiadomość o zarazie dociera z Cuzco do Quito – miejscowości te dzieli 1600 km.

1528 początek
Po siedmiu miesiącach (inne źródła podają że po 5 miesiącach) oczekiwania na Wyspie Gorgona z Panamy przybywa statek wysłany przez Almagro, a pilotowany przez Ruiza. Z pośród trzynastu towarzyszy Pizarra trzech było ciężko chorowało a jeden zmarł.
Gubernator Rios po pierwsze nakazał powrócić w czasie najbliższych 6 miesięcy, a po drugie nie zezwolił na werbunek konkwistadorów, dlatego Almagro przywiózł jedynie żywność, zaopatrzenie i kilku czarnoskórych i Indian. Wyprawa jeszcze tego samego dnia wypływa na południe kierując się wzdłuż wybrzeża Kolumbii i Ekwadoru.

1528-IV koniec
Wyprawa po 20 dniach dotarła do zatoki Guayaquil i pierwszego inkaskiego miasta Tumbez. Kotwicę rzucono prawdopodobnie niedaleko małego portu zwanego dzisiaj Puerto Pizarro. Miasto Tumbez zrobiło wielkie wrażenie na Hiszpanach. Nawiązują kontakt z Tallan Chilimasa – kacykiem miasta. Odwiedza ich Inkaski dostojnik, przysyła dary, żywność i zaprasza do odwiedzenia miasta. Pizarro wysyła najpierw Alonso de Molinę i czarnoskórego tłumacza, ale nie wierzy jego opowiadaniom o cudownym i bogatym mieście. Ponownie wysyła Pedro de Candię, który miał przyjrzeć się szczególnie fortyfikacjom. Opinia Candii pokrywa się z relacjami Moliny.

W Tumbez, wśród Indian Tallanes, na własną prośbę pozostaje dwóch Hiszpanów: Alonso de Molina i marynarz Gines (Inne źródło podaje, że na wyspie pozostało dwóch Hiszpanów: uciekinier Morillo i Bocanegra, który uzyskał zgodę).
Inne źródła podają, że statek opuścili oni dopiero w drodze powrotnej, gdy ekspedycja zawróciła do Panamy z ujścia rzeki Santa.

Pizarro zabiera trzech Indian, którzy wyrazili chęć nauki hiszpańskiego (Felipillo i Martinillo).

Krótko jeszcze płyną na południe, docierają do ujścia rzeki Santa, wszędzie widząc bogate osady. Zapada decyzja o powrocie do Panamy.

Zanim Pizarro zawrócił statki do Panamy, został zaproszony na ląd przez pewne plemię, żyjące w okolicy Puira. Wodzem tego plemienia była kobieta, żona kacyka Indian Tallanes, którą Hiszpanie nazwali Capullana. Pizarro wyznaczył jako delegatów następujących konkwistadorów: Pedro de Halcon, Alonso de Molina, Nicolás de Ribera el Viejo i Francisco de Cuellar. Jak głosi legenda, Capullana miło ich ugościła, ale dopytywała się dlaczego nie przybył do niej Pizarro. Dopiero po namowach, Francisco Pizarro zdecydował się odwiedzić plemię w następnym dniu – na tą okazje zorganizowano ucztę.
Pizarro dokonał tu zaślubin ziemi i poddał ją królowi Kastylii.
Oczarowany wdziękami Capullany Hiszpan Halcon musiał być przez swoich kompanów siłą zabrany na statek, i aby nie uciekł do Capullany trzymano go pod strażą dopóki statek nie wypłynął na pełne morze.

1528-V
Do Panamy docierają w ostatnim dniu 2 miesięcznego ultimatum. Almagro zostaje w Panamie, a Pizarro udaje się do Hiszpanii, na dwór Karola V, by tam starać się o środki finansowe i pozwolenie na podbój odkrytych terenów.
Pizarro obawiał się że w Panamie wieści o widzianych bogactwach może skłonić innych do podboju tych rejonów. Dlatego szybko chciał udać się do króla i uzyskać dla siebie wyłączność na podbój.
Po dostaniu się na drugą stronę Przesmyku Pizarro wykupuje miejsce na żaglowcu i wypływa do Hiszpanii – nie był tam od trzydziestu lat.

1528-IV koniec (lub 1528-V początek)
Huayna Capac wraca z wyprawy wojennej. Będąc około 240 km od Quito, niedaleko miasta Tumi (lub Tumibamba) – dzisiejszego Cuenca, w obozie wybucha epidemia ospy. W wyniku zarazy umiera wielu wojowników, kilku generałów, a także sam Inca.
Po śmierci ciało Huayna Capaca zostało zmumifikowane, a następnie przeniesione do oddalonego o 2000 km Cuzco w żałobnym orszaku. Ciało Inki ubrane w najlepsze szaty niesione było przez jego najbliższych: braci, kuzynów, synów i najważniejsze osoby w państwie. Przed żałobnym orszakiem szła inkaska armia niosąc złoty posąg Inki. Ciało Inki złożono w jego pałacu „Casana”, a dodatkowo w ofierze złożono setki członków jego świty, sług i kobiet oraz tysiąc lam.
W wyniku tej śmierci wybucha wojna domowa między jego synami: Huascarem (prawowitym następcą tronu rezydującym w Cuzco) i Atahualpą (mieszkającym w Quito młodszym bratem Huascara). Zaciekła walka, wyniszczająca i tak już osłabione przez zarazę państwo, kończy się zwycięstwem Atahualpy.

1528-VIII-03
Dochodzi do kilku walk pomiędzy armiami Huascara (dowódca Atoc) i Atahualpy (dowódcy: Quisquis, Chalcuchima, Ucumari).

1528-VII-03
Raport z podboju spisany przez Garcia de Jarena, który miał być przedstawiony na dworze królewskim w Hiszpanii.

1528-VII-25
Raport z podboju spisany przez Pedro de Candię, który miał być przedstawiony na dworze królewskim w Hiszpanii.

1529
Dochodzi do kilku walk pomiędzy armiami Huascara (dowódca Atoc) i Atahualpy (dowódcy: Quisquis, Chalcuchima, Ucumari).

Pierwsza bitwa pod Mocha to sukces zwolenników Huascara.

W bitwie pod Ambato koło Quito zwyciężyły wojska Atahualpy.

W Saragossie Portugalia i Hiszpania podpisują drugi traktaty o podziale stref wpływów.
Na półkuli zachodniej linię podziału przesunięto na zachód tak, że obejmowała ona wschodnią część Brazylii należącą do Portugalii, na wschodniej południk przechodził przez najdalej wysunięty cypel Nowej Gwinei. Był to w przybliżeniu południk 50 długości zachodniej i 130 wschodniej.

Francisco Pizarro wraca do Hiszpanii z łupami zdobytymi w Tumbes. (lub w połowie 1528)

1529 polowa
W Toledo, gdzie wówczas przebywa 28-letni król Karol V z królową Izabellą, Pizarro prezentuje zdobyte w Peru bogactwa, ceramikę, tkaniny, hafty, wyroby ze złota. Towarzyszy mu Pedro de Candia, którego elokwencja i wiedza pomogły w pertraktacjach z członkami Rady Indii – pokazał mapę miasta Tumbes, którą sam sporządził.
Król zleca sprawę Radzie Indii, której przewodniczącym był wówczas hrabia de Osorno.

1529-VII-26
W Toledo podpisano dekret zwany „Capitulation de Conquista”, który stanowił, że zdobyte ziemie nosić będą nazwę Nowej Kastylii.
Dokument, który w imieniu Króla Karola I podpisała jego żona, regentka – Izabela Portugalska –  znany jest także pod nazwą „Capitulaciones de Toledo”.
Korona miała otrzymywać 1/5 łupów. Pizarro otrzymuje dekretem poparcie dla planowanej próby podboju Peru. W myśl dekretu Pizarro zostanie gubernatorem i głównodowodzącym. Otrzymał prawo podboju i zasiedlenia prowincji Peru na obszarze sięgającym 200 lig (1126 km) liczonych wzdłuż tego samego wybrzeża. Ustalenia zapewniały tez Pizarrowi pensję 750 tysięcy maravedes rocznie, ale płaconych dopiero z uzyskanych łupów. Wyprawa miała wyruszyć w ciągu pół roku od wejścia kontraktu w życia. Pizarro miał prawo zakupu artylerii w Panamie, zabrania 25 koni z Jamajki i 30 afrykańskich niewolników z Kuby. Do Peru miał zabrać misjonarzy dominikańskich. Otrzymał również środki finansowe na zapewnienie bezpieczeństwa każdej nowej kolonii oraz opłacenie burmistrzów, lekarzy i aptekarzy.
Pozostałe ustalenia dekretu:
– Almagro – tytuł hidalgo, stanowisko gubernatora Tumbes (miasto miało przybrać nazwę Nueva Valencia del Mar del Sur);
– Alonso de Luque – stanowisko biskupa Tumbes i tytuł Protektora Indian;
– Ruiz – tytuł Wielkiego Pilota Morza Południowego;
– Candia – stanowisko burmistrza Tumbes z pensja 60 tysięcy maravedes rocznie oraz licencję na produkcje armat;
– Francisco de Cuéllar – stanowisko Radnego Tumbes;
– Domingo de Soraluce – stanowisko Radnego Tumbes;
– Cristobal de Peralta – stanowisko Radnego Tumbes;
– każdy z tzw. „Trzynastki z Gallo” otrzymał tytuł Hidalgo i tytuł Rycerza Złotej Ostrogi, a niektórzy wynagrodzenie wypłacane ze skarbu królewskiego;

Na królewskim dworze Pizarro poznaje Corteza, zdobywcę Meksyku. Przed powrotem, w Trujillo, w rodzimym regionie Estremadura, rekrutuje grupę konkwistadorów, wśród których są jego przyrodni bracia: Hernando (29 lat), Juan (19 lat), Gonzalo (18 lat) i Pedro oraz krewny Francisco Martin de Alcantara (17 lat).

1530-I (lub 1530-II)
Mała flotylla Pizarra (dwa okręty i jedna „zabra”, czyli mały żaglowiec) ma wypłynąć z portu Sanlúcar de Barramed (San Lucar) koło Sewilli do Panamy. Towarzyszą mu jego najbliżsi z Estramadury: sąsiedzi, kuzyni i bracia.
Z uwagi na złą pogodę statki czekają w porcie, ale gdy Pizarro dowiaduje się, że na statkach będzie przeprowadzona królewska inspekcja, wypłynął pośpiesznie na „zabrze” w kierunku wyspy Gomera (na archipelagu Wysp Kanaryjskich), a w porcie pozostawił dwa okręty dowodzone przez Hernanda Pizarro.
Hernando wypłynął z Sanlúcar de Barramed gdy poprawiła się pogoda i spotkał się z Francisco na wyspie Gomera. Potem wszyscy skierowali się do portu Nombre de Dios, wcześniej zawijając jeszcze do portu Santa Marta, gdzie gubernatorem był Perdo de Lerma. W tym porcie kilku uczestników ekspedycji uciekło, słysząc pogłoski o tragicznych warunkach życia na ziemiach, gdzie się udają.
W porcie Nombe de Dios Pizarro witany jest przez Almagra. Gdy Pizarro zdaje mu relację z pobytu u króla i z uzyskanych tytułów Almagro jest rozczarowany – następuje początek niesnasek między Francisco Pizarro a Diego de Almagro. Almagro chciał wycofać swoje udziały. W tym czasie do portu zawinęły dwa okręty z niewolnikami z Nikaragui – dowodzone przez Hernana Ponce de Leona i Hernando de Soto.
Dochodzi do umowy – Pizarro wynajmuje dwa okręty, oferując tytuł kapitana dla de Soto, a dla de Leona najlepszych Indian z podbitych terenów. Almagro widząc że bracia Pizarro po uzyskaniu nowych okrętów mogą kontynuować wyprawę postanowił pogodzić się z nimi.

Hiszpański żeglarz Vincente Pinzon odkrywa Amazonkę – zobaczył ogromne ilości słodkiej wody wpadające daleko w głąb oceanu – nazwał ją Matka Boska Słodkiego Morza.
W tym samym roku Portugalczyk Pedro Alvarez Cabral w drodze do Indii potwierdza to odkrycie.

1530-XII-27 lub 1531-I-20
Na trzech statkach Pizarro wypływa z Panamy na południe. Towarzyszą mu Diego de Almagro i dwunastu konkwistadorów z tzw. „trzynastki z Gallo”. Oddział składał się ze 180 żołnierzy, posiadających łącznie 37 koni. 38 żołnierzy  było dobrze uzbrojonych, 90 średnio, a 20 słabo.

1531-I
Trzecia wyprawa Pizarra dociera do wybrzeży północnego Ekwadoru, do zatoki San Mateo (między Tumaco a Esmeraldas), gdzie zarządza dłuższy postój, być może w celu aklimatyzacji dla żołnierzy którzy nigdy wcześniej nie przebywali w tym klimacie. Giermkiem Francisca jest jego kuzyn Pedro Pizarro, który pisze szczegółową relację z wczesnego etapu kampanii.

W miejscowości Coaque (Quaque) zdobywają wiele złota, srebra i szmaragdów, materacy z wełny z drzewa ceiba („puchowca”) – w okolicy ujścia rzeki Esmeraldas „Rzeka Szmaragdowa”, około 1 st. szerokości geograficznej południowej.
Do Panamy wypływa statek ze zdobytymi łupami. Część łupów ma być także przewieziona do Nikaragui, by pokryć koszty werbunku nowych ochotników, a także zachęcić nowych ochotników – statkiem do Nikaragui dowodził Garcia de Aguilar.
Całkowitą wartość łupów zdobytą w Coaque określa się na 200000 castellanos w złocie. Inne źródło wycenia zdobyte 230 gram złota, tj. 0,5 funta na 15000 pesos, czyli 1500 marek.
Rodrigo Nunez – szafarz i żaglomistrz – zostaje przez Francisco Pizarro wyznaczony do opieki i rozdziału żywności dostarczanej przez poszczególne plemiona Indiańskie
Jeszcze gdy przebywali w Coaque dopłynął do nich na małym statku Sebastian de Benalcazar z około 30-osobowym oddziałem.

Kilka miesięcy płyną wzdłuż wybrzeża, często wdając się w potyczki z tubylcami.

1531-III-3
W Nikaragui umiera Gubernator Pedro Arias de Avila.

1531 wiosna
Huascar lekceważy zagrożenie ze strony armii Atahualpy. Nie zwraca uwagi na ostrzeżenia ze strony swojej matki Mama Rahua Ocllo. Ta odmawia mu poślubienia swojej córki, a jego siostry Chuqui Urpay.
Wojska Atahualpy pokonują pod Jaquijahuana koło Cuzco wojska Huascara. Generał Chalcuchima pochwycił uciekającego z pola walki Huascara.
Atahualpa posyła dwóch wysoko urodzonych emisariuszy do świątyni Catequil – słynnej huaca –  w sprawie przyszłych swoich losów. Ponieważ przepowiednia była niepomyślna, Atahualpa osobiście udał się do świątyni i zabił tamtejszego kapłana.

Wojska Atahualpy triumfalnie wkraczają do Cuzco, plądrują miasto. W miejscowości Quicpai pod Cuzco Atahualpa dokonał publicznej egzekucji Huascara, jego żony, córek oraz straży przybocznej. Jedynym z nielicznych krewnych Huascara, któremu udało się przeżyć był jego brat Manco Inca.

1531-X (inne źródła podają datę 1532-II)
Pizarro planuje założyć w Tumbes bazę wypadową dla dalszego podboju. Jednak do Hiszpanów docierają pierwsze informacje o toczącej się w Peru wojnie domowej. W związku z niepewną sytuacją w kraju rezygnuje z tego pomysłu, mija zatokę Guayaquil i dopływa do leżącej 3 km od wybrzeża wyspy Puna. Hiszpanie nawiązują kontakt z kacykiem Tumbala, który zaprasza ich do odwiedzin miasta. Była to jednak zasadzka, którą kierował Inkaski arystokrata wysłany przez Atahualpę.
Na wyspie Hiszpanie spotykają się z atakami tubylczych plemion. Ostatecznie Pizarro morduje 13 kacyków wiosek z okolic Tumbes, którzy odmówili pomocy przy przeprawie ze statków na ląd. Pojmanych Indian Tumbesinos wysyła (wraz z trzema Hiszpanami) na ląd do Tumbes – gdyż plemiona z Puna były zwaśnione z Indianami z Tumbes, których kacykiem był Chilimasa.
W czasie walk do Pizarro dopływają dwa statki (lub jeden) z Nikaragui, na których przybywa 100-osobowy oddział Hernando de Soto.
Królewski Skarbnik Alonso Riquelme widząc że ziemia ta nie wróży bogactwa, potajemnie ucieka nocą z wyspy na małym statku. Francisco Pizarro po pościgu na dwóch okrętach szybko dopada uciekiniera i nakazuje mu powrót.

1532-początek
Atahualpa niszczy wyrocznię Catequila – najważniejszego bóstwa obszaru ludności Huamachuco i Cajamarca. Atahualpa własnoręcznie rozbił toporem posąg bożka, uważał bowiem, że jako Inka jest jedynym który może tego dokonać.
Ten postępek spowoduje w przyszłości wrogość ludów Huamachuco i Cajamarca wobec Atahualpy i działania na jego niekorzyść – mogli wrogo nastawiać Hiszpanów do osoby Atahualpy.

1532-IV
Hiszpanie opuszczają wyspę Puna i na czterech tratwach kierują się do Tumbala. Ekwipunek i konie płyną na statkach. Gdy pierwsza tratwa dociera do brzegu wojownicy inkascy atakują Hiszpanów i zabijają trzech z nich. Kiedy dopłynęli pozostali Hiszpanie wojownicy uciekają do lasu.
Wzdłuż wybrzeża płyną trzy statki ekspedycji.
Z uwagi na braki pożywienia i choroby wśród Hiszpanów, Pizarro zlecił Hernandowi de Soto, by poszukał Chile Masa – kacyka Tumbez, który uciekł z miasta. Gdy de Soto wraz z małym oddziałem wyruszył w kierunku Quito, postanowił zbuntować się przeciw Pizarrowi. Jednak Juan de la Torre i kilku innych odłączyło się od de Soto i powróciło do Pizarra, ostrzegając go o zdradzie. Odział de Soto ściga wojowników mordując każdego napotkanego. Kacyk Chile Masa widząc bezwzględność Hiszpanów decyduje się na współpracę, zostając ich sojusznikiem. Gdy de Soto powrócił do obozu, Pizarro udawał że nic nie wie o próbie buntu, jednak od tego czasu nie ufał de Soto i zawsze wysyłał go w towarzystwie swoich zaufanych ludzi – Juana lub Gonzalo Pizarro.

W tym czasie odział Pizarro dociera lądem do Tumbes w zatoce Guayaquil.
Almagro w tym czasie oczekuje w Panamie na złoto, za które zakupi zaopatrzenie.
Miasto Tumbes zastają spalone, zniszczone i opustoszałe – nie ma też pozostałych tu w roku 1527 Moliny i Ginesa. Indianie informują, że jeden został zabity w Tumbez a drugi w Cinto.
Zniszczenia spowodowane wojną domową przez mieszkańców wyspy Puna, którzy opowiedzieli się po stronie Huascara z Cuzco (Mieszkańcy Tumbes byli zwolennikami Atahualpy).
Relację z tej części wyprawy sporządza Xarez – ówczesny sekretarz Pizarra. Historycy nie są zgodni co do trasy jaką przebył Pizarro, można jednak sądzić, że Hiszpanie poruszali się inkaską drogą z Quito do Chile, przez Tumbes i rzekę Chira – gdzie Pizarro założył miasto San Miguel.

1532-V-16
Oddział konkwistadorów liczący 62 jeźdźców i 106 piechurów opuszcza Tumbes i podejmuje marsz na południe w stronę Cuzco – stolicy Imperium. W mieście pozostaje mały oddział. Trzy statki nadal płyną powoli wzdłuż wybrzeża.

1532-V-VIII
Wyprawa przemieszcza się na południe. Przodem udał się Francisco Pizarro i Hernando de Soto z małym oddziałem, natomiast Hernando Pizarro z chorymi posuwał się wolniej.
W okolicy miejscowości Manta potyczka oddziału Pizarra z wojownikami Yumbo.
W Poechos Pizarro dowiaduje się, że niedaleko znajduje się armia Inków, która przemieszcza się z Quito do Cajamarca.

Do oddziału Pizarro dociera statek wysłany przez Almagra z posiłkami z Panamy. Przypływa łącznie 60 pieszych i 30 konnych (w tym oddział Sebastiana de Benalcazara – 30 konkwistadorów i 6 koni).

1532-VIII-15 (Inne źródła podają datę 1532-VIII-26)
Hiszpanie nad brzegiem rzeki Chira zakładają pierwszą Hiszpańską osadę na wybrzeżu Południowej Ameryki – San Miguel de Piura (lub San Miguel de Tangarala) (obecnie nazywaną Piura). Jest ona oddalona od Tumbez około 40 km, a od Cuzco około 300 legua. (Niektóre źródła podają że osadę ta założono na przełomie kwietnia i maja 1532 roku.)

Pizarro dokonuje nadziału dotychczas zdobytych ziem. Dochodzi do wielu kłótni, Hiszpanie nie wierzą bowiem, że Cuzco ma bogactwa. Między innymi Tumbez przypadło Hernandowi de Soto, a w Tangarala jako zastępca gubernatora pozostał Antonio Navarro (Królewski Rachmistrz).
50 osobowy oddział pod dowództwem Sebastiana de Benalcazara pozostaje w San Miguel de Piura (Tangarara), mający zabezpieczać komunikację z wybrzeżem i Panamą. Pozostały oddział (około 200) rusza dalej w kierunku Cajamarka, tymczasowej rezydencji Inki.
Inne źródła podają że oddział w San Miguel liczył 150 ludzi wspomaganych przez Indian Canari.

Pizarro wysyła Hernanda de Soto i 40 konkwistadorów na partol do miejscowości Cajas. Zjawia się tam wysłannik Atahualpy. Ma dla Hiszpanów pieczone kaczki i gliniane makiety fortec, jakie znajdują się w inkaskim imperium.

W La Chira Indianie z Tangarara planują zabić Hiszpanów przybyłych z Tumbez. Spisek odkrywa Diego Palomino z Piury – Hiszpanie schronili się i posłali gońca po pomoc. Przybyły z odsieczą Pizarro nakazuje by wszyscy kacykowie zamieszani w spisek stawili się u niego. Ostatecznie Pizarro osądza i skazuje na śmierć 13 kacyków okolicznych plemion.

1532-IX-21
Oddział wyrusza z San Miguel, przechodzi przez pustynie Sechura i kieruje się na południe. Podczas drogi Hiszpanie rozgłaszają, że faworyzować i wspierać będą stronę Huascara.
Szacuje się, że oddział Francisco Pizarro liczył wtedy 168 żołnierzy – 62 jeźdźców i 106 z piechoty, wśród których było 20 kuszników i 3 muszkieterów. Oddział miał także kilka małych armatek na kule kamienne.

W następnym czasie Benalcazar wyruszył z San Miguel na Quito – oddział miał 280 żołnierzy, w tym 80 konnych – oraz oddziały Indian.

1532-IX-26
Zanim konkwistadorzy wkroczyli w Andy, Pizarro zastosował podobny manewr jak na Wyspie Koguciej. Zapytał kto jest pewny uczestniczyć w wyprawie, a kto chce wrócić do osady San Miguel – powróciło 9 konkwistadorów (4 piechurów i 5 konnych).
W oddziale Pizarro pozostało 168 żołnierzy – w tym 63 konnych.

1532-XI-7
Po przejściu 480 km od Tumbes oddział dociera do podnóża gór, na rozwidleniu dróg. Jedna z dróg prowadziła do Cajamacra, leżącej  w odległości 20 league, czyli 100 km.

1532-XI-8
Oddział opuszcza równinę i zaczyna wspinaczkę w Andach. Noc spędzają w jednym z tambo.

1532-XI-9
Oddział dociera do przełęczy na wysokości 4000 m.n.p.m.

1532-XI-14
Po tygodniu wspinaczki oddział Pizarra dociera po południu do doliny Cajamacra, skąd widać było leżące w dole miasto oraz rozbity wokół niego obóz armii inkaskiej.
Podczas wspinaczki Hiszpanie tracą kilka koni i kilkudziesięciu Indian.
Dociera do nich posłaniec Inki z darami dla Pizarro: sandały i bransolety z grubych ziaren złota. Przypuszcza się, że bransolety otrzymał specjalnie, po to by Inkowie mogli łatwo odróżnić Pizarro od pozostałych konkwistadorów, gdyż w zbrojach wyglądali oni wszyscy identycznie.
Hiszpanie widzą w oddali dymiące, gorące źródła w Poltamarca (hiszpańska nazwa Banos del Inca), niedaleko Cajamarka – gdzie Inka przebywał. Znajdowały się tam dwa podziemne źródła gorącej, mineralnej wody, siarkowo-alkalicznej, bijące do naszych czasów: Los Parolitos i El Tragedero zwany również Llacatana.

Pizarro wysyła tam oddział de Soto z 15 konnymi (lub 20 konnych) i tłumaczem Martinillo (określanego także jako Felipillo), na spotkanie z Inką. Zaraz za nimi wysyła kolejny oddział – 20 konnych dowodzonych przez Hernando Pizarro. Dostojnik inkaski informuje, że Inka przybędzie po zakończeniu postu, czyli następnego dnia, a Hiszpanie będą musieli zapłacić za brak szacunku okazany Ince oraz zapłacić za wszystko co złupili i zjedli w drodze od zatoki San Mateo do tej pory.

W tym momencie oddział Hiszpanów składał się z 260 piechurów, 63 konnych, 4 artylerzystów i 2 arkebuzerów.
Pizarro chciał zastosować wobec Atahualpy ten sam manewr, który zastosował w Meksyku Hernando Corteza wobec Montezumy.

Od samego początku, gdy Hiszpanie wstąpili na ziemie Inków, Atahualpa – władca Inków, cały czas wiedział o ich ruchach, ich postępowaniu i kierunku marszu. Informowali go o tym jego szpiedzy, którzy cały czas obserwowali konkwistadorów.
Najbliżsi doradcy namawiali Atahuaplę, by zabił wszystkich Hiszpanów, ale ten wahał się z decyzją. Rozważał natomiast zabicie Hiszpanów, ale pozostawiając przy życiu trzech interesujących go konkwistadorów, a mianowicie:

• balwierza – czyli w dawnej Hiszpanii osobę wykonującą proste czynności medyczne (felczer, cyrulik), który według Inków przywracał młodość;
• tego, który wyrabiał szpady, bo Atahualpa chciał ja wykorzystać w swojej armii;
• kowala – do podkuwania koni, jakie Atahualpa zamierzał odebrać Hiszpanom.

1532-XI-15
Inka nie dociera do miasta, rozbijając obóz niedaleko Cajamarca.
Na rozkaz Atahualpy, Ruminavi (zwany „Kamienne Oko”) dowodzący oddziałem 5 tysięcy wojowników zajął zachodnie zbocza sierry, odcinając Hiszpanom ewentualną drogę powrotu do San Miguel.
Po południu Atahualpa, w pobliżu wód termalnych pod Cajamarca, udzielił audiencji na którą zaprosił Hernando Pizarro i Hernando de Soto. Hiszpanów do Inki przyprowadzili wojownicy plemienia Yunka. W źródłach historycznych podkreśla się, że Inka przyjmował gości z zachowaniem wszelkich Inkaskich zasad ceremonialnych. Zaprosił ich po wspólnego wypicia chicha. Gdy podał pierwszemu Hiszpanowi złoty kubek z napojem, ten wylał napój, co bardzo rozgniewało Inkę. Atahualpa okazując nadal szacunek podał kubek drugiemu Hiszpanowi. Ten także nie wypił napoju, wylewając go, co zostało odebrane jako pogarda dla Inki.  Inka miał wypowiedzieć wtedy słowa „Skoro wy mnie macie za nic, to i ja was nie chcę słuchać”.
Zdaniem Inki dotychczasowe zachowanie Hiszpanów w Peru wykluczało możliwość pertraktowania z nimi. Ale zgodnie z Inkaskimi zasadami najpierw należało dokonać weryfikacji „boskiego pochodzenia” lub „boskiego wsparcia” Hiszpanów –  a tego mógł dokonać tylko Inka. Atahualpa zaplanował dokonać tego następnego dnia, publicznie, na głównym placu w Cajamarce. Może to potwierdzać fakt, że Atahualpa już od kilku dni przestrzegał postu, kończącego się właśnie następnego dnia.

1532-XI-16
Pizarro rozmieszcza swoje oddziały według następującego schematu:

• oddział jazdy pod dowództwem Hernando Pizarro;
• oddział jazdy pod dowództwem Hernando de Soto;
• oddział piechoty pod dowództwem Francisco Pizarro;
• oddział piechoty pod dowództwem Juana Pizarro;
• Perdo de Candia i 2-3 piechurów z falkonetem miało czekać na dachu w okolicy placu.

Gdy Atahualpa pojawia się na placu, wraz z 20000 wojownikami (około 20000 pozostało w okolicach Cajamarci), Pizarro wysyła do niego księdza Vincente de Valverde trzymającego w ręku brewiarz, Hernanda de Aldana i tłumacza Martinilla.
Valverde podszedł do Atahualpy i nauczał go wiary Chrześcijańskiej, co tłumaczył Martinilla. Potem, gdy Inka poprosił o podaniu mu brewiarza, Ksiądz podał mu księgę. Atahualpa brewiarz przekartkował, przyłożył do ucha, a gdy nic nie usłyszał rzucił księgę o ziemię. Zgodnie z Inkaskim ceremoniałem, Inka był jedyną osobą mogąca zmusić ludzi i waki do mówienia. Gdy nie udało mu się brewiarza zmusić do „mówienia”, wyrzuceniem księgi okazał jej fałszywość i brak boskiej mocy.
Następnie Inka zażądał podania mu hiszpańskiego miecza. Ale w tym momencie Pizarro dał znak trębaczowi, który dźwiękami trąbki dał sygnał do ataku.
Z okrzykiem na ustach „Santiago y e ellos” (Święty Jakubie, w nich bij!) ruszyli Hiszpanie na Inków – cała sytuacja do pojmania Atahualpy trwała niespełna pól godziny.
Francisco Pizarro zaatakował lektykę w której niesiono Atahualpę, a jego brat lektykę w której był Pan ludu Chincy. Lektykę Atahualpy przewróciło 7 lub 8 Hiszpanów, natomiast naczelnika ludu Chinchy zabito. Gdy atakowano lektykę Atahualpy Inka nie okazywał strachu, nie chciał uciekać, nawet nie unikał ciosów – jego zachowanie tłumaczy fakt, że Inka był zawsze Synem Słońca, a nie człowiekiem, zwykłym śmiertelnikiem.
Atahualpa wpada w ręce konkwistadorów w Cajamarce i zostaje ich zakładnikiem. W walce ginie wielu Indian (źródła podają liczbę 2 – 5 tysięcy, z czego około 3000 zabitych w walce, a reszta została stratowana przez uciekający tłum).
Hiszpanów zginęło pięciu, a lekką ranę odniósł Francisco Pizarro. Atahualpa miał być pojmany żywy, ale gdy Miguel Esteta chciał pchnąć Inkę swoją bronią ranił Pizarra, kiedy ten osłonił Atahualpę przed ciosem Estety.
Poza miastem Cajamarka oczekiwał 5 tysięczny oddział dowodzony przez Ruminavi (Ruminahui). Po pojmaniu Atahualpy wycofali się do Quito.
Przypuszcza się, że po pojmaniu Atahualpy Ruminavi zagarnął dla siebie prowincję Quito.
Inny generał Atahualpy – Challku Chima, który był z Inką skłócony (według Atahualpy generał go lekceważył i nie okazywał należytego szacunku) nie zdecydował się na spotkanie z uwięzionym Inką.

1532-XI-17
By wykupić się z rąk Hiszpanów, proponuje im gigantyczny okup. Zaproponował wypełnienie złotem, na wysokość wyciągniętej ręki pomieszczenia, w którym był przetrzymywany, natomiast srebrem dwa sąsiadujące, mniejsze pomieszczenia.
Według kronik pomieszczenie na złoto miało wymiary około 5 x 6.5 i wysokie na ponad 2 [m]. Pomieszczenie na srebro miało około 20 metrów kwadratowych i było znacznie mniejsze od poprzedniego. Atahualpa obiecał zatem zapełnić je złotem dwukrotnie.
Do zarządzaniem tej operacji wyznacza swojego generała Calicuchme.
Urzędnik królewski obecny wśród konkwistadorów spisał stosowna umowę, zgodnie z którą Atahualpa aby odzyskać wolność miał w ciągu dwóch miesięcy zgromadzić obiecany okup. Jeśli spełni obietnicę, będzie mógł udać się do Quito i tam władać ziemiami odziedziczonymi po ojcu Huayna Capaca.
Francisco Lopez de Jerez – sekretarz Pizarra – zanotował, że zebrano łącznie 80000 pesos w złocie oraz 7000 marek srebra (1 marka wynosiła 8 uncji, czyli 28,8 gramów srebra) i 14 szmaragdów.

1533 początek
Cristobal de Mena, walczący w randze kapitana kawalerii zostaje przez Hernando de Soto i Sebastiána de Benalcázara zdegradowany. Mena wraca do Hiszpanii. Jest pierwszym Hiszpanem który dotarł do Panamy i poinformował o pojmaniu Atahualpy.

Francisco Pizarro organizuje dwie wyprawy by splądrować okolice.
Pierwszą do Pachacamac – Hernando Pizarro (brat Francisca) z oddziałem 50 konnych do Pachacamac – świątyni i wyroczni na południowym wybrzeżu Pacyfiku, na 1000 metrowym wzniesieniu, niedaleko doliny Lurin, w okolicy dzisiejszej Limy. Towarzyszyli mu wskazani przez Atahualpę strażnicy bożka Pachacamac. Oddział ten miał także dotrzeć do Jauja i skłonić Challicuchime do poddania się i przybycia do obozu Hiszpanów w Cajamarca. Oddział jest także w Huamachuco, gdzie Hernando nadzoruje dostawy złota przeznaczonego na okup.
Do Pachacamac docierają po 15 dniach marszu.
Drugą do Cuzco, by zrabować Świątynie Słońca Coricancza. Do Cuzco wyruszają Pedro de Candia, Hernando de Soto, Diego de Agüero, Miguelem de Estete oraz ośmiu indiańskich sług jako przewodników i opiekunów. Pedro Pizarro w swojej kronice podaje, że do Cuzco wysłano Martina Buena i Pedra Martina de Moguera wraz z jednym Inkaskim arystokratą, którego wskazał Atahualpa. Kolejne źródło wspomina o trzech Hiszpanach, a mianowicie Martin Bueno, Pedro Martin i Aqustin de Zarate. Ci Hiszpanie którzy ostatecznie dotarli do Cuzco w celu nadzorowania ściągania okupu, byli zarazem pierwszymi Europejczykami którzy widzieli blask, wspaniałości i bogactwa stolicy Inków.

Inne źródło podaje, że Aguero i Moguer dotarli w okolicę jeziora Titicaca i zrabowali Callao – przebywając tu przez 40 dni.

Inne wyprawy dotarły do Paricaca i do Raqchi. Łączna ilość dostarczonego przez zarządców Atahualpy do Cajamarca złota wyniosła: 7 ton kruszcu i 13 ton wyrobów.

Pizarro wysyła zwiadowców w kierunku San Miguel – ale nikt z nich nie wraca. Ponadto docierają informacje o ruchach Inkaskich wojsk – liczne oddziały Challcuchimy i Quizquiza (Quisquis) wyruszyły z Cuzco w kierunku Cajamarka.

Do Atahualpy docierają informacje, że więziony przez jego generałów Huascar, obiecał Hiszpanom za przywrócenie go na tron jeszcze większy okup w złocie i srebrze. Ponadto kapłani inkascy opowiadali się za władzą Huascara.

W tym okresie został namalowany portret Atahualpy. Autorem obrazu był Diego de Mora, jeden z Hiszpanów. Obraz przez około 200 lat znajdował się w Cajamarca, ale później zaginął.

Atahualpa potajemnie informuje generała Challcuchime by zabił Huascara.
Atahualpa otrzymuje poufną informację, że Huascar został zamordowany. Przed Hiszpanami udaje zaskoczenie i rozpacz, chociaż sam wydał rozkaz jego zgładzenia w Antamarca, kiedy Huascar wraz z rodziną był prowadzony do Cajamarka. Niektóre źródła podają że zabito go w Guambos lub w Guanuco. Huascar został wrzucony do rzeki, a reszta rodziny zamordowana na miejscu. Jedynym który ocalał był Huaritito – brat Huascara, który natychmiast zbiegł do obozu Hiszpanów.
Atahualpa wysyła informacje, by Challcuchima udał się z armią do Jauja, a Quizquiz z drugą połową do Cuzco.
Hiszpanie obawiają się inkaskiego powstania. Szerzy się plotka, że rzekomo w pobliskiej miejscowości Huamachuco, leżącej na południe od Cajamarca, zbiera się wojsko Inkaskie.

Dwoje generałów Huascara  – Guamantito i Mayta Yapanque (przyrodni bracia Atahualpy) proszą Pizarra o pozwolenie udania się do Cuzco. Atahualpa odradza by Pizarro się na to zgodził. Gdy jednak pozwala im udać się do Cuzco, niedługo po opuszczeniu obozu Atahualpa wydaje rozkaz by ich potajemnie zabić.

Wysłane przez Pizarra oddziały zwiadowcze nie stwierdzają aktywności wojsk Inkaskich w Huamachuco i jego okolicach.

Felipillo, Indiański tłumacz z plemienia Yunka, który służył Hispzanom zakochał się w jednej z kobiet Atahualpy – o imieniu Sancta – pięknęj, o jasnej karnacji Indiance. Gdy dowiedzia sie o tym Atahualpa zabronił sie im spotykać. W zemście Felipillo kłamliwie twierdził, że wojska Atahualpy zbieraja się w okolicy Cajamarca.

1533-II-23 (inne źródła podają rok 1534)
Wyprawa dociera do Cuzco. Burmistrzem zostaje Pedro de Candia.

1533-III-25
W wybrzeża dociera oddział Diego de Almagro wraz ze 150 nowymi żołnierzami i 84 końmi (inne źródła podają, że oddział liczył 50 konnych i 150 piechurów).

W Puerto Viejo do oddziału Diego de Almagro dołączają Hiszpanie przybyli z Nikaragui. Kroniki podają że łącznie było ich ponad setka ludzi.
Do Cajamarca docierają także urzędnicy pozostawieni wcześniej w Tangarala.

1533-IV-14
Do Cajamarca dociera oddział Diego de Almagro liczacy około 150 żołnierzy. Jako że docierają proawie 5 miesięcy po pojmaniu Atahualpy nie są brani pod uwagę przy podzile łopów – stanie się to powodem niezadowolenia Hispzanów i zaczątkiem konfliktu Almagra i Pizarro.

1533-IV po koniec
Powraca wyprawa z Pachacamac. Hernando Pizarro przywozi niewiele łupów (kapłani ukryli bogactwa) ale po drodze pojmał Challcuchimę – jednego z generałów inkaskiej armii.

Challku Chima jest przetrzymywany w kwaterze Hernando Pizarro w Cajamarce, gdzie często przylmował gośći – ocenia się, że miał kontakt z generałem Kiskisem i z administracją Inkaską.
Kronikarz Cristobal de Mena twierdził, że Challku Chima miał w tym okresie większą władzę niż uwięziony Atahualpa.
Challcuchima (Challku Chima) zostaje w obecności Atahualpy poddany torturom. Hiszpanie chcęli dowiedzieć się gdzie jest ukryte złoto Wayna Qhapaqa (którego Hiszpanie nazywali Starym Cuzco).Atahualpa zakazuje mu ujawnienia tych informacji. Generał twierdzi, że nie może dysponować tym złotem, gdyż jest ono własnością mumii Wayna Qhapaqa. Generał zdrada także, że w okolicy Cajamarca gromadzi się kilkutysięczna armia Inkaska – co było nieprawdą. Najprawdopodobniej miało to wystraszyć Hiszpanów i przyspieszyć egzekucję Atahualpy – z którym Challku Chima był w konflikcie.

1533-VI
Do obozu Hiszpanów w Cajamaca przybywa potajemnie Tupaq Wallpa ze swoim bratem (nieznanym z imienia). Nie chce by o ich pobycie dowiedział się Atahualpa, gdyż kilka miesięcy wcześniej wymordował on innych członków rodziny Tupaqa Wallpy.

1533-VI-13
Powraca wyprawa z Cuzco – informują o bogactwie inkaskiej stolicy.
Z Cuzco między innymi sprowadzono 800 złotych olicowań Świątyni Słońca, z których każde ważyło 4,5 funta, złotą fontannę oraz złote elementy ołtarza, które były tak ciężkie, że niosło je dwóch ludzi. Według peruwiańskiego historyka – Rafaela Loredo – z Cuzco Hiszpanie przywieźli do Cajamarki okup wart 1326539 peso w złocie i 51610 marek srebra – co w przeliczeniu na obecne czasy daje około 7 milionów dolarów.

Atahualpa dotrzymał warunków umowy i przed upływem dwóch miesięcy zgromadził cały okup. Hernando Pizarro, de Soto i kilku konkwistadorów uznało, że należy uwolnić więźnia. Pizarro grał na zwłokę i postanowił najpierw przetopić zgromadzony skarb. Przez miesiąc sprowadzeni z kraju złotnicy przetapiali w sztaby złoto i srebro. W obozie Hiszpanów dochodzi do licznych sprzeczek w sprawie podziału łupów. Ponadto nerwową atmosferę podbijają ponowne plotki o inkaskim powstaniu.

1533-VII-początek
Na andyjskim niebie pojawia się bardzo jasna kometa. Atahualpa obserwując to zjawisko zdaje sobie sprawę, że zwiastuje to jego śmierć.

Do 1533-VII-16
Całość zebranych łupów zostaje przetopiona na sztaby i podzielona między konkwistadorów. Szacuje się iż sztabki ważyły odpowiednio: złoto 6096 kg, srebra 11705 kg. Wartości te nie oddadzą utraconych, bezcennych wyrobów sztuki Inkaskiej. Piąta część skarbu – około 100000 pesos w złocie – została oddana Koronie hiszpańskiej, czyli wysłana do cesarza Karola V. Podział skarbów był drugim punktem zapalnym między Francisco Pizarrem a Diego de Almagro, gdyż żołnierze Almagra otrzymali znacznie mniejszą część niż Pizarra (trzeci uczestnik spółki – ksiądz Hernando de Luque zmarł w Panamie w 1532 roku).

W tym okresie, a było to miesiąc przed uroczystościami Suita, czyli wiosenną równonocą (przypadającą z 22 na 23 września – tutaj pory roku są odwrotne jak w Europie), do Inki przybywali przedstawiciele wszystkich Inkaskich prowincji, by uczestniczyć w obchodach.

Na niebie nad Ameryką Południową widać było kometę, która była interpretowana przez Inków jako zwiastun katastrofy.

1533-VII-25 (piątek)
Pizarro sprytnie pozbywa się dwóch przychylnie nastawionych do osoby Atahualpy Hiszpanów: Hernando Pizarro zostaje wysłany do Hiszpanii z 1/5 łupów jaka się należała Koronie, a Hernando de Soto został wysłany na inspekcję odległych terenów państwa Inków.
Pozbycie się Hernanda Pizarro było korzystne również ze względu na jego spór z Almagrem, gdyż oboje się nienawidzili.
Wieczorem do obozu Hiszpanów dociera Indianin z Nikaragui z wiadomością, że armia Inkaska gotowa jest do szturmu tej nocy na Cajamarce.

Noc z 1533-VII-25 na 1533-VII-26
Pizarro organizuje proces Atahualpy. Jest to jednak tylko gra pozorów, gdyż podjął już decyzję o jego zamordowaniu. Mimo sprzeciwu kilku Hiszpanów Pizarro oskarża Atahualpe między innymi o: zdraę, działania przeciw Hiszpanom, tyranię, uzurpacje władzy, bratobójstwo, poligamię, kazirodztwo, herezję – i skazuje go na śmierć przez spalenie na stosie.
Pisarzem podczas tego procesu był Sancho de Cuellar.
W wierzeniach Inkaskich dusza zmarłego po śmierci wędruje, a spalenie na stosie by to uniemożliwiło. Dlatego Atahualpa, dla spokoju swoje duszy, zgodził sie przyjąć wiarę chrześcijańską, dlatego sposób wykonania wyroku zmieniono na garrotę.
Pewne żródła podają, że w procesie brało udział 24 Hiszpanów, a 13 z nich wskazało winę Atahualpy – i tych 13 w ciągu roku Indianie odszukali i zamordowali.

1533-VII-26 (sobota)
By uniknąć spalenia na stosie Atahualpa przyjmuje chrzest. W wierzeniach inkaskich spalone ciało uniemożliwiało duszy żywot wieczny. Po przyjęciu wiary chrześcijańskiej otrzymał imię Don Juan de Atahualpa (był to dzień św. Jana Chrzciciela) (inne źródło podaje imię Francisco) – i w obecności Francisco Pizarro, księdza Valverde i kilku konkwistadorów został wieczorem zamordowany przez garottę (uduszenie) na głównym placu miasta.
Ciało Inki przywiązane do pala pozostaje na placu przez noc do niedzieli.

1533-VII-27 (niedziela)
Odbywa się pogrzeb Atahualpy. Mszę odprawia ojciec Francisco de Morales. Francisco Pizarro jest ubrany w strój żałobny. Atahualpa został pochowany w kościele w Cajamca.

1533-VII-28 (poniedziałek)
Pizarro mianuje na Inkę Tupaca Huallpe (Tupaq Wallpa, Toparke, Tubaliba) – który był przyrodnim bratem Atahualpy. Miał on jeszcze dwóch innych braci, którzy kilka miesięcy wcześniej zostali z rozkau Atahualpy zamordowani. Dlatego teraz Tupac Huallpa wraz z innymi krewnymi (między innymi ze swoim bratem nieznanym kronikarzom z imienia) od niemal miesiąca ukrywał się w obozie Hiszpanów w Cajamace.
W uroczystości bierze udział generał Challka Chima.
Większość zwolenników Atahualpy nie uznaje nowego władcy. Przeciwko nowej władzy opowiedzieli się także dwaj główni generałowie armii – Ruminavi i Quizquiz, który przejął dodatkowo dowództwo nad wojskami pojmanego przez Hiszpanów Challcuchimy (lub Challicuchima). Mówiono także, że Titu Atauchi i Paullu – bracia Huascara – gromadzą swoje wojska w górach okalających Cajamarkę.

1533-VIII początek
Zwłoki Atahualpy wykradł z kościoła w Cajamarca arcykapłan Kusi Yupanki, który jako pełnomocnik mumii władcy udał sie z nią do Quito. Kusi Yapanki był arcykapłanem nowego kultu wprowadzonego przez Atahualpę, macieżystyego rodu królewskiego władcy. Jednak w drodze do Quito arcykapłan i jego świta zostali zamordowani przez dowódce Atahualpy Rumi Nawiego – który sam ogłosił się pełnomocnikiem mumii.
Około 10 dni po zamordowaniu Atahualpy z rekonesansu wraca de Soto – nie potwierdza plotek o rzekomej mobilizacji armii inkaskiej. Jest rozczarowany egzekucją Atahualpy i ma pretensje do Francisco Pizarro.
Kto zatem rozpuszczał plotki o grupowaniu armi i rychłym ataku na Hiszpanów?. Wielu badaczy uważa, że robili to stronnicy Huascara. Atahualpa miał poparcie w regionie od Quito do Cuzco. Arystokracja Cuzco nie była mu przychylna, a cała południowa część imperium wyczekiwała rezultatów bratobójczej walki, licząc na możliwość negocjacji ze zwycięscą nowych warunków bycia poddanymi Inki.

Podczas siedmiomiesięcznego pobytu w Cajamarca wielu Hiszpanów związało się z inkaskimi kobietami – między innymi Diego de Almagro i Hernando de Soto. Również Francisco Pizarro związał się z inkaską księżniczką Quispe Cusi – 18-letnią córka Huayna Capaca, siostrą Atahualpy. Pizarro nazwał ją „Pizpita”, czyli „pliszka” – jak nazwa ptaka z jego rodzinnej Estramadury.

1533-VIII-11
Pizarro wyrusza z Cajamriki do Cuzco – oddział składał się z 400 Hiszpanów i licznej grupy sprzymierzonych wojowników Huancas. Zabiera ze sobą Quispe Sisy wdowę – siostrę po Atahualpie i traktuje ją odtąd jako swoją nałożnicę.
Podczas marszu Indianie dokonują ataków na tyły Hiszpanów. W wąwozie Tocto porywają kilku z nich.

Hiszpanie kierują się w stronę prowincji Guamachuco, gdzie chcieli pozyskać nowych Indian, jednak Challicuchima potajemnie nakazał by na całym obszarze Imperium nie dawać Hiszpanom żadnych ludzi.

W roku 1558 wezwany w Limie przed urzędników królewskiech curaca pleminia Wank don Jeronimo Guacrapaucar zeznał, że gdy Pizarro opuścił Cajamarca okazał on pomoc Hiszpanom przekazyjąc:

• 596 Indian;
• 119 Indianek;
• szaty z delikatnej tkaniny;
• 80 sztuk strojów dla mężczyzn i kobiet;
• 4 narzuty dla koni;
• 40 lam;
• 149 fanegas kukurydzy (1 fanega = 50-60 litrów);
• 2983 sztuk naczyń (garnki, dzbany);
• 209 par sandałów;
• 2386 sztuk przepiórek;
• w późniejszym czasie Pizarro otrzymał jeszcze od tego curaca 826 Indian, a Hernando de Soto gdy wyruszał na wyprawę otrzymał 37 Indian i 45 Indianek.

W Andaguaylas zdobywają wielką ilość drobnych wyrobów ze srebra, które przetransportowano do Jaula.

Około 20 km od Andaguaylas, w miejscowości Curamba Perdo Pizarro poszukując w domach tubylców żywności, znalazł 10 przechowywanych tam srebrnych tablic. Tablice miały długość dwudziestu stóp, szerokość jednej stopy i grubość trzech palców (1 stopa to około 31 cm).
Jak twierdzili Indianie tablice były przeznaczone na świątynie bożka z Chimu (gdzie Hiszpanie założyli miasto Trujillo).
Później znaleziono jeszcze inne srebrne elementy przeznaczone do budowy świątyni – łącznie warte 90000 castellano.

Ponieważ Tupac Huallpa nie miał wielkiego szacunku wśród Inków, Pizarro i jego sekretarz Antonio Picado wyznaczyli generała Challcuchime by powstrzymał ataki na Hiszpanów. Ten informuje, że jego poddani usłuchają jedynie słowa najwyższego Inki, i bez jego zgody nie wykonują żadnych poleceń.

Do obozu Hiszpanów wracają uprowadzeni wcześniej konkwistadorzy: Francisco de Chaves i Hernando de Haro. Opowiadają, że wraz z innymi (Alonso Alarcon, Sancho de Cuellar) zostali zabrani do Cajamarca. De Cuellar został spalony a Alarcon żył jeszcze gdy opuszczali Cajamacę. Inkowie przekazują za ich pośrednictwem propozycję układu: Titu Atauchi zgodzi się na pozostanie Hiszpanów i uzna ich religie jeśli zwyczaje Inków pozostaną utrzymane oraz że Inką zostanie najstarszy z braci prawowitego władcy – Huascara.

Francisco Pizarro wysyła Chavesa z kilkoma Hiszpanami na pertraktacje do Titu Atauchi.

W drodze do Juaja Hiszpanie idą przez Guailas, Atavillos, Tarmy, Bonbon. W Jaula widzą magazyny, które Inkowie spalili by zniszczyć przechowywane tam skarby i towary. Inne skarby zostały przez Inków przeniesione do pobliskiej doliny Lunaguana.

Pizarro zarządził w dolinie Jaula (Jauja) kilkudniowy postój i chciał założyć tam drugie Hiszpańskie miasto na kontynencie. Za siedzibę wybiera żyzną dolinę o tej samej nazwie, leżącą w basenie wyschłego przed milionami lat jeziora w strefie łagodnego klimatu. Miasto miało się stać ważnym punktem strategicznym między wybrzeżem a Cuzco. Ostatecznie założył je dopiero po powrocie z Cuzco, a miasto przeniesiono potem do Limy.
Podczas tego postoju w dolinie Jaula Pizarro dokonuje podziału dotychczas zdobytych skarbów. Umiera Tubaliba – który został otruty przez Challicuchime (poił go wcześniej zatrutym napojem).

Wraca oddział Chavesa. Hiszpanie mają złe wieści – młody Titu Atauchi już nie żył, Alarcona nie było już w Cajamacra, nie było też wieści z San Miguel i z wybrzeża. Pizarro zastanawiał fakt, skąd inkowie posiadali konie – Chaves wrócił na koniu, chociaż na wyprawę udał się pieszo.

1533-X-12
Pierwsza większa bitwa sił Hiszpańskich i Inkaskich – rozegrała się w dolinie Jauja. Siłami inkaskimi dowodzi generał Quizquiz ale wówczas przebywał w Cuzco. Oddział Inków pod Jauja dowodzili Yurac Huallpa i Ihua Paru.
Pizarro utworzył dwa oddziały które z dwóch stron uderzyły na siły wroga. Hiszpanów wspierał oddział wojowników Jaujinos, wrogów inkaskiego stronnictwa z Quito.
Zaskoczeni inkowie szybko przegrali walkę. Wiadomość o klęsce szybko dotarła do stacjonujących 30 km od Jauja inkaskich oddziałów dowodzonych przez Yncorabaliba, Yguaparro i Mortay.
Z uwagi na liczebność oddziałów inkaskich Pizarro rezygnuje z konfrontacji z nimi, wstrzymuje także planowany marsz w kierunku stolicy.

Ostatecznie Pizarro opuszcza Jaule i rusza do Cuzco, pozostawiając w mieście 40 osobowy oddział (20 konnych i 20 piechurów) pod dowództwem Riquelme (lub Gabriela de Rojasa y Cordovy). Jedno ze żródeł określa pozostawionych przez Pizarra 40 ludzi jako vecinosi – czyli osadników pochodzenia hiszpańskiego.
Pozostawiono tam także uzyskany skarb, gdyż obawiano się, że jego ciężar może mocno spowolnić przemarsz do Cuzco. Przed nim jako straż przednia idzie 60 osobowy oddział konnych Hernanda de Soto. Pizarro nakazał by de Soto nie wkraczał do Cuzco, tylko poczekał aż siły Hiszpańskie się połączą.

1533-X
De Soto wkracza do miasta Vilcashuaman (Vilcas), 400 km na wschód od Jauja i bierze w niewolę zaskoczone kobiety i dzieci. W mieście nie ma wojowników, którzy wcześniej udali się na polowanie. Gdy dowiadują się o ataku Hiszpanów wojownicy powracają.
W Vilcas w magazynie Hiszpanie znaleźli złote dzbany i płyty, sprowadzone tu przez Indian jako okup za Atahualpe. Jednak gdy dowiedzieli się o śmierci Inki nie wysłali skarbu do Cajamarci.

1533-X-27
W obozie Hiszpanów w Jauja umiera Tupaca Huallpy – który prawdopodobnie został otruty przez ludzi generała Challcuchima z obozu Atahuallpy. Pizarro aresztuje Challcuchime oraz podejmuje decyzję, iż nowym królem Inków zostanie Manco Inca. Pizarro nie wiedział jednak gdzie on się ukrywa.

1533-X-27-28
Oddział de Soto stoczył zaciętą walkę z oddziałami inkaskimi, które powróciły z polowania. Hiszpanów wspierali wojownicy Huancas i Jaujas. Alonso Tabuyo stracił konia, którego przejęli inkowie.
Inkami dowodził generał Apo Maila, który zginął w walce, co wpłynęło na osłabione morale wojowników.
Inkowie jednak przegrupowali swoje siły i zaczęli kontratakować, co zmusiło de Soto do podjęcia negocjacji. Ostatecznie walki przerwano, ale Hiszpanie musieli uwolnić pojmane kobiety i dzieci. Soto zwyciężył zabijając kilku rywali – o tym incydencie powiadomił Pizarro.

Gdy wojska inkaskie dowiedziały się, że niedaleko stacjonuje jeszcze oddział Pizarro, wycofały się na południe, co pozwoliło Hiszpanom kontynuować marsz na stolicę.

Hernando de Soto miał plan, by pierwszy dotrzeć do stolicy i zagarnąć dla siebie spodziewane tam bogactwa. Wysyła do Pizarro listy informując go, że prowadzi walki z inkaskimi oddziałami.
Pizarro nie znając zamiarów de Soto, wysyła mu do pomocy dodatkowo oddział 40 konnych pod dowództwem Almagra. Z Pizarro pozostało łącznie około 20-25 żołnierzy, którzy mieli pomagać w pilnowaniu Challicuchimy.

Gdy Almagro doganiał de Soto, ten przyspieszył tempo marszu by szybciej dotrzeć do Cuzco.

1533-XI początek
Po tajemniczej śmierci Tupa Wallpy Hiszpanie nie wiedzą kogo powołać na Inkaski tron. Challku Chima był w sporze z krewnymi Tupa Wallka. Pizarro początkowo zachęcał Challku Chimę by potajemnie sprowadził z Quito małoletniego syna Atahualpy. Challku Chima ofiaruje się objąć funkcję regenta w imeniu małoletniego syna Atahualpy – pierwszy raz proponował to Hiszpanom jeszcze podczas pobytu w Cajamarca.

1533-XI-8
W pobliżu Vilcaconga, na podejściu na szczyt wzniesienia dochodzi do walki zmęczonego oddziału de Soto z oddziałami inkaskimi dowodzonymi przez Quisquisa i Yuraca Huallpe.
Gdy oddział Hiszpański forsował stromy brzeg rzeki, został zaatakowany przez wojowników Inkaskich. 5 (lub 6) Hiszpanów zginęło a wielu odniosło obrażenia od uderzeń toporów i pałek, a kilka koni zostało rannych. Gdy zapadł zmrok Inkowie, mimo przewagi liczebnej wycofali się na pobliskie wzgórze.
Około północy dotarł na wzgórze oddział Almagra, ale w ciemności nie mógł odróżnić Hiszpanów od wojowników Inkaskich. O świcie Pedro de Alconchel – trębacz w oddziale Almagra – zagrał sygnał, by wszyscy Hiszpanie wiedzieli, że nadeszła pomoc.

Rano Inkowie atakują piechurów. Oddział Hiszpańskich piechurów zrobił zwrot, Inkowie byli przekonani że uciekają, jednak w tym momencie zaatakowała ich konnica dowodzona przez Almagro. Zaskoczeni Inkowie wpadli w zasadzkę, a uciekający z pola walki byli zabijani przez konnych. Generałowie Inków widząc masakrę wycofali się. Na tę decyzję miał wpływ także fakt, że dotarła informacja, że do Vilcaconga zbliża się do nich armia Manco Inca Yapanqui, zwolennika Huascara.
De Soto i Almagro podejmują decyzję, by poczekać w Jaqujahuana na oddział Pizarra, przebywający w tym czasie w okolicach rzeki Apurimac.

Wycofujące się w Andy inkaskie oddziały generała Quisquisa niszczą wiszące mosty, pustoszą pola uprawne, palą osady, opróżniają państwowe  magazyny – wszystko by utrudnić życie Hiszpanom. W tym okresie oddziały inkaskie, wbrew odwiecznym zwyczajom, dopuszczali się ataków także w nocy.

W tym okresie wędrówki oddział Hiszpanów dotarł do Apu Rimac (Apurima, Aporima) świątyni i wyroczni quaki o tym samym imieniu. Świątynia leżała nad rzeką Apurimac dopływem Ucayali.
Na środku placu znajdował się pal grubszy do rosłego mężczyzny, cały zakrwawiony od składanych ofiar. Wokół pala był złoty, koronkowy pas szerokości dłoni. Pal miał dwie złote damskie piersi i ubrany był w delikatne damskie stroje. Ozdabiały go też liczne złote spinki zwane topo – długie i szerokie z płaską główką. Obok głównego pala stały liczne mniejsze, także ubrane w damskie stroje i skąpane we krwi.
Pilnowaniem świątyni zajmowała się Inkaska kobieta Asarpay – która gdy Hiszpanie ukradli bożka rzuciła się z wysokiej skały do rzeki Apurimac.
Gdy później Pizarro oblegał Cuzco, dotarł do Hiszpanów Diego Nunez de Mercado – królewski factor, czyli urzędnik zbierający trybut – i otrzymał pal wyceniony na 12000 peso w złocie.

1533-XI-12
Starcie oddziału de Soto z wojskami Inkaskimi w kotlinie Xaquixaguana. Hiszpanie stracili trzech ludzi i dwa konie. Udało im się jednak pojmać kilku jeńców.

1533-XI-13
Siły de Soto, Almagra i Pizarra spotykają się powyżej Vilcaconga (32 km od Cuzco), koło miejscowości Jaquijahuana. Tam Hiszpanie odkrywają zdradzieckie działania Challcuchimy – inkaskiego generała. Wydano na niego wyrok między innymi za zgładzenie Tupa Wallpy i – jak opisują kroniki – „uroczyście” zgładzono przez spalenie na stosie.

1533-XI-14
Około 4 leagua od Cuzco, przy wiszącym moście nad rzeką Apurimac Manco Inca Yapanqui wraz z arystokracją, kapłanami i wyższymi dowódcami czekał Pizarra. Pizarro deklaruje pomoc w przywróceniu legalnej władzy dla Manco Inca, odebranej przez Atahualpę i jego wodzów. Pizarro deklaruje także, że po stłumieniu rebelii Hiszpanie opuszczą kraj.
Połączone siły Hiszpańsko-Cuzceńskie ruszyły na stolicę.
Inne źródła podają, że spotkanie Pizarro i Manco Inca nastąpiło 13 listopada, a nawiązanie współpracy uczczono spaleniem generała Challku Chimy na stosie.

Potyczka z siłami Quisquizs w Anta, na równienie Guazauara, jedną league od stolicy – Hiszpanie stracili 3 konie, a kilku konkwistadorów i koni zostało rannych.
Mimo zaskakującego ataku Quisquis zarządził odwrót z pola walki i udał się do rodzinnego Quito, pozostawiając Cuzco bez obrony.

1533-XI-15 sobota (lub 1533-XI-16)
Pizarro wraz Manco Inką wkraczają do leżącego 3300 m.n.p.m. Cuzco, zamieszkałego wówczas przez około 50 tysięcy mieszkańców. Jest to dzień Świętego Eugeniusza.
Wojsko Pizarro podzielił na trzy oddziały: na przodzie zwiad, w środku Pizarro z piechotą, a za nimi ariergada mająca dać zabezpieczenie od tyłu.
Wcześniej z miasta uciekła armia generała Quizquisa, paląc niektóre budynki. Pizarro zabrania konkwistadorom wszelkich rabunków i grabieży by uniknąć niepokojów w mieście – nie panuje jednak nad swoimi żołnierzami, którzy plądrują miasto, profanują symbole kultu Inków i mumie przodków, a także dostają się do domu „dziewic Słońca”.

Hiszpanie zajęli następujące pałace i budynki skupione w pobliżu głównego placu miasta, którego zachodnia część nazywała się Cusipata, a wschodnia część Aucaypata, a przez środek przepływał ujęty w kamiennym kanale strumień Huatanay, dzielący miasto na górne i dolne Cuzco, zamieszkałe przez odrębne inkaskie dynastie:

• Francisco Pizarro – Caxana, zespół budynków w południowo-zachodniej części głównego placu Hawkay Pata, należący wcześniej do Pachacutiego;
• Gonzalo Pizarro – budynki leżące obok Caxana, należące wczesniej do Huayna Capaca;
• Juan Pizarro – budynki leżące obok Caxana, należące wczesniej do Huayna Capaca;
• Diego de Almagro – pałac należący wcześniej do Huascara, pomieszczenia leżące obok świątyni, gdzie potem zbudowano katedrę;
• Valverde – pałac Suntur Huasi, gdzie obecnie wznosi się Katedra;
• Hernando Pizarro – budynki Amaru Cancha, czyli główne budynki pałacu Huayna Capaca. W kolejnych latach odsprzedał budynki jezuitom, którzy wybudowali tam kościół;
• Diego de Soto – Amarocancha, zespół budynków w południowo-wschodniej części głównego placu;
• Pozostałe wojsko zajęło wielka halę przy głównym placu oraz Hatuncancha – zespół budynków na wschód od głównego placu.

Inkowie wiele cennych przedmiotów ukryli w okolicach miasta, ale wiele skarbów pozostało w mieści. Wartość zebranego w Cuzco złota była o połowę niższa od tego, które wcześniej wywieziono do Cajamrka, ale wartośc srebra była 4 razy większa.
Wiadomo, że zdjęto złotą wstęgę ze ściany pod dachem Świątyni Słońca, zabrano wspaniałe złote i srebrne rzeźny zwierząt i roślin z ogrodu przy tej Świątyni. Ponadto w grocie nie opodal Cuzco znaleziono mumię Manco Capaca wraz ze złotymi sandałami, złotą langustą, pucharami i innymi wpaniałymi wyrobami.
Zdobyte skarby przetopiono i rozdzielono: 1/5 dla króla a resztę między uczestników podboju.
Kroniki wspominają także o sytuacjach w których konkwistadorzy za pomocą przemocy i tortur zdobywali od Inków informacje o zakopanych skarbach. I tak podobno Diego de Almagro wymusił na Marce Chimbo (któa była córką Huayna Capaca) wskazanie zakopanego skarbu o wartości 27 tysięcy srebrnych marek, a inny Hiszpan otrzymał od niej skarb wartości 12 tysięcy srebrnych marek. Mimo to została zgwałcowan i zmuszona do ślubu z Hiszpanem Juanem Balsą.

W kolejnych dniach sytuacja się normuje, Hiszpanie się uspokajają. Pizarro organizuje Cuzco na styl kastylijski, buduje kościoły, zmienia administrację, rozdziela ziemię między Hiszpanów.

Do Hiszpanów dociera informacja, że z Tumbes wyruszył potężny oddział (tysiąc doskonale uzbrojonych konkwistadorów) gubernatora Gwatemali Pedro de Alvarado (dawnego generała armii Corteza w Meksyku). Inne źródła podają, że w marcu 1534
Alvarado wylądował w okolicy Puerto Viejo z oddziałem 727 żołnierzy, w tym 225 kawalerzystów oraz kilka tysięcy Indian zabranych z Gwatemalii.
Ponadto z Jauja informują, że wokół miasta stacjonuje duży oddział Quizquiza. W tej sytuacji Pizarro wysyła do doliny Jauja armię Manco Inki wspartą kawalerią de Soto. Oddział Diego de Almagro wysłany zostaje na północ z misją podbicia lub dogadania się z armią Alvarado. Jako sekretarz do sporządzenia ewentualnych umów towarzyszy mu Picado.

Pizarro źle się czuje w chłodnym klimacie Cuzco. Źle ocenia także Cuzco jako stolicę pod względem strategicznym i administracyjnym – pragnie założyć nową stolice na wybrzeżu.

1533-XII-05
Do Sewilli dopływa pierwszy statek z peruwiańskim skarbem, konwojowany przez Cristobala de Mena. Ładunek stanowiły złote i srebrne sztaby z przteopinych skarbów z Peru, o wartości 8 000 złotych peso i 950 srebrnych marek.

1533-XII
W Cuzco Pizarro chce mianować Manco Incę Yapanqui na króla Inków, który jednak faktycznie nie miał żadnej władzy. Jego wpływy sięgały jedynie Cuzco i okolic. Tereny północne (dzisiejszy Ekwador) były kontrolowane przez dowódców Atahualpy: Rumi Naviego i Kiskisa.
Natomiast obszar południowej części Qualla Suyu, obejmujący środkowe Chile, boliwijskie Altiplano i północno-zachodnią Argentynę był pod wpływami wyroczni z sanktuarium półwyspu Copacabana i Wysp Słońc i Księżyca nad jeziorem Titicac – które kontrolowane były przez członków Sucsu panac, czyli rodu Wira Qucha Inca.
Dla udokumentoania posiadania tzw. ataw, czyli szczęścia na polu bitwy – jednej z cech inkaskich władców – postanawia wyruszyć na bitwę z wojskami Quisquisa – przygotowania trwają 4 dni.
Jednym z kandydatów do objęcia tronu był Atuq Supa – przyrodni brat Manci Inki, któego zabicie zlecił Manco Hiszpanom.
Atoc Supa został nocą zasztyletowany przez ludzi oddziału Diego de Almagra: Balboa, Sosa, Perez i czwarty, nieznany z nazwiska.

Pizarro wysyła w kierunku Quito stu osobowy odział Diego de Almagro i Hernando de Soto (inne źródło podaje 50 konnych), wsparty 5 tysiącami wojowników dowodzonych przez Manco Incę – by wytropili i pojmali Inkaskiego generała Quisquisa. Hiszpanie dotarli do Atavillos, gdzie Quisquis im się wymknął i uciekł do Quito.
W mieście pozostał Francisco Pizarro z oddziałem nieco ponad stu Hiszpanów.

W Capi – 5 league od Cuzco – oddziały Manco Inca Yapanqui i Hernanda de Soto staczają bitwę z wojskami Quisquisa. Hiszpanie wygrywają i wracają do stolicy. Zwycięstwo pozwala Manco Ince udowodnić posiadanie życzliwości bogów.
Po powrocie do Cuzco Manco Inca odbywa 3-dniowy post przygotowujący go do objęcia władzy.

Po odbyciu postu Pizarro uroczyscie ogłosił go włądcą Inków. Na głwnym placu miasta odbywały sie zabawy, tańce, śpiewy i ucztowanie.

Za wojskami Quisquisa rusza oddział generała Paullu Inka – brata Manco Inca.

Paullu, bez wsparcia konnicy doznaje porażki, tracąc niemal 1000 wojowników.
Pizarro nakazuje okolicznym curaca by przesłali swoich wojowników – po kilku dniach w Cuzco zjawiło się ponad 10000 wojowników, których przybywało z tygodnia na tydzień.

Pizarro zarządził zebranie i przetopienie zdobytych skarbów. W porównaniu ze skarbem z Cajamarki złota jest połowę mniej, ale srebra niemal czterokrotnie więcej. Proces przetapiania trwa do marca 1534. Jak wspomina Pedro Pizarro przetopione skarby podzielono według następujących zasad:

• jeden udział wart był 3 000 peso;
• konnym dwa udziały;
• piechota jeden udział;
• przydział obejmował wszystkich, czyli tych którzy ścigali Quisquisa i tych co pozostali w Cuzco.

1533-XII-24
Pizarro organizuje mszę z okazji Bożego Narodzenia. Odprawia ją zakonnik. Po mszy Pizarro wraz z innymi Hiszpanami zapraszają na plac Manco Inkę z Inkaską arystokracją. Celem spotkania było ustanowienie pokoju i przyjaźni Hiszpańsko-Inkaskiej.
Sekretarz Pizarra, który był jednoczesnie pisarzem wojskowym odczytał Inkom tzw. Requerimiento – czyli deklarację monarchii hiszpańskiej, napisaną przez prawnika Rady Kastylii Juana Lópeza de Palacios Rubios, o nadanym przez Boga prawie Kastylii do przejęcia terytoriów Nowego Świata oraz podporządkowania sobie, wykorzystywania i, gdy to konieczne, do walki z rdzennymi mieszkańcami.
Następnie zarządano od Inków by uznali się za wasali Króla Hiszpanii, a gdy się zgodzili Pizarro uznał ich za swoich przyjaciół.
Na znak szacunku wobec Inków dwukrotnie wzniesiono królewski sztandar.
Tym samym Indianie uznali się za wasali króla Karola V, Cesarza Rzymskiego i Króla Hiszpanii (jako Karol I), a Tawantin Suyu podporządkowano Koronie Hiszpańskiej. Sporządzone dokumenty, mające status aktów prawnych podpisał królewski skryba.

1534
Do Polski docierają pierwsze informacje o Peru – w kraju trwa epoka Odrodzenia.

1534-I-9
Na pokładzie „Santa Maria del Campo” Hernando Pizarro przybija do Sewilli na statku ze skarbami przywiezionymi z Peru (Niektóre źródła podają że był to pierwszy statek z Peru nie licząc tego, na którym miesiąc wcześniej przypłynął Cristobal de Mena). Na pokładzie oprócz sztab złota i srebra znajdują się dary jakie Franscico Pizarro przekazał królowi Karolowi V: 38 złotych waz, 38 srebrnych waz z których jedna miała pojemności 8 galonów (około 33 litrów), złota figura wielkośći czteroletniego dziecka, dwa małe złote bębny, figura kobiety z 18-karatowego złota o wadze 29,5 kg oraz złota lama o wadze 26,5 kg.
Wyładunek tych bogactw obserwuje z podziwem siedemnastoletni (lub czternastoletni) Pedro Cieza de Leon, który wkrótce sam wyrusza do Nowego Świata.
W Hiszpanii rozgorzała gorączka złota.

W Sewilli urzędnicy królewscy chcieli od razu przetopić te bogactwa na monety, potrzebne na opłacenie wojen z Tunezją. Ostatecznie Hernando Pizarro zdołał zaprezentować je królowi Karolowi V przebuwającemu w Toledo. Król bogactwa obejrzał, nakazał nawet zaprezentować je na widok publiczne, ale potem nakazał przetopić je swojemu jubilerowi na monety.

Król Hiszpanii Karol V mianował Francisco Pizarro markizem, Hernando Pizarro dostał tytuł szlachecki, Almagro został zastępcą markiza i otrzymał tytuł adelantando, Valverde został biskupem Cuzco. Ponadto Francisco Pizarro miał objąć władzę nad zdobytymi terenami na północ od Cuzco (zwanych Nową Kastylią), a Almagro miał objąć rządy w części południowej (zwanych Nowe Toledo).

1534-II
Pizarro wznawia działania bojowe. Oddział 25000 Indian i 50 konnych pod dowództwem de Soto wyruszył do Quito.
Inne żródło podje, że 5 tysięczna armia Manco Inci wsparta 50 konnymi Hiszpanami wyruszyła na poszukiwanie armii Kiskisa – ostatniej zorganizowanej sile Atahualpy..

Armia Quisquisa atakuje Jauja, gdzie znajdował się garnizon Hiszpanów (20 konnych, 20 piechurów i 3000 Indian Jaujinos). Hiszpanie odpierają atak, a Inkowie wycofują się.

1534-II-10
Do zatoki Caraques (dzisiejszy Ekwador) dopływa adelantado Gwatemali Pedro de Alvarada. Jego oddział składał się z 350 piechurów, 150 konnych, 2000 sprzymierzonych wojowników środkowoamerykańskich oraz dużą liczbę zbrojnych Afrykańczyków.
Celem Alvarada było zajęcie północnych terenów imperium Inków, wraz z miastem Quito.
Gdy Pizarro dowiedział się o tym, wysłał na negocjacje Almagra.

1534 wiosna
Pizarro planuje reformę administracyjną Cuzco, co uświadamia Manco Ince plany całkowitego podboju jego królestwa przez Hiszpanów.
Powołano w Cuzco zarząd miejski: dwóch burmistrzów (alcaldes), ośmiu radnych (regidores). Hiszpanie którzy chcieli pozostać w mieści, mieli zgłosić się do nowego sekretarza Antonia Picado – który zastąpił Pera Sancha (przed nimi funkcję sekretarza pełnił Francisco Lopez de Jerez pochodzący z Sewilli). Otrzymali oni domy, ziemie orne i pewną ilość Indian. Pizarro by nakłonić ludzi do osadnictwa w Cuzco i jego okolicach, przydzielał duże obszary ziemskie, całe prowincje, Indian, a nawet pałace dawnych władców.
Jednak Pizarro nie przydzielał tych dóbr jako encomienda – jak nakazał Król Hiszpani – lecz jako depozyt, by w przyszłości móc łatwo odzyskać nadanie.

Francisco Pizarro udał się do doliny Chimu, gdzie zakłada miasto Truiillo.Inne źródła podają, że założył je Diego de Almagro nadając nazwę Truxillo de Nueva Castilla, na cześć rodzinnego miasta Francisco Pizarro. Jeszcze inne podaje, że założycielem był konkwistador Martin de Estete, a Francisco Pizarro rok później (1535) jedynie tę funadcję zatwierdził.
Statut miasta został potwierdzony w marcu 1535, a herb nadał kilka lat później panujący król Karol V.

Martin de Estete penetruje ruiny Chan Chan – zdobnywa wiele skarbów, między innymi krzesło ze złota zdobione perłami

Manco Inca pomaga Hiszpanom w odbudowaniu wiszącego mostu, który zniszczył wycofujący się Kiskis. Ponad 25 tysięcy wojownikó przez dwa tygodnie buduje nowy most (ponad 360 stóp długości, na szerokość by swobodnie jechały dwa konie obok siebie).
Most umożliwił wyparcie oddziałów Kiskisa z Jauja.
Manco Inka liczył na zdobycie poparcia w tym regionie, jednak plemienia Canaris i Wanka związali się sojuszem z Hiszpanami. Inne plemiona, jak np. Otavalo próbowały wykorzystać osłabienie władzy centralnej na swoją korzyść.

1534-III-24
Juan Pizarro i Gonzalo Pizarro zostali mianowani regidores miasta Cuzco, gdzie pozostali z oddziałem 90 żołnierzy.

Francisco Pizarro udaje się do Jauja leżącej w prowincji Collao, by założyć tam kolejne Hiszpańskie miasto. Wcześniej wysłał tam dwóch Hiszpanów: Diego de Aguero i Pedro Martina de Moguer, którzy informują, że jest to kraj zimy, leży śnieg, brak opału, daleko do wybrzeża, słabe drogi do wybrzeża, brak możliwości hodowli świn, koni, drobiu. Nie rośnie kukurydza ani pszenica, a tylko ziemniaki, oca i quinua.

1534-V
Kolejna ekspedycja, która miała rozprawić się z armią Quisquisa. Hernado de Soto i Paullu Inca na czele 20 konnych i 3000 wojowników staczają bitwę koło Maracaylla. Walczące oddziały znajdowały się po obu stronach rzeki Mantaro, dlatego główną bronią były proce, łuki i kusze.
Gdy Hiszpanie zaczęli przeprawę przez rzekę, Inkowie chcieli się wycofać na pobliskie wzgórze, ale zostali zaatakowani przez oddział Paullu Inca. Walka była krótka lecz krwawa, zginęło w niej wielu zwolenników Atahualpy. Uciekinierzy chcieli schronić się w Tarma, jednak tamtejszy curaca ich nie wpuścił i ostatecznie dotarli do Quito.
Oddział Almagro sprzymierza się z plemieniem Canaris i odnosi pod Soropalta i Pancallo zwycięstwa z armią Inkaską dowodzoną przez Ruminavi i Quisquisa.

1534-V-3
Zwycięstwo Hiszpanów z wojskami Inkaskimi dowodzonymi przez Rumi Naviego pod Teocajas.

W Jauja Pizarro spotyka de Soto i Manco Inkę powracających z pogoni za Quisquisem – stoczyli z nim ciężką bitwę. Nie było z nimi Diego de Almagro, który udał się w kierunku Quito, do portu Puerto Viejo, gdzie przypłynął z Gwatemalii Pedro de Alvarado z oddziałem 500 żołnierzy.

1534-V-21
Król Hiszpanii Karol I dokonał ponownego podziału ziem w Ameryce Południowej. Utworzył tzw. Nuevo Toledo (Nowe Toledo), którego gubernatorem został Diego de Almagro. Nie zakończyło to jednak sporu miedzy Almagro a Pizarro, gdyż nie wyjaśniona została kwestia przebiegu granicy i do jakiej części należeć będzie Cuzco.

1534-VI-22
Oddział Benalcazara wkracza do Quito. Miasto jest zniszczone i spalone, nie znajduje w nim spodziewanych bogactw. W skład oddziału Benalcazara wchodzili ludzie zabrani z Tangarala, którzy przybyli z Nikaragui.
Benalcazar wyrusza dalej na północ do Cayambe, gdzie zgodnie z pogłoskami Ruminavi ukrył skarb przeznaczony na wykup Atahualpy.
Benalcazar otrzymuje informacje, że w stronę Quito posuwa się armia Almagra, mająca negocjować z Alvarado.
Almagro wysyła do Alvarado posłów z informują, że Quito jest zasiedlone przez ludzi Francisco Pizarra i aby nie atakował Hiszpanów, bo zostanie o tym poinformowany Król Hiszpanii.

1534-VII
Triumfalny powrót do Cuzco Hiszpanów i wojsk Manco Inki z tzw. „kampanii północnej”.

1534-VIII-26
W Riobambie Almagro podpisuje po burzliwych pertraktacjach układ z Alvarado. Za cenę 100 000 złotych pesos (lub 90000), czyli około 460 kg złota, odkupuje od niego żołnierzy, okręty i całe wyposażenie. Należne pieniądze otrzymał Alvarado dopiero po spotkaniu z Francisco Pizarro w Limie w roku 1535 (inne źródła podają że Pizarro i Alvarado przypieczętowali to porozumienie w Pachacamac). Ustalono, że Alvarado odstąpi od podboju południa i ostatecznie powróci do Gwatemali (ale teraz wyruszył razem z Almagro), Benalcazar pozostanie w Quito i zaprowadzi tam porządek, a Almagro wyruszy na południe w kierunku Pachacamac. Do Pizarro wysłano Diego de Aguero, by poinformował o ugodzie.
Na stronę Almagra przechodzi większość nowoprzybyłych żołnierzy z gwatemalskiego oddziału Alvarado.

W tym okresie Pizarro w Peru tracił swoją pozycję. Armia Almagra rosła w siłę.
Benalcazar – zarządzający w Quito, które założył w tym roku, był po stronie Almagra. Kilka tygodni po założeniu miasta rozpoczął budowę kościoła San Francisco.

Przebywający w Jauja Pizarro zakończył zasiedlanie miasta i okolic. Mianuje Hernando de Soto swoim pełnomocnikiem i wysyła wraz z Manco Inką do Cuzco.

Francisco Pizarro z oddziałem około 20 żołnierzy udaje się zwiedzić Pachacama i Chinche. W Jauja pozostaje jako jego połnomocnik Graviel de Rojas, który przybył z Nikaragui. Gdy przebywał w Chincha otrzymał list od de Rojasa, że w kraju jest groźba buntu. Pizarro wraca przez dolinę Lunaguana i dociera do Jauja – sytuacja się uspokaja.

Diego de Aguero dociera do Pizarro i informuje o ugodzie Almagra i Alvarado. Pizarro postanawia przenieść miasto Jauja na wybrzeże, do doliny (obecna Lima). Wysyła ludzi by ocenili ten teren pod względem budowy miasta.
W Pachacamac spotykają się Pizarro, Almagro i Alvarado. Dokonano zapłaty ustalonej w negocjacjach, a po kilku dniach ucztowania i zabaw Alvarado powrócił do portu i wypłynął do Gwatemali.
Jak głosi legenda, Diego de Almagro podczas tych zabaw wygrał w grach hazardowych od Alvarado niemal połowę jego majątku.
Pizarro udaje się na wybrzeże nadzorować prace budowlane.

1534-IX
Zwycięska potyczka wojsk Hiszpańskich z wycofującymi się wojskami Kiskisa – pod Chaparra na terenie dzisiejszego Ekwadoru.

Oddziały Inkaskie dowodzone przez Ruminavi i Quisquisa po serii porażek wycofują się do selwy, by stamtąd prowadzić walkę partyzancką.

Hiszpanie uzyskują kontrolę na północnymi regionami państwa Inków.
Huayna Palcon organizuje grupę spiskową przeciwko generałowi Quisqusia. Chcieli oni zdezerterować i przejść na stronę Hiszpanów. Ostatecznie zabijają Quisquisa, który namawiał ich do dalszego oporu wobec Hiszpanów.

1534 pod koniec
Do Cuzco przybywa coraz więcej Hiszpanów, którzy zwabieni chęcią łatwego wzbogacenia się docierali z Karaibów oraz Europy.

1534-XII
Oddział Ruminavi zostaje pokonany pod Cotopaxi przez Benalcazara. W wyniku zdrady jednego z lokalnych curaca Inkaski generał Rumi Navi i jego dowódcy zostają pojmani, a Rumi Navi poddany torturom, by wskazał miejsce ukrycia skarbów. Potem przewieziono ich do Santiago de Quito.

1534-XII-28
Quispe Cusi po przejściu na chrześcijaństwo, rodzi córkę Francisco Pizarra – nadano jej imię Francisca Pizarro Yupanqui. Rok później urodzi syna.

1534 – koniec
Pizarro nakazał przeszukać tereny wybrzeża, obfite w żyzne doliny celem wyboru miejsca na nową stolicę. Początkowo miała to być Jauja, ale zły klimat i duża odległość od wybrzeża skłoniła Hiszpanów do dalszych poszukiwań. Następnie udali się w okolicy świątyni Pachacamac – największego wóczas Inkaskiego miasta na wybrzeżu.
Ostatecznie wybrano osadę leżącą u ujścia rzeki Rimac, na jej lewym brzegu. Argumentem „za”, była możliwośc łatwego wprowadzenie statków do zatoki w pobliżu osady Piti-Piti, obecnego portu Callao.
Hiszapnie sprowadzają tubylców, by wznosili im kamienno-gliniane rezydencje, a gliniane budynki dla Indian.

1535-I-6  (lub 1535-I-18 w dniu św.Epifanii)
Pizarro dokonuje uroczystego aktu założenia nowej stolicy, którą nazwano Ciudad de los Reyes – Miasto Królów (Miasto Trzech Króli), przyszłą Limę. Stolicę nazwał tak na cześć królewskiej pary, lub – jak mówią inne źródła – dlatego, że kamień węgielny złożono w dniu święta Trzech Króli w 1535 roku.
W uroczystości wzięło udział łącznie 69 osób – Francisco Pizarro oraz 18 Hiszpanów, 30 mieszkańców z odległej osady Sangayan koło Pisco, 20 Indian z Jauja.

Królewski notariusz wystawia akt założycielski stolicy.
Pizarro wyznacza obszar pod główny plac (Plaza de Armas), ustawia znak władzy sądowniczej obok wzgórza boga Puma-Inti i kładzie kamień węgielny pod przyszłą katedrę.
W obrębie wytyczonym przez Pizarro znajdowały się Inkaskie miejsca kultu oraz budynki inkaskiego zarządcy tego terenu, kacyka okręgu Sinchi-Puma, któremu podlegał curaca Tauli-Chusca

1535-I-22
Pizarro mianuje Cristobala de Peralte na wieczystego władcę miasta Lima.

1535-III-19
Peralte obejmuje funkcję wieczystego władcy miasta Lima. Funkcje pełni jedynie do 3 kwietnia

1535 (1 połowa)
Na wybrzeżu dochodzi do spotkania Francisco Pizarra z wracającymi Diego de Almagro i Pedro de Alvarado. Na cześć gości Pizarro organizuje turniej i ucztę.
Almagro rusza do Cuzco, a od Pizarro otrzymuje pisma dla Juana i Gonzalo Pizarrów, zlecając im oddanie rządów w ręce Almagra. Almagro zabiera ze sobą Vitoesa de Alvarado oraz większość ludzi, którzy przybyli z Pedro de Alvarado.

Na początku stycznia Alvarado udał się na wybrzeże by powrócić do swojej guberni w Gwatemalii.

Almagro dociera do Cuzco, gdzie pod nieobecność Francisco Pizarra rezydowali jego bracia Juan i Gonzalo. Mimo, że Almagro miał zapewnienia Francisco Pizarra o tym, że przejmie władzę w mieście, Juan i Gonzalo przeciwstawili się tej decyzji. Sytuacja była tak napięta, że interweniował królewski urzędnik Antonio Telleza de Guzman, będąc mediatorem zwaśnionych stron.
Inne źródła podają, że konflikt między Juanem Pizarro i Hernando de Soto zażegnał Gomez de Alvarado, siłą i błaganiami zmuszając konkwistadorów do rozejmu.
W związku z tą sytuacją, przebywający w Trujillo  Francisco Pizarro postanawia przybyć do Cuzco.

Diego de Almagro zabija braci Manco Inci, którzy byli zwolennikami Juana Pizarro. W ten sposób ułatwić sobie możliwość zawładnięcia miastem Cuzco, mimo że według królewskich dekretów miasto leżało poza jego jurysdykcją.

W tym czasie do Cuzco dotarł Hernando Pizarro, który przywiózł z Hiszpanii królewskie decyzje. Cesarz Karol V dokonał podziału zaaneksowanych ziem. Na mocy królewskiego edyktu przyznał Pizarrowi część północną Peru zwaną Nową Kastylią, a także tytuł markiza. Almagrowi natomiast otrzymał tytuł wicekróla Collao, prawa do krajów położonych na południe od ziem Pizarra oraz tytuł adelantado. Południowa granica ziem Pizarra miała przebiegać około 270 mil na południe od równika. Niedoskonałości ówczesnych obliczeń kartograficznych nie pozwalała określić, po której stronie tej granicy leżało Cuzco.

Decyzje Karola V uspokoiły nastroje między zwaśnionymi Hiszpanami i sprawę Cuzco postanowiono odłożyć do czasu nowych pomiarów kartograficznych.

1535 wiosna
Diego de Almagro pragnie uniezależnić się od Pizarra. Poślubia inkaską księżniczkę, córkę Huayna Capaca, siostrę Manco Inki.
Manco Inca wprowadza się do nowego pałacu w Cuzco i zaczyna sympatyzować z Diego de Almagro i Hernandem de Soto, który pomaga mu mordując Atoc-Sope. Atoc-Sopa (przyrodni brat) i Pascac (kuzyn) negowali jego objęcie tronu. Zwolennicy Atac-Sopy atakują Manco Inke w jego pałacu – nikt z Hiszpanów nie staje w jego obronie.

1535-V-połowa
Spisek przeciw Hiszpanom przed wyprawą Diego de Almagro do Chile. Spisek zorganizował arcykapłan Willa Uma i przedstawił go na tajnym spotkaniu w pałacu władcy Manco Ince i Inkaskiej arystokracji.
Willa Uma miał wyprowadzić wraz z oddziałami Pawllu Inki wojska Diego de Almagra, obiecując im złoto z terenów Chile. Wojska Hiszpańskie miały być prowadzone przez gorące, jałowe, pozbawione żywności tereny. Mimo, że droga ekspedycji biegła w okolicy bogatych Inkaskich kopalń złota i srebra, nie zostały one wskazane Hiszpanom. Indianie ustalili, że którejś nocy arcykapłan opuści wyprawę i wróci do Cuzco. Maszerujące dalej oddziały Hiszpanów miały być atakowane przez plemiona z Chile i Copayapo.
Ponadto Pizarro miał być nakłoniony do wyruszenia do Limy i do Pachcmc. Pozostali nieliczni w Cuzco Hiszpanie byli by wtedy łatwym celem dla wojowników Inkaskich. O ich zabiciu Pawllu Inca miał być poinformowany znakiem umieszczonym na szczycie wzniesienia.
Ostatecznie po dwóch miesiącach od opuszczenia Cuzco Pawllu przejdzie na strone Hiszpanów i umożliwi im powrót z tej mordeńczej wyprawy. Pawllu Inqa bezpiecznie przeprowadził ich przez pustynne tereny Atacama, wskazując im źródła wody.

1535 lato
Hernando de Soto opuszcza Peru i wraca do Hiszpanii. Następnie udaje się na Florydę, gdzie ginie u źródeł Czerwonej rzeki w roku 1542.

1535-VI-12
W Cuzco zostaje podpisana notarialnie ugoda między Pizarro i Almagro. Ustalono, że Almagro uda się do Chile, a jeśli nie znajdzie tam ziem do zasiedlenia, wróci a markiz podzieli się z nim swoim gubernatorstwem.

1535-VI-25
W Santiago de Quito zostaje zgładzony Inkaski generał Ruminavi i jego Inkascy dowódcy – spalono ich na stosie. Rumi Navi był wcześniej torturowany.

1535-VII-3 lub 1535-VI
Almagro wyrusza z Cuzco na wyprawę do Chile. Jego oddział liczył najpierw 200 żołnierzy (pieszych i konnych) ostatecznie rozszerzony do 500 (inne źródło 570) – większość to żołnierze pozyskani od Pedro de Alvarado z Gwatemalii. Towarzyszy mu Paullu Inka z oddziałem kilku tysięcy Indian (źródła podają liczbę 12 tysięcy). Zastępcą dowódcy został Rodrigo Orgonez.
Almagro zabrał ze sobą ponadto kilka tysięcy świń i lam.
Ludzie od Pedro de Alvarado byli znani z brutalności i niestosowania się do zasad jakie wprowadził Pizarro. Wychodząc z Cuzco podpalili większość budynków. Grabież i podpalenia stosowali w marszu przez prowincję Collao.

Trasa oddziału Almagra: z Cuzco w kierunku Qualla Suyu – La Raya – Paria – Tupiza – dolina Salta (odpoczynek 2 miesiące) – na zachód przełęcz San Francisco – Copiapo na wybrzezy Chile – na południe wzdłuż wybrzeża – postanawiają o powrocie do Cuzco – wybrzeże – pustynia Atacama – Arequipa – Cuzco.

W Tupizie, na terenie dzisiejszej Boliwii, towarzyszący im kapłan Villac Umu niebawem zbiegł i w okolicy Cuzco zaczyna organizować powstanie – kilkakrotnie spotyka się z Manco Inką.

Sytuacja w Peru stabilizuje się. Kraj jest kolonizowany przez przybywających na kontynent Hiszpanów. Francisco Pizarro wraca na wybrzeże kończyć budowę Ciudad de los Reyes – Miasta Trzech Króli, jako stolicę kolonii Nowa Kastylia – Juan Pizarro zostaje w Cuzco jako pełnomocnik gubernatora.

1535-X
Narasta konflikt między Manco Inką a braćmi Juanem i Gonzalem Pizarro. Gonzalo odbiera Manco Ince jego żonę-siostrę Cura Ocllo, a Juan kilkunastoletnią kandydatkę na żonę Manco – księżniczkę Inquil Coye.
Inne źródło podaje następująca informację:
Gonzalo Pizarro zażądał od więzionego Manco Inca by ten wydał mu swoją siostrę-żonę Quye Qura Uqllu (Cura Ocllo)  oraz duże ilości srebra i złota. Ponieważ Inka nie chciał wydać Gonzalowi swojej pierwszej żony, dał mu bardzo podobną do niej Indiankę o imieniu Inkill. Goznalo nie zorientował się w tej mistyfikacji i przyjął ją, sadząc że to Quya Qura Uqllu.
Po uzyskaniu uwolnienia Manco ucieka z miasta ale – ponieważ uciekał niesiony w lektyce – zostaje szybko schwytany w pobliżu jeziora Muyna i ponownie uwięziony.
Manco Inca pod pretekstem udania się do królewskiej rezydencji z kąpieliskami w Yucay planował ucieczkę, ale został powstrzymany przez wrogo do niego nastawionych wojowników z plemienia Canarii.
Manco Inca jest bardzo źle traktowany przez Hiszpanów, głównie przez Juana Pizarro. Istnieje zapis w kronikach że ofiarował mu 1300 złotych sztabek oraz 2000 złotych bransolet, kielichów i innych przedmiotów, a mimo to Juan domagał się więcej złota i poniżał go niegodnym zachowaniem (oddawał na niego mocz).

1535 jesień
Manco pod naciskiem Villac Umu – głównego kapłana Coricanczy oraz swojego wuja, generała Tiso zmienia taktykę postępowania z Hiszpanami – z pertraktacji i dyplomacji na walkę zbrojną.

1535-XI
Manco Inca na południe od Cuzco, w prowincji Colloa, zwołuje spotkanie kacyków.

1535-XI
W Cuzco pozostała niecała setka konkwistadorów. Próba ucieczki Manco Inki została powstrzymana w okolicy jeziora Muynacocha. Manco Inca zostaje zakuty w kajdany i uwięziony. Jest torturowany i upokarzany, głównie przez Alonso de Toro, Alonso de Mesa, Francisco de Solaresa, Mancio Serra de Leguizamo, Pedro Pizarro i Diego Maldonado.
Na rozkaz Manco Inci do Cuzco sprowadzono kolejne skarby: 1300 złotych cegieł i 2000 złotych przedmiotów.

1535-XII
Kacykowie rozpoczynają bunt przeciw Hiszpanom. Bracia Pizarro organizują karną ekspedycję.

1536
Hiszpański konkwistador Jernimo Luis de Cabrere zakłada miasto Ica.

1536-I  (lub 1536-II)
Hernando Pizarro powraca z Hiszpanii. Przywozi ze sobą m.in. nadanie Diegowi de Almagro gubernatorstwa Nowego Toledo. Zgodnie z werdyktem królewskim Francisco Pizarro otrzymał ziemie leżące na obszarze od wyspy Puna do 270 legua na południe, a Diego de Almagro pozostałe tereny.
Gubernatorstwo w Cuzco przejmuje Hernando Pizarro. Sympatyzuje on z władcą Inków. Nakazuje go uwolnić i często przebywa w jego towarzystwie.
Manco Inca nie angażuje się na razie w bunt, czekając na zakończenie pory deszczowej.

Manco Inca prosi Hernando Pizarro o zezwolenie opuszczenia miasta i przyniesienie figóry ze złota, zakopanego gdzyeś w pobliżu. Po ośmiu dniach wrócił z niewielka figurą długouchego, wykonaną ze złota ale pusta w środku, wysoka na pół sążni (około 80 cm)

1536-III-początek
Willa Uma dociera do okolic Cuzco wraz z zwerbowanymi po drodze oddziałami. Oczekuje, by Manco Inca opuścił miasto. Francisca Pizarro faktycznie nie było już w mieście (przebywał na wybrzeżu), ale Manco był więziony przez braci Francisca Pizarro – sprawujących podczas jego nieobecności władzę w mieście.

1536 wiosna
Ruchy wojsk inkaskich wokół Cuzco – działania prowadzone w tajemnicy, organizuje Villac Umu. Wszystkie oddziały kierują się do Calca w dolinie Yucay. Wodzowie Usca Curiatao i Taipi przyprowadzili oddziały z Chinchaysuyu, generał Llicllic z Colloa, wodzowie Surandaman, Curi-Huallpa i Quilcana z Condesuyu, a Ronpa Yapanqui przyprowadził kilkuset łuczników plemienia Antis.

1536-IV-06
Hiszpanie podejmują wielką wyprawę aby trafić na ślad legendarnego El Dorado. Na czele 875 zbrojnych staje Gonzalo Jimenez de Quesada. Ekspedycja wyrusza z Santa Marta, wzdłuż biegu rzeki Rio Magdalena i dociera do departamentu Boyaca, a torturowany Indianin wskazuje wody jeziora Guatavita jako miejsce ukrytych skarbów związanych z legendą Złotego Króla. Po dwóch latach Quesada założył miasto Bogota – do tego czasu z oddziały pozostało jedynie 166 żołnierzy.

1536-IV-18
Manco Inka wraz z kapłanem Vila Oma opuszczają Cuzco pod pretekstem udziału w obrzędach religijnych w dolinie Yucay oraz przyniesienia kolejnego złotego posągu ukrytego poza miastem. Udali się na północ kraju, do Świętej Doliny. Armia inkaska czekała w Callca, kilka mil od Yucay (24 km w linii prostej od Cuzco), gdzie potajemnie produkowano broń oraz obsiano okoliczne pola by armia miała zapasy żywności.
Potem ustalono by wodzowie i kapłani (między innymi Villac Umu) wycofali się do Lares, położonego 35 km w głąb gór niedostępnego miejsca.

Manco obiecuje także Hernandowi w podzięce za jego dobre traktowanie szczerozłoty posąg Huayna Capaca, ukryty rzekomo gdzieś w górach. Manco liczył także na przychylność braci Pizarrów w przyjęciu przez niego faktycznej władzy wśród Inków. Hernando zgadza się na to i wysyła wraz z Manco Inką dwóch Hiszpanów.
Manco Inca nie popełnił poprzedniego błędu nie poruszając się noszony w lektyce i będąc w przebraniu – co przyspieszyło ucieczkję.
Kiedy po upływie umówionego tygodnia wyprawa nie wróciła, Hernando w dziesiątym dniu oczekiwania wysłał za nimi mały oddział kawalerii pod dowództwem Juana Pizarro.
Oddział pościgowy odnalazł konkwistadorów, których Manco Inca  wcześniej obezwładnił i wiódł kilka dni w góry, gdzie spotkał się z licznymi oddziałami inkaskimi. Zapowiadając że niedługo wróci do Cuzco z wojskami inkaskimi puścił wolno Hiszpanów.

Rdzenni cuzkeńczycy obawiali się, że Manco wróci z inkaskim wojskiem i zgłosili swoje obawy Hernandowi Pizarro. Czujność Hiszpanów zmylił powrót Alonso Garcia Zamarilly, który w Lares napotkał orszak Manco Inki i potwierdził, że Inka uczestniczy w obrzędach religijnych.

1536-IV-22
Do Cuzco dociera wiadomość, iż od strony doliny Yucay zbliża się kilkunastotysięczna indiańska armia. Manco Inca stacjonuje w Calca, a dowództwo powierza generałom Inquillowi i Paucarowi Huamanowi.

Juan Pizarro wyrusza z 70-osobowym (lub 60-osobowym) oddziałem kawalerii i dociera do doliny Urubamby do Yucay, skąd w pełni ocenia wielkość armii inkaskiej. Według różnych źródeł liczba wojsk inkaskich wynosiła od 50 do 400 tysięcy – dla porównania Hiszpanów w Cuzco było 190.

Wojsko Inkaskie przepuściło oddział Juana przez dolinę, który dotarł do Calca i splądrował miasto. Po trzech dniach dociera oddział Hernando Pizarro. Indianie odcinają im drogę powrotną i otaczają Cuzco. Po ciężkiej walce Juan i Hernando przedarli się do Cuzco.

Villac Umu namawia Manco Incę do natychmiastowego ataku, ale Inca daje się jedynie nakłonić by obstawić wojskiem górująca nad miastem twierdzę Sacsayhuaman.

1536-V-3
Armia Inkaska podchodzi pod Cuzco. Jest podzielona była na 9 częśći atakując miasto od czterech stron. Dowódcy poszczególnych oddziałów armii Inkaskiej:

• Od strony Carmengi leżącej w kierunku Chinchay Suyu: Coriatao, Cuilla, Taipi;
• Od strony Cachiccacha leżącej w kierunku Kanti Suyu: Hua,man Quilcan, Curi Huallpa – zamykając przełęcz szeroką na pół leagua między wzniesieniami;
• Od strony Qualla Suyu: Llicllic z największa liczba wojsk;
• Od strony Anti Suyu: Antaalca, Ronpa Yapangui.

Tym manewrem Inkowie odcinają całkowicie Cuzco od okolicy.
Armia Inkaska liczy około 100 000 wojowników i 80 000 pomocników.
Manco Inca wstrzymuje sie z atakiem ponieważ zgodnie z inkaską ideą prowadzenia wojen atak musi nastapić w okresie pełni księżyca – pełnia przypadała na noc z 5 na 6 maja. Natomiast nieobecnośc Inci na polu walki tłumaczy fakt, że nie było w tym okresie widoczności Wenus jako Gwiazdy Wieczornej – co róznież było ideą inkaskiego prowadzenia wojen. Inka przebywał i dowodził atakiem z oddalonej od Cuzco o 3 leagua swojej tymczasowej siedziby.

1536-V-4
Do Francisca Pizarra znajdującego się w Ciudad de los Reyes dociera dwóch posłańców wysłanych z Cuzco przez Hernando Pizarro. Informują oni gubernatora o zbliżającym się powstaniu.

1536-V-5
Willak Uma, jeden z dowódców armii Inkaskiej zdobywa fortecę Sacsahuaman

Noc z 1536-V-5 na 1536-V-6
Inkowie rozpoczynają szturm na Cuzco

1536-V-6 (sobota)
Wojsko inkaskie rozpoczyna atak na Cuzco. (inne źródła podają datę 1536-III).
Był to dzień świętego Jana Ante Portman Latinam.
Inkowie podpalają budynki miasta od strony fortecy, a na ulicach budują barykady i kopia doły mające utrudnić atak Hiszpańskiej konnicy. Podpalali domy zapalonymi strzałami lub rozgrzanymi w ogniu kamieniami, wystrzeliwanymi z proc. Silny tego dnia wiatr szybko roznosi ogień po słomianych dachach. Wojownicy wzbudzali wśród Hiszpanów strach i przerażenie krzykami i dźwiękami futudo – dętych instrumentów z muszli.
Oddziałem arkebuzów dowodził Pedro de Candia i Martin de Florencia. Wojska inków w liczbie kilkunastu tysięcy atakują Cuzco, w którym broni się dwustuosobowy (inne źródła podają 170 Hiszpanów lub 110 piechurów i 80 konnych) oddział Hiszpanów wspierany przez tysiąc (lub kilka tysięcy) wojowników z plemienia Canari i innych plemion z północy.

Pierwszym atakiem wdzierają się do miasta. Wypalone dachy odsłaniaja mury, po których przemieszczają się inkascy wojownicy, bedąc nieuchwytnymi dla Hiszpańskiej konnicy. Wojownicy docierają na główny plac, gdzie dochodzi do krwawej walki z oddziałami dowodzonymi przez Hernanda, Juana i Gonzalo Pizarrów. Konnica podzielona na trzy oddziały (Goznalo Pizarro, Graviel de Rojas, Hernan de Leon), piechota na trzy oddziały (Pedro del Barco, Diego Mendez, Francisco de Villacastin) oraz oddział Indian Canari (50 – 60 osób).
Inkowie zdobywają twierdzę Sacsayhuaman, którą Hiszpanie przez kilka dni chcieli odbić.

Manco odcina dopływ wody pitnej do miasta i pali wszystkie budynki wokół pałacu.
Jednocześnie Inkowie zalewają ulice by błoto utrudniało konnicy poruszanie się.

Brak komunikacji z resztą Hiszpanów z terenów Peru oraz ciągłe informacje, że inkowie opanowali inne Hiszpańskie miasta spowodowało, że Hiszpanie planowali ucieczkę z Cuzco.

1536-V-7
Cuzco ostrzeliwane przez procarzy i łuczników staje w płomieniach. Hiszpanie bronią się przez 6 dni w dwóch kompleksach północno-wschodniej części głównego placu miasta: Hatum Cancha (gdzie dowodził Ponce de Leon) i Suntur Huasi – dowodzony prze Hernando Pizarro.

1536-V
Kiedy Francisco Pizarro dowiaduje się o oblężeniu Cuzco koronuje na Inkę członka królewskiego rodu Cusi-Rimaca

1536-V-11
Francisco Pizarro wysłał rozpaczliwy komunikat do Corteza w Meksyku, Alvarada w Gwatemali, do Panamy, Nikaragui i do San Domingo – o treści
„Hiszpańska władza w Peru w niebezpieczeństwie. Kolonia ginie. Ratujcie„.
Wysyła także z Limy do Panamy emisariusza po posiłki i zakup broni oraz kilka ekspedycji ratunkowych:

1. dowodzoną przez Mongroveja de Quinones (30 żołnierzy), miała obsadzić skrzyżowanie dróg w Vilcashuaman koło Huamangi, w okolicy Parcos mordują 20 kacyków okolicznych wiosek, zmiażdżeni kamieniami w górach Chocorvo niedaleko Huamangi, wróciło do Limy tylko czterech konkwistadorów;
2. dowodzoną przez Gonzala de Tapia (70 żołnierzy) skierowała się w kierunku Cuzco, ale drogą okrężną – najpierw na południe, wzdłuż wybrzeża, a potem przez grań Andów na wysokości 5000 m.n.p.m.doszli do drogi do Huamanga. zaatakowana w wąwozie w rejonie Huitara przez wojska Kuzi Yupanki (Quizo) – Indianie spuszczali na nich ogromne głazy i odcinali liny na wiszących mostach gdy Hiszpanie przeprawiali się przez rzekę;
3. dowodzona przez Diaza Pizarra (nie był krewnym rodziny Pizarro) (60 żołnierzy) skierowała się w rejon Jauchy za generałem Tiso, zaatakowani w wąwozie Mantaro na północ od Huamangi, przeżyło dwóch konkwistadorów. Diaz Pizarro zginął w Jauja;
4. dowodzona przez Alonso de Geate (20 żołnierzy), skierowana do Cuzco, towarzyszył im oddział Cusi Rimaca, ale natychmiast po opuszczeniu Limy Indianie przeszli na stronę generała Quizo, potyczki przeżyło dwóch konkwistadorów. Alonso de Geate zginął w Jauja;
5. dowodzona przez Francisca de Godoya (burmistrza Limy) (20 żołnierzy), szybko wrócił do Limy uciekając przez wojskami Inki.

Inkowie atakuja jeden z Hiszpańskich oddziałów i porywają Francisco Martina, którego Inka od tej pory trzymał przy sobie.
Wszystkie oddziały hiszpańskie zostają pokonane w wąwozach andyjskich przez generała Quiza Yapanquiego i jego dowódcę Illa Tupac Puy Vilca. Łącznie ginie niemal 200 konkwistadorów i 70 koni.
O sukcesach wojsk Inkaskich Manco Inca dowiaduje się od posłańców, którzy wraz z tymi wiadomościamy przynosza mu głowy zabitych Hiszpanów, dwóch żywych Hiszpanów, jednego czarnoskórego i cztery konie.

Wojska Quizo zeszły z Andów i skierowały się ku Ciudad de los Reyes. Mimo opanowania wzgórza San Cristobal po tygodniu walk Hiszpanie obronili stolicę. W walkach tych zginął generał Quizo.

1536-V
W okresie, kiedy wojska Inki atakują ekspedycje wysłane na pomoc do Cuzco, oddziały Quizo Yapanqui wkraczają do hiszpańskiego miasta Jauja. Zaskoczeni o świcie Hiszpanie nie są w stanie się obronić i do wieczora giną niemal wszyscy. Atak przeżył tylko jeden Hiszpan, który zbiegł i dotarł do Limy.

Hernando Pizarro przeprowadza kilku narad z Gonzali i Juanem Pizarro, de Rojasem, de Leonem, i skarbnikiem Riquelme – ustalając taktykę, plany obrony i ewentualnej ucieczki z Cuzco.

1536-V-12
Po 6 dniach walk Inkowie opanowali niemal całe miasto. Pod kontrolą Hiszpanów sa jedynie główny plac i kilka domów wokoło niego. Hiszpanie są zmęczeni, w dzień walczą, a nocami zajmują się zasypywaniem rowów i niszczeniem barykad.
W Cuzco Hiszpanie rozpatrują dwa warianty: ucieczkę na wybrzeże przez okolicę jeziora Titicaca i Arequipę lub zdobycie fortecy Sacsayhuaman, będącą główną kwaterą generałów Inquilli i Villac Umu.
Wcześniej rezygnują z pomysłu schowania się w Światyni Słońca, obawiając się że Inkowie zabiją ich powalając ściany.

noc z 1536-V-12 na 1536-V-13
Ponieważ Księżyc znajdował się w nowiu, armia Inkaska ulega rozproszeniu, bo zgodnie z wierzeniami, wielu wojowników udaje się do świątyń by składać rytualne ofiary.

1536-V-13
Popierający Hiszpanów Pascac – kuzyn Manco Inci, polecił zdobycie fortecy od strony zachodniej. Do ataku wyznaczono Juana i Gonzalo Pizarro, Hernan Ponce de Leon i 50 konnych. Kierują się na wioski Curiato, Pusca. Od Carmenca droga w górę jest wąska i strona, biegnie nad urwiskiem, pełna dziur które zrobili Indianie. Po dotarciu do Jicatica skierowali się do Zenca i Quencalle.
Indianie zrzucają duży głaz na Pedro de Barco. Zostaje on trafiony w głowę i nieprzytomny pada na ziemię. Gdy Juan Pizarro chce mu pomóc został uderzony kamieniem w szczękę.
Walczył dalej, jednak bez hełmu, bo miał opuchniętą i obolałą szczękę.

1536-V-14
O północy Juan nakazuje Gonzalo Pizarro podejść z oddziałem konnych pod bramę twierdzy. Ponowny atak na fortecę podejmuje oddział Gonzala Pizarro.
Gdy Hiszpanie tracą siły proszą Juana o pomoc. Połączone siły Hiszpanów zdobywają drugą bramę i wchodzą na dziedziniec twierdzy. Indianie zarzucają ich kamieniami. Jeden z kamieni trafia w głowę Juana Pizarro i miażdży mu czaszkę.
Juan Pizarro nieprzytomny zostaje przetransportowany do Cuzco, do kwatery w której mieszkał wraz ze swoim bratem Hernando Pizarro.
Kiedy Hiszpanie uzyskali przewagę Villac Umu i Paucar Huaman uciekają do Calca.

1536-V-16
Juana Pizarro umiera mając 25 lat (inne źródła podają, że zmarł po 15 dniach od uderzenia w głowę). W testamencie pozostawia 200 tysięcy dukatów młodszemu bratu Gonzalowi oraz na przytułek w Panamie, jednocześnie nie uznając za swoją córkę dziewczynkę urodzoną przez odebraną żonę Manco Inca.
Juan pozostaje w kwaterze, a Hernando rusza na pomoc Hiszpanom. W Cuzco pozostaje Graviel de Rojas.
Walki trwają kolejne dwa-trzy dni.

Z Calca docierają oddziały inkaskie, ale po 3 dniach kończy się oblężenie. Ze strony Hiszpanów na największe słowa uznania za zaangażowania w walce należy się Hernandowi Sanchez de Badajoz, a ze strony Inków obrońcy wieży Titu Cusi Huallpa (najprawdopodobniej ten legendarny obrońca obu wież nazywał się Cahuide) .
Obroną fortecy dowodził kapitan Gualparoca.
Zdobycie twierdzy pozwoliło Hiszpanom w pełni korzystać z inkaskich ogrodów collampata, leżących między Cuzco a Sacsayhuaman.

Istnieje duże prawdopobobieństwo, że zwycięstwo Hiszpanie zawdzięczają księżycowi i przypadającemu w tym okresie nowiu. Zgodnie ze zwyczajem Inkaskim, podczas nowiu księżyca opuszczali oni pole bitwy i udawali sie do świątyń składac ofiary. Hiszpanie mogli nawet nieśwaidomie wykorzystać fakt przewagi liczebnej.

Hiszpanie zabijają większośc jeńców. Ciała zabitych wojowników zalegają wokól miasta i na ulicach, co spowodowało pojawinie się kondorów. WIdok ten tak zapadł w świadomości mieszkańców, że później kondor stał się częścią herbu miasta.

1536-V-koniec
Po zdobyciu fortecy Hiszpanie wracają do Cuzco. Pozostał tam jedynie 30-osobowy oddział piechurów Juana Ortiza (pochodzącego z Toledo). Pozostawiono im zaopatrzenie, wodę, żywność, kusze, arkebuzy, naprawiono jedną z wież, w której mieli się schronić.

Wśród konkwistadorów zdarzały się przypadki dezercji. Dwóch schowało się w słomie wyrzucanej przez Hiszpanów. Hernando Pizarro jednego ukarał a drugiego chciał powiesić, jednak ułaskawił go, gdy błagał o darowanie życia. Trzeci zbiegł do Manco Inca i służył mu wraz z Francisco Martinem.

Podczas jednego z nocnych patroli zostaje zaatakowany oddział Pedro Pizarro. Z pomocą przybywa oddział Graviela de Rojasa z dziesięcioma konnymi. Ostateczne straty Hiszpanów:

• Pedro Pizarro – raniony kamieniami i włóczniami;
• Francisco Maldonada – ranny i ranny jego koń;
• Garcia Martinez – raniony kamieniem stracił oko;
• Cristobal de Cisneros – ranny, uratowany przez Juana Vazquesa de Osune, Indianie zabrali mu konia, któremu obcięli kopyta;
• Mancio Serra – ranny, Indianie zabrali mu konia, któremu obcięli kopyta.

Hernado Pizarro zarządził by wysłać 15 konnych do Limy z informacją dla Francisco Pizarro że żyją i z prośbą o pomoc. Jednak Alonso Enriquez de Guzman, skarbnik Alonso Riquelme i kilku innych Hiszpanów sprzeciwiło się temu  pomysłowi, twierdząc że osłabi to pozostałych w Cuzco, a nie gwarantuje dotarcia do markiza. Ostatecznie Hernando odstępuje od tego pomysłu. Według relacji Pedro Pizarro w eskapadzie mieli brać udział:

• Juan de Pancorvo;
• Alonso de Mesa;
• Juan de Valdivieso;
• Pedro Pizarro;
• Hernando de Aldana;
• Alonso de Toro;
• Juan Julio de Hojeda;
• Francisco de Cardenas;
• Escacena;
• Miguel Cornejo;
• Francisco de Solar;
• Tomas Vasquez;
• Juan Roman;
• Juan de Figueroa;
• Francisco Rodriguez de Villafuerte.

Z powodu braku żywności Hernando Pizarro wysyła 60-osobowy oddział dowodzony przez Graviela de Rojasa do Pamocanche – ale nie dalej niż do Canches – by zdobyli jakiekolwiek prowiant. Powracają po około 30 dniach prowadząc 2000 sztuk bydła, bez żadnych przeszkód ze strony Inków.

Kolejna ekspedycja po żywność, tym razem do Condensuyu, dowodzona przez Hernana Ponce de Leona.

1536-VIII
Następuje powolny rozpad armii inkaskiej. Mimo iż kilkakrotnie atakowała Hiszpanów w okolicach Cuzco, wojownicy zaczęli opuszczać pole bitwy i wracać do swoich domów do prac rolniczych.
Kroniki odnotowały także przejście na stronę Hiszpanów czterech Inkaskich arystokratów – Kayu Tupa, don Felipe Qhari Tupa, Inqa Paqaq i Wallpa Ruqa – wraz ze swoimi oddziałami. Pomogli oni zorganizować dla Cuzco zaopatrzenie w żywność.

Manco Inca wysyła swojego kapitana Gualparoca do Limy, by wymordował przebywających tam Hiszpanów. Jednak po kilku dniach oddział Inków powrócił, gdyż byli to głównie Indianie z gór i źle czuli się w nadmorskim klimacie.
Najprawdopodobniej w tym czasie Francisco Pizarro zamordował w Limie Asarpay – siostrę-żonę Atahualpy, którą przetrzymywał. Wcześniej do Limy z Cajamarca doprowadził ją Melchor Verdugo. Asarpay uciekła do Cajamarca z Jauja, gdy dowiedziała się, że markiz Pizarro chce ją oddać królewskiemu rachmistrzowi Antonio Navarro. Jej siostra – dona Ines, która była partnerką Pizarro – przekonała Pizarro, że to Asarpay sprowadziła wojowników Inkaskich by zaatakowali Limę.

1536-VIII połowa
Inkowie podejmuja atak na Miasto Trzech Króli. Manco Inca wysyła oddział pod dowództwem Kizu Yupanki, który zdobywa wzgórze San Cristobal, górujące nad miastem i gdzie trudno było się poruszać konnicy.
Szóstego dnia walk ginie Inkaski dowódca Kizu Yupanki, niesiony na polu walki w lektyce. Pozbawiona dowódcy armia Inkaska wycofuje się w góry

1536-IX
Manco Inca wysyła małe oddziały które mają uniemożliwiać Hiszpanom zbieranie żywności i paszy dla koni.

Hiszpanie planują ucieczkę na wybrzeże do Limy. Wyznaczono dzień 15 września. Ucieczkę miał poprowadzić Hernando Pizarro z 70 kawalerzystami i 30 piechurami. Reszta miała pozostać w Cuzco.

1536-IX-14
Manco Inka pozostawia w okolicy Cuzco worki z obciętymi głowami konkwistadorów zabitych przez wojska Quiza oraz podarte listy wysyłane z Limy do Cuzco oraz inna Hiszpańska korespondencja – między innymi informacja o zdobyciu przez Karola V Tunezyjskich portów La Goleta i Tunis.
Odcięte głowy i podarte listy Manco Inca podesłał Hiszpanom po konsultacji z przetrzymywanym konkwistadorem Francisco Martinem. Twierdził on, że to osłabi morale i przestraszy rodaków.

Manco Inca i jego główne siły wycofują się z Callca najpierw do Yucay, a potem do twierdzy Ollantaytambo – około 48 km na północny-wschód od Cuzco.

1536-IX-15 (inne źródła podają 1537-I)
Hernando Pizarro pozostawił garnizony w fortecy i oddział (najsłabszych, chorych) w Cuzco dowodzony przez Graviela de Rojasa, a ze 100-osobowym oddziałem (70 konnych) rusza na Ollantaytambo. (Inne źródła podają że w skład ekspedycji wchodziło 70 Hiszpanów i 30000 indiańskich sojuszników z gór).

W okolicy rzeki Yucay, na stromym podejściu i wyjściu na równinę Hiszpanów atakuje mały oddział Inków – zabijają jednego konia i ranią kilku żołnierzy.

W Ollantaytambo Manco Inka miał kilku tysięczny oddział, broń i kilka koni zdobytych na Hiszpanach. Hiszpańskich więźniów zmusił do wyrobu prochu by w walce wykorzystać arkebuzy.
Indianie bronią się zalewając okolicę wodami rzeki Patacancha, a jako swoje wyposażenie wykorzystują po raz pierwszy zdobyte na Hiszpanach miecze, tarcze, hełmy, arkebuzy i lance.
Hiszpanie docierają przez miasto do podnóża fortecy, ale atak od skrzydła odparli Indianie.

1536-IX-18
Po 3 dniach walk oddział Hiszpanów wycofał się. Główne siły skierowały się do Cuzco, a dwie grupy skupiły się na powstrzymaniu pościgu. Hernando Pizarro dowodził grupą środkową, a Gonzalo Pizarro oddziałem ariergady (oddział maszerujący za głównymi siłami, którego zadaniem jest zabezpieczenie przed uderzeniem od tyłu). Oddziały inkaskie goniły konkwistadorów niemal do Cuzco, ostatecznie jednak powróciły do Ollantaytambo.
Było to pierwsze inkaskie zwycięstwo w otwartej walce.

W tym okresie Manco Inca chciał założyć nową stolicę w Ollantaytambo. Jednak ocenił, że nie uda mu się utrzymać tej fortecy, gdyż na teren Peru przybywało wielu nowych Hiszpanów. Każdego dnia do Limy przypływały nowe statki z Panamy, Meksyku i Nikaragui.

1536-X-początek
Do Limy docierają wysłane z Panamy, Nikaragui, Gwatemali i Meksyku statki z zaopatrzeniem, bronią i ludźmi. Armia Francisco Pizarra była teraz bardzo liczna i dobrze zaopatrzona – dlatego szybko organizuje oddział na pomoc dla oblężonego Cuzco.

1536-X-8
Z Limy wyrusza zbrojna ekspedycja 500 konnych (lub 310 konnych i 40 kuszników) pod dowództwem Alonso de Alvarada – jej zadaniem jest odbić Cuzco z rąk „almagrystów”.
Jest pora deszczowa i poruszanie sie w tych terenach górskich jest utrudnione.
Oddział Alonsa de Alvarada przez wiele tygodni (źródła podają też 4-5 miesięcy) toczył jednak walki z oddziałami Inkaskimi w dolinie Jauja – ale nie opuszczał doliny, w wyniku czego oddział Almagro szybciej dotarł do Cuzco. Gdyby Alvarado nie zwlekał i połączył w Cuzco siły z Hernando Pizarro, może nie doszło by do bratobójczych walk między „almagrystami” i „pizarrystami”.

Hiszpanie – głównie Henrando Pizarro i Alonso de Alvarado – są bezwzględni dla wojsk Inkaskich, zabijając jeńców, nie mając litości nawet dla kobiet pomagającym na polu walki. Tych pozostawionych przy życiu okaleczali obcinając ręce, nosy lub piersi i wysyłali do Inkaskich obozów.

1536 koniec
Podczas jednego z patrolu do Jaquijaguana oddział Hiszpański natknął się – na drodze z Circa do Llaxa – na 1000-osobowy oddział Inków. W patrolu byli Perdo Pizarro, Alonco de Toro, Diego de Narvaez, Beltran del Conde, Francisco de Cardenes i Juan Lopez.
Wielu wojowników Inkaskich zostało zabitych, reszta uciekła lub została doprowadzona do Cuzco jako jeńcy. Hernando Pizarro nakazał im wszystkim odciąć prawe ręce i wypędzić z miasta.

Hiszpanie stosowali taktykę, że codziennie z Cuzco wysyłali po żywność Indian chronionych przez 6 konnych, jadących dwójkami w takiej odległości, by każda para widziała się wzajemnie.
Codziennie też oddział miał za zadanie wypatrywania czy z Limy nie nadciąga pomoc. Trwało to do powrotu Almagra z Chile.

Almagro dowiaduje się o licznych spiskach Felipilla, indiańskiego tłumacza, który przebywał z Hiszpanami przez cały czas podboju. Nakazuje zgładzić go przez rozszarpanie końmi.

Gdy powracający z Chile Diego de Almagro przebywał w Arequipie, wysłał do Manco Inci jego brata Paullu, z propozycją przyjaźni i pomocy we wspólnym ataku na Cuzco.
Inne źródła podają, że Almagro będąc w Urcos (6 league od Cuzco) wysłał jako posła Ruya Diaza.
Almagro ofiarowuje swój oddział liczący 700 konnych i 2 tysięcy piechurów. Początkowo Manco Inca odmawia, ale niebawem wysyła do obozu Almagra swoich posłów. Ogólnie MAnco Inca nie ufał Hiszpanom, ani Almagrowi, ani Pizarrowi – chciał ich podstępnie zwabić i wymordować.
Almagro opuścił Urcos – gdzie zostawił kilku ludzi budujących umocnienia i zapory – i dotarł do Yucay. Tam dołączył do niego powracający poseł Diaz i oddział skierował się do Cuzco.

1537 początek
Francisco Pizarro zaniepokojony brakiem informacji z obleganego Cuzco wzywa na wybrzeże oddziały będące pod jego zwierzchnictwem: Alonso de Alvarado (30 koni i 50 piechurów z Chachapoyas z północnych okolic Cajamarki), Gonzala de Olmosa (70 koni z wybrzeża Ekwadoru), Garsilasa de la Vega (80 piechurów z zatoki San Mateo z pogranicza Ekwadoru i Kolumbii). Wysłał ponadto Juana de Panesa do Panamy, Diega de Ayalę do Nikaragui, przy okazji dając mu listy dla Perda de Alvarada gubernatora Gwatemali.

Pascal de Andagoya z Panamy w liście do cesarza informuje go o sytuacji w Peru.

Do Ollantaytambo – gdzie stacjonuje Manco Inca – Almagro wysyła dwóch posłańców: Pedra de Oriante i Juana Gomeza de Malavera. Zapewnia go o swojej lojalności.

Do stolicy dociera wiadomość, że w Urcos niedaleko Cuzco zatrzymał się powracający z Chile liczny oddział Almagra. Hernando Pizarro zastanawia się czy Almagro powraca z odsieczą czy chce zaatakować Cuzco.
Hernando wysyła do Urcos delegację ale Almagro odrzuca wszelkie propozycje układu i żąda bezwarunkowego oddania mu stolicy.
Zwiadowcy Manco Inki widząc że Almagro kontaktuje się z Pizarrami sądzi, że Hiszpanie doszli do porozumienia i szykują wspólny atak na wojska inkaskie.

W tym czasie do Manco dociera z Cuzco wysłannik Hernanda Pizarro, ostrzegając Inke przed ludźmi Almagra. Dla sprawdzenia lojalności Manco nakazał by wysłannicy Almagra obcięli palce wysłannikowi Pizarra.

Almagro wysyła kolejnego posłańca. Ruiz Diaz zostaje jednak zatrzymany przez Manco, który nakazuje mu zabić czterech Hiszpanów z obozu Pizarrów. Ruiz odmawia i Manco zrywa wszelkie próby kolejnych negocjacji.

1537-III-początek
Oddział Alonsa de Alvarada opuszcza dolinę Jauja i kiruje się do Cuzco. Jego oddział został podczas postoju w Jauja wzmocniony posiłkami dosłanymi od Francisco Pizarro oraz oddziałami wojowników plemienia Wanka, którzy sprzymierzyli się z Hispzanami.

1537-III
Diego de Almagro wraca po 20 miesiącach z Chile. Powrót z tej mordeńczej wyprawy Hiszpanie zawdzięczają postawie Pawllu Inqa, który bezpiecznie przeprowadził ich przez pustynne tereny Atacama, wskazując im źródła wody.
Almagro rozbija obóz na tarasach niedaleko Cuzco, tak gdzie powstał Klasztor błogosławionego Św. Franciszka.
Almagro chcąc zemścić sie na rodzinie Pizarrów chce nawiązać sojusz z Inkami.

Hernando Pizarro wysyła do Almagra posła z propozycją podziału Cuzco. Almagro odmawia i domaga się od Hernanda całkowitego oddania miasta. Ustalono „zawieszenie broni” na czas rokowań.
W tym okresie bracia Pizarro odparli ataki Inków i wzmocnili obrone Cuzco – jednocześnie nie mogli opuścić miasta bo armia Manco Inqa im to uniemożliwiała.
Inkowie oczekiwali na zakończenia prac polowych i wzmocnienie swoich sił nowymi wojownikami.

Do siedziby Manco Inqa w Ollantaytambo (zwanej także Tambo) przybywa Ruy Diaz – emisariusz Diego de Almagra. Manco Inqa chcąc sprawdzić lojalność emisariusza nakazuje mu zabić czterech Hiszpanów, których wcześniej uwięził władca Inków. Diaz odmawia, a oddział Almagro zostaje przepędzony przez Inkaskich wojowników.

1537-III-12
Hiszpański konkwistador Pedro Fernandez de Valenzuela (z oddziału Gonzalo Jimeneza de Quesady) przypadkowo natrafił na bogate złoża szmaragdów w okolicy jeziora Guatavita w departamencie Boyaca.

1537-IV
Piętnastotysięczny oddział Manco Inca dowodzony przez Paucara zaatakował w Calca – około 25 km od Ollantaytambo – wojska Almagra. Armia Indian wyparła Almagra z doliny Yucay ale poniosła duże straty w ludziach i więcej już nie atakowała.
Manco wycofuje się na północny wschód, poza Ollantaytambo i przełęcz Pantiacalla, do Victos w rejonie rzeki Vilcabamba.

W Limie Antonio Picado – sekretarz Francisco Pizarra – mianuje Alonso de Alvarado kapitanem, w miejsce Pedra de Lermy.
Dochodzi tu do incydentu, który mógł mieć wpływ na przyszłe wypadki w Peru. Picado miał swoje ziemie i podległych Indian w rejonie Jauja. Ubłagał Alvarada by podczas marszu do Cuzco nie atakował Indian z Juaja. Ponadto de Lerma nie dawał po sobie poznać urazy, ale czekał na dogodną sposobność by zemścić się na Alvarado (za to że zastąpił go jako kapitana).

1537-IV-18
Oddział pod dowództwem jego szefa sztabu Rodrigo de Orgoneza szturmuje Cuzco.
O północy armia Almagro wchodzi do miasta – z trzech stron, nie napotykając oporu.
„Pizarryści” Hernan Ponce de Leon, Graviel de Rojas i inni zdradzili i stanęli po stronie Almagra.
Walkę obronną podejmują jedynie Hernando i Gonzalo Pizarro z oddziałem około 20-osobowym, ale najpierw walka na szpady a potem podpalenie pałacu w którym się zabarykadowali zmusza ich do poddania. Istnieje legenda, że dopiero palące się ubranie zmusiło Hernando Pizarro do poddania się. Almagro wtrąca ich do więzienia pod silną strażą, a następnie przeprowadza czystkę w administracji miasta.

Początkowo uwięziono Hernanda w Domu Słońca, który był najlepiej ogrodzony. Po kilku dniach przeniesiono go do wyremontowanej wieży Caxana – zabito w niej okna i drzwi, pozostawiając jedynie mały otwór wejściowy. Wieża była okrągła, ze zdobionego kamienia, kryta strzechą.

Po aresztowaniu Hernando Pizarra ludzie Almagra odbierają broń i konie zaufanym ludziom i krewnym Hernanda. Pojmano m.in. Gonzala i Pedra Pizarro, Alonsa de Toro, Francisca de Solar, Francisca de Cardenas, Gaspara Jara – z tym, że braci Pizarro nigdy już nie wypuszczono na wolność. Przetrzymywano ich w drugiej wieży, której wejście i okna  zamurowano. Odebraną broń Almagro wykorzystał dozbrajając swoje oddziały, bo obawiał się  ewentualnej walki z oddziałami Alvarada.

Alvarado wraz ze swoją armią przebywał wtedy w na wzgórzu Cochacaxa (przy urwisku nad rzeką Abancay), około 20 leauge od Cuzco. Dowiedział się tam, że Almagro zdobył Cuzco i uwięził Hernando Pizarro. Rozbija obóz.

Jedno ze źródeł podaje, że 8 kwietnia 1537 roku Almagro wkroczył wraz z Pawllu Inqą do Cuzco i ogłosił się gubernatorem.
Kiedy Almagro dowiedział się że armia Alvarada maszeruje w kierunku Cuzco, posłał do nich swojego zaufanego kapitana Rodrigo Orgoneza wspartego indiańskimi wojownikami Paullu Inca, z żądaniem uznania go jako gubernatora Cuzco. Alvarado uwięził jednak posłów. Ten czyn nie spodobał się podwładnemu Alvarada – kapitanowi Perdo de Larma – który odbył potajemną rozmowę z uwięzionymi posłami i wysłał gońca z zapewnieniem lojalności wobec Almagra.

Alvarado pozostawia w obozie na Cochacaxa większość wojska a sam schodzi urwiskiem do mostu na rzece Abancay, gdzie buduje zapory na moście i na rzece. Pozostaje przy moście z małym oddziałem, a 50 konnych wysyła do Francisco Pizarra, by poinformowali go o wydarzeniach. Dla zwiększenia bezpieczeństwa wysyła ich drogą przez równinę Nazca.
W oddziale Alonso de Alvarado było wielu stronników de Lermy (który ciągle miał urazę do Alvarado i czekał na okazję do zemsty), dlatego napisali oni potajemnie list do Almagra by ich zaatakował, a oni pozwolą mu pojmać Alvaradę.

1537-VII-11
Almagro z oddziałem przychylnych mu żołnierzy wyrusza do Abancay. Powiadamia de Lermę o wyprawie i obiecuje mu lojalność.
Oddział Almagra dotarł wieczorem do mostu na rzece Apurimac – w okolicy Abancay. Most ten był arcydziełem inżynieryjnym. Miał długość stu metrów, był podwójny i mocno związany plecionką z lian.
„Almagryści” rozstawili działa i zajęli pozycje do szturmu. Po drugiej stronie mostu znajdowały się dwa oddziały „pizarrystów”. Przy moście trzystuosobowy oddział Alvarado, a nieco niżej w dół rzeki dwustuosobowy oddział kawalerii de Lermy.
Kilka razy Almagro ostrzelał z arkebuzów i kusz pozycje Alvarada, zabijając trzech żołnierzy.
Wieczorem Almagro rozpala kilka dużych ognisk przy moście, udając rozbijanie obozu i szykowanie się do ataku. Pozostało tu kilku ludzi, a reszta oddziału Amlagra dowodzona przez Orgoneza ukryła się przy brzegu rzeki.

1537-VII-12
Almagro zwlekał z atakiem, wiedział bowiem że w dół rzeki przesuwa się potajemnie stuosobowy oddział Orgoneza. Z uwagi na szum rzeki i ciągle padający deszcz „pizarryści” nie słyszeli, jak oddziały Orgoneza i de Lermy przeszły w bród na drugi brzeg rzeki. 
Almagro rozpoczął ostrzał z dział, a Orgonez i de Lerma zaatakowali „pizarrystów” od tyłu.
Ostrzelani na moście żołnierze Alvarada poddają się, Alvarado zostaje aresztowany. Almagro udaje się do obozu na Cochacaxa i aresztuje żołnierzy z oddziału Alvarada, konfiskuje też ich dobytek. Wszystkich jeńców prowadzi do Cuzco. Nieliczni ocaleni zbiegli do Limy do Francisco Pizarro.
Głównym powodem porażki wojsk Alvarada było to, że potajemnie wielu konkwistadorów (około 50) zostało namówionych by przeszli na stronę „almagrystów”.
Dużą zasługę w tym spisku miał Paullu, któremu zależało na pogłębieniu kontaktów ze stroną Diego de Almagra i który wsparł Rodrigo Orgoneza oddziałem 10 000 Indian.
Bitwa ta zapisała sie w historii pod nazwą Puenta de Abancay, czyli „Most nad Abancay” i była początkiem wojny domowej między konkwistadorami w Peru.

1537-VII
Po powrocie do Cuzco Alonso de Alvarado zostaje uwięziony w tej samej wieży co Hernando Pizarro. Orgonez domaga się zamordowania Hernanda i Gonzala Pizarrów. Stawia się jednak za nimi Diego de Alvarado.
„Pizarryści” sa bardzo źle traktowani przez „almagrystów” – między innymi de Lerma pobił kijem Pedro de Samaniego. (W zemście za ten czyn Samaniego zabije de Lermę w poźniejszej walce pod Las Salinas).
Pizarro negocjuje z Alamgerm warunki uwolnienia swojego brata – ostatecznie almagryści mogą pozostać w Cuzco do czasu przybycia negocjatora oddelegowanego przez Króla Karola I.
Almagro oszczędza Pizarrów, ale opuszczając Cuzco – gdy wyruszył do Ollantaytambo na walkę z Manco Incą – zabiera ze sobą jako jeńca Hernanda.
Namiestnikiem Cuzco pod nieobecność Almagra zostaje Gabriel de Rojas, a Pedro de Candia zostaje zarządcą aktywów Hernando Pizarro.
Rodrigo Orgonez zostaje mianowany generałem. Wspomagany oddziałami Paullu chciał ruszyć na Limę, ale ostatecznie Almagro skierował go w kierunku Victos za Manco Incą – łączna liczba żołnierzy wynosiła ponad 500 (inne żródło podaje liczbę 300).
Almagro wysyła poselstwo do Manco Inca z prośba o pokój, a jeśli się nie zastosuje to zostanie zaatakowany przez Hiszpanów.
Po kilku przegranych potyczkach Manco Inca wycofuje się a Andy – większośc służy Manco Inqa udaje sie do fortecy Victos, a Inca dowodził w okoliach Amaybamba. Zniszczył drogi i mosty by uniemożliwić Hiszpanom atak. Ponieważ zbliżała się pora siewów Inca pozwolił części swoich wojowników powrócić do domów.

1537-VII-16
Paullu zostaje przez Almagra koronowany na Inkę. Zostaje równoczesnie głównym kapłanem Świątyni Słońca.
Państwo Inków ma więc w tym okresie dwóch różworzędnych władców. W Cuzco rządził Pawllu Inca mianowany przez Almagra, a w Vilcabamba rządził manco Inqa mianowany przez Pizarra.

W tym okresie przyjaciele Pizarra i Almagra próbują doprowadzić do pojednania dawnych wspólników. Sytuacja staje się jednak coraz bardziej napięta i coraz bardziej prawdopodobny jest wybuch wojny domowej.
Pizarro organizuje armię w Limie, „almagryści” w Cuzco odlewali z metalu kule, a Almagro na złość Pizarrowi założył na wybrzeżu miasto i nazwał je swoim imieniem.

Oddział Orgoneza ściga Inków. Inkowie w obronie porywają kilku Hiszpanów i grabią ich zaopatrzenie.
W okolicy Amaibamba Orgonez niemal dogania Manco, któremu udaje się jednak uciec i przejść most Chuquichaca w miejscu gdzie rzeka Urubamba wpada do Vilcabamba. Manco zleca zniszczenie mostu, ale szybko wycofujące się oddziały inkaskie nie niszczą go i następnego dnia przekraczają go oddziały Orgoneza.

Manco dociera do Victos – w skalistych górach między rzekami Urubamba i Apurimac – gdzie doganiają go oddziały konkwistadorów. Manco Inca wraz z pierwszą żoną i Villac Umu uciekają z Victos, kierując się na północny zachód do odległej o 80 mil Vilcabamba – teren odcięty od świata przez niedostępne, zalesione góry.
Rzekę przebył w koszu zawieszonym na linie nad głeboką rzeką. To popularna wśród Inków metoda pokonywania rzek. Potem linę odcięto, co uniemożliwiło Hiszpanom dalszy pościg.
W Vilcabambie Manco spędził 20 miesięcy.
W tym czasie oddziały hiszpańskie plądrują miasto i położoną nieopodal Świątynię Słońca (zrabowano z niej dużą tarczę słoneczna ze szczerego złota, a w Victos złotą lektykę inki). Dwa zorganizowane pościgi nie dogoniły Manco.
Hiszpanie odbijają dwóch żołnierzy, których przetrzymywał Manco Inca: Francisco Martina i drugiego – nieznanego z nazwiska (niektóre źródła podają że uratowano z indiańskiej niewoli kilku Hiszpanów – m.in. Ruiza Diaza).

1537-VII-koniec
Oddział Orgoneza wraca do Cuzco, wraz z kilkuletnim synem Manco Inci – Titu Cusi. Hiszpanie zabierają ze sobą także mumie poprzednich władców Vanacuri, Viracochan Inka, Pachacuti Inka, Topa Inka Yapanqui i Huayna Capac, 20 tysięcy jeńców, stado 50 tysięcy lam, broń, którą wcześniej Inkowie zabrali Hiszpanom oraz inne zaopatrzenie znalezione w Victos.

Titu Cusi został oddany pod opiekę Pedro de Oriate, zaprzyjaźnionemu z Manco Inką.

Manco Inqa wykorzystuje okres wewnętrzych kłótni Hispzanów. Wraz z Willa Uma odzyskują kontrolę na administracją i przygotowywują kolejna rebelię przeciw Hiszpanom.
Manqo Inqa organizuje wyprawę przeciwko ludowi Wanka, który wspierał Hiszpanów. Manco Inqa postanowił ich zabić, zniszczyć ich domy, a figurę Wari Willka – ich waki – wrzucił do rzeki.
Do dwudniowej walki doszło w WIelkiej Jauja, niedaleko Vayocache. Wanków wspomagali Hiszpanie, ale zgineło ich około 50 a reszta uciekła

1538 (brak danych)
Hernando de Soto organizuje wyprawę na Florydę. Oddział początkowo liczył około tysiąca żołnierzy. Z półwyspu Florydy przebyli przez Północną Karolinę, Tennessee, Arkansas, Oklahome i Teksas do terytorium Meksyku.
Kiedy de Soto zginął u źródeł Czerwonej Rzeki w 1542 roku, uczestnicy wyprawy, pod dowództwem Luisa de Moscoso porzucili dalszą eksploracje i udali się na tereny zasiedlone już przez Hiszpanów, aż do Panuco w Meksyku. Oddział, który dotarł tam we wrześniu 1543 liczył już tylko 300 osób.

1538-IV
Z więzienia w Cuzco ucieka Gonzalo Pizarro (wśród około 50 uciekinierów był między innymi Alonso de Alvarado). Z czasem z Cuzco do Limy ucieka kilkudziesięciu „Pizarrystów”.
Almagro planuje ekspedycję do Limy, by pozyskać tamte ziemie pod swoje gubernatorstwo. Siły Diego de Almagra liczyły w tamtym okresie: ponad 300 przyprowadzonych z Chile, oddziały pozyskane od Alonso de Alvarado, ponad 70 którzy przeszli od Hernando Pizarro.

Przed wyjściem armii doszło do kłótni między Diego de Almagrem a Lorenzo de Aldana – Aldana upomniał się o nieotrzymany przydział zdobytego w Peru skarbu. Powiedział, że jeśli nie otrzyma zapłaty to nie wyruszy z Almagro do Limy. Almagro nazwał go „babą” i nie wypłacił pieniędzy.

Ponad 700-osobowy oddział Almagra (w tym tylko około 15 arkebuźników) wyrusza do Limy przez dolinę Nazca. Hernando Pizarro jest wzięty jako zakładnik. W Cuzco pozostaje Graviel de Rojas jako pełnomocnik gubernatora. Miał między innymi pilnować więzionych w obu wieżach „pizarrystów”.

Kiedy Almagro opuścił Cuzco de Aldana potajemnie skontaktował się z będącymi w mieście swoimi przyjaciółmi, których namówił na udział w spisku przeciw „almagrystom”. Wysłał listy do uwięzionych Pizarro i Alvarado informując ich że niedługo zostaną uwolnieni. Gdy pewnej nocy straż przy więźniach objęli znajomi de Aldany, otwarto dwa, wychodzące na plac okna w wieżach i ich uwolniono.
Ponad 50 spiskowców pojmało de Rojasa i zabrało pozostałą w mieście broń. Skierowali się do Limy, ale by uniknąć spotkania z oddzałem Almagro szli przez Andy, Guamanga i Jauja. Gdy dotarli do Limy Almagro był w Pachacamac i wycofał się natychmaist do Chincha – około 30 leagu od Limy.

Almagro podejmuje negocjacje z Francisco Pizarro. Ze strony Almagro – licencjat Gaspar de Espinosa, ze strony Pizarro – Francisco de Godoy i zakonnik, prowincjał mercenariuszy Francisco de Bobadilla. Ustalono, że do spotkania dojdzie w opuszczonym tambo w Mala – miejscowości leżącej w połowie drogi między miastami Lima a Almagro. Spotkają się tam tylko we dwoje, bez broni, w cywilnych ubraniach, a towarzyszące im oddziały mogą mieć co najwyżej dziesięciu żołnierzy.

Pizarro wyszedł z Limy z 600-osobowym oddziałem (w tym ponad 80 arkebuźników) i skierował się do doliny Chilca (9 league od Limy), gdzie rozbił obóz. Do Mala udał się z 12 zaufanymi konkwistadorami, a w obozie pozostała reszta dowodzona przez Gonzalo Pizarro. Jednak gdy markiz wyjechał, Gonzalo z całym oddziałem wyruszył w kierunku Mala i ukrył się na brzegu rzeki. Rozstawił tam 50-osobowy oddział arkebuźników.
Almagro także zabrał ze sobą 12 zaufanych żołnierzy.
W prowadzonych rozmowach Pizarro zażądał wypuszczenia z więzienia Hernando. W kronikach można znaleźć informację, że mimo tych ustaleń, w pobliżu tambo znajdował się silny oddział Gonzala Pizarro gotowy do ataku.

Ustalono ugodę i przyjęto wzajemne przeprosiny. Ale Almagro nie chciał zgodzić się na uwolnienie Hernando Pizarro. Z całym oddziałem zawrócił w kierunku Chincha.

Pizarro jeszcze raz wysyła mediatorów do Almagra, który wtedy był w Guarco – w dolinie oddalonej o 6 league od Chincha. Pizarro oferuje Almagrowi zasiedlenie Charcas i Arequipe, ale Almagro odmawia żądając władzy w Cuzco. Almagro uwolnił Hernando – wysyła go do Limy z prezentami dla markiza.

Oddział Almagra wyruszył w dalszą powrotna drogę do Chincha. Cały czas za nimi szedł Francisco Pizarro. Gdy doszli w góry, do Guaitara, śnieg uniemożliwiał dalszą pogoń, dlatego markiz zdecydował że zawróci do doliny Yca (40 league od Limy), by tam zregenerować siły.

W czasie kiedy Hernando dotarł do Limy, do pobliskiego portu w Callo dotarł statek z Hiszpanii, na pokładzie którego znajdował się królewski wysłannik. Posiadał on dekret króla Filipa, mówiący o tym, by Pizarro i Almagro zatrzymali te ziemie które faktycznie zajęli lub zdobyli. Pizarro zinterpretował to w taki sposób, że należy mu się Cuzco – zerwał więc rokowania z Almagrem i uwięził członków eskorty, która przyprowadziła Hernanda do Limy.

Wracający z rokowań Almagro choruje, cierpi na bóle podbrzusza i krzyża. W Vilcas z uwagi na jego słaby stan zdrowia zalecono kilkudziesięciodniowy postój. Z Cuzco na jego spotkanie wyrusza Paullu, który sprowadza inkaskiego lekarza (z plemienia Collahuaya znad jeziora Titicaca).

Armia Pizarro przebywa w dolinie Yca. Markiz dokonuje tam przegrupowania sił. On z nielicznym oddziałem wraca do Limy. Reszta armii kieruje się do Cuzco by tam pozbawić władzy Diego de Almagro. Armią Francisco Pizarra dowodzi Hernendo Pizarro, któremu towarzyszą między innymi kapitanowie: Gonzalo Pizarro, Alonso de Alvarado, Perdo de Castro, Diego de Urbina i jako oboźny – Pedro de Valdivia.
Hernando by nie zdradzić swojej misji kieruje się przez Nazca, prowincję Soraz, dochodzi do wiszącego mostu na rzece Aycha (9 league od Cuzco po stronie Collao). Już będąc około 12 leagua od mostu wysłano 200 osobowy oddział konnych dowodzonych przez Gonzalo Pizarro, by pilnowali mostu i nie dopuścili do jego zniszczenia zanim cała armia „pizarrystów” przeprawi się przez rzekę.

W armii Almagra Orgonez ściągał rozrzucone po okolicy oddziały, gromadził prowiant i broń.
Rywalizujące oddziały były blisko siebie ale Orgonez miał kategoryczny zakaz atakowania oddziałów Hernanda Pizarro – ograniczał się jedynie do akcji opóźniających marsz przeciwników.

Oddział Hernando Pizarro połączył się przy moście z oddziałem Gonzalo. Dowiedział się o tym Almagro i wydał rozkaz swojej armii, by szykowała się na bitwę – łącznie miał około 800 żołnierzy, w tym nie więcej niż 20 arkebuzów. Wychodzi z armią z Cuzco i kieruje się na Callao, dochodzi do pobliskiej doliny Salinas (pół league od Cuzco) leżącej między zboczem a bagnem.
Almagro lokuje przy bagnach konnicę dowodzoną przez Vasca de Guevara pochodzącego z Toledo – którzy mieli za zadanie zaatakować piechotę i arkebuźników „pizarrystów”.

1538-IV-26  (lub 1538-IV-06)
Oddziały Almagro pod dowództwem Rodrigo Orgoneza zostają pokonane przez Hernanda i Gonzala Pizarrów w bitwie pod Las Salinas (inkaska nazwa to Cachipampa) – równinie oddalonej o jedną mile od Cuzco. Hiszpanie nazwali to miejsce Las Salinas „Solanki”, bo była tam znaczna ilość dołów, w których osadzała się sól.
Armia Pizarra liczyła 700 żołnierzy, głównie piechurów wspartych oddziałem arkebuzów, niewielki oddział konnych i 12 armat. Dowódcy:

• konnica dowodzona przez kapitana Diego de Rojasa;
• konnica dowodzona przez marszałka Alonso de Alvaradę;
• konnica dowodzona przez Hernando i Gonzalo Pizarro;
• piechota arkebuzów dowodzona przez portugalskiego kapitana Pedro de Castro;
• piechota pikinierów dowodzona przez kapitana Diego de Urbina.

Wojska Almagra liczyły 500 żołnierzy, z których ponad połowę stanowiła jazda. Piechota uzbrojona była w piki ale tylko w kilkanaście muszkietów i 6 falkonetek. Dowódcy:

• Cristobal de Sotela oddział piechoty;
• Harnando de Alvarada oddział piechoty;
• Juan de Moscososa oddział artylerii;
• Diego de Salinas oddział artylerii
• Pedro de Lerma oddział kawalerii;
• Rodrigo Orgonez oddział kawalerii.

Walka przeszła do historii z uwagi na zastosowanie przez arkebuźników Pizarra tzw. pelotas de alambre „kul łańcuchowych”, czyli dwoch półkul połączonych ze sobą drutem, które lecąc ścinały wszystko co napotkały na swojej drodze, powodując wielkie straty u Almagrystów.
Pizarro nie pozwala zabierać dobytku pokonanym, ale nakazuje tym „almagrystom” którzy przybyli z Chile zbierać łupy jako formę zapłaty.
Orgonez ciężko ranny zostaje doprowadzony do Hernanda, który jeszcze na polu bitwy nakazuje go ściąć. Schwytany zostaje także Diego de Almagro i trafia do więzienia na terenie świątyni Coricancha w Cuzco, do tej samej wieży w której więziony był wcześniej Hernando.
Z obu wież, których do tej pory pilnował obywatel Arequipy Noguerol de Ulloa, zostało uwolnionych ponad trzydziestu zwolenników Pizarra.

Paullu Inaq opowiada się teraz po stronie Pizarrystów, stając się wiernym sojusznikiem Gonzalo Pizarra. Bracia nie chcą jednak przyznać Paullu tytuł władcy Inków, nadany mu wcześniej przez Almagra.

1538-VI
Francisco Pizarro wzywa do siebie Diego de Almagro „Młodszego” i obiecuje mu, że w Limie będzie pod dobra opieką, oraz że jego ojcu w Cuzco nie stanie się krzywda.

1538-VI-7
Almagrowi zostaje wytoczony proces, w którym skazano go na śmierć przez ścięcie.

1538-VI-8
Hernando Pizarro informuje Diego de Almagro, że poprzedniej nocy na niejawnym posiedzeniu sądu został skazany na śmierć.
Za Almagrem wstawiają się między innymi Hernando Alvarado i Ponce de Leon, chcąc by wyrok zatwierdził Francisco Pizarro. Hernando jednak nie słuchał próśb, chciał zdążyć z egzekucją zanim przybędzie Francisco z Limy. Obawiał się także Cadnii który wracał właśnie z wyprawy do Ambaya.
Almagro dyktuje notariuszowi swój testament.
Hernando ustąpił tylko w jednej kwestii – zrezygnował z publicznej egzekucji i wyrok wykonano w celi. 63-letni Almagro został uduszony przez garotę.
Potem odcięto mu głowę, którą wysłano do Limy, gdzie przez długie tygodnie była wystawiona na widok publiczny w centralnym miejscu miasta.

1538-VI-9
W Katedrze w Cuzco biskup Vincente de Valverde odprawił mszę żałobną za Diego de Almagro. We mszy uczestniczyli między innymi trzej bracia Pizarro: Francisco, Hernando i Gonzalo.

Francisco Pizarro zajmuje się administrowaniem Cuzco. Nadaje stanowiska, rozdziela ziemię zasłużonym weteranom swojego ugrupowania, a zabiera je zwolennikom zamordowanego Almagra. Mimo że władzę formalnie sprawuje Pizarro, to administracją zajmuje się Picado – jego pozbawiony skrupułów i chciwy sekretarz. Za łapówki rozdaje ziemie odebrane almagrystom.
Diego Alvarado i Juan de Herrada zabiegają, by tytuł gubernatora Nowego Toledu przeszedł na syna Almagra. Kiedy Pizarro odmawia, Alvarado udaje się do Hiszpanii na dwór królewski ze skargą.

1538-VI
Manco Inca wyrusza do Chachapoyas, na zaproszenie kacyka, by tam schronił się w twierdzy Rabantu. Jednak będąc w okolicy Huanuco rezygnuje z tej wyprawy, na rzecz organizowania kolejnego powstania. Kapłana Villac Umu kieruje w rejon jeziora Titicaca, by tam przeprowadził mobilizację, Manco zaś udaje się w okolice lasów Vilcabamby. Victos było według niego zbyt łatwo dostępne dla Hiszpanów.

Peranzúrez de Camporredondo, konkwistador z Caceres, organizuje wyprawę do krainy Chunchos w Andy. Dostaje zgodę na zebranie stuosobowego oddziału, ale ostatecznie pozyskuje tylko trzydziestu. Większość członków wyprawy pochodziła z oddziału Pedro de Candii, który wrócił właśnie z nieudanej wyprawy do Ambaya. Na początku dotarli do Carabaya, gdzie odpoczywali dwa miesiące.

1538 – połowa
Francisco Pizarro próbuje pertraktować z Inką. Najpierw podejmuje się tego Vincente de Valverte – biskup Cuzco. Drugiej próby poddał się ulubieniec Francisca Pizarra – jego czarnoskóry sługa. Z wieloma podarkami udał się do siedziby Manco Inci, ale w drodze całe poselstwo zostało wymordowane. Nie wiadomo czy zabili ich oddziały Inki, czy liczne oddziały partyzantki indiańskiej.
W zemście za ten mord Pizarro bestialsko i okrutnie morduje trzymaną w niewoli żonę Manco Inci.
W odwecie Inka atakował posiadłości ziemskie Hiszpanów i porywał Hiszpańskie kobiety. Manco Inca zaprzestaje ataków, wycofuje się w góry i miesiącami nie daje znaku życia.

1538-VIII
Wyprawa Peranzúreza kieruje się do krainy Sama. Dołącza do nich oddział Juana de Quijady, co zwiększa liczebność do 300 Hiszpanów i ośmiu tysięcy Indian.
Nad brzegiem rzeki zostali zaatakowani przez tubylców i wielu Hiszpanów zginęło.
Peranzúrez po przedostaniu się na drugi brzeg rozbija obóz. Wraz z trzydziestoma konnymi penetruje ubogą okolicę – znajdują tylko pola juki. W między czasie wysyła Juana Alonso Palomino wraz z jedenastoma konnymi na dalszy rekonesans. Wraca z informacja, że kilkadziesiąt dni stąd płynie wielka rzeka (prawdopodobnie chodziło o Amazonkę).
Po powrocie do obozu zarządzono wymarsz w kierunku Los Mojos i Chuquiabo.

Hiszanie pod dowództwem Gonzalo i Hernando Pizarro wyruszają w kierunku jeziora Titicacac, gdzie Paullu Inqa obiecał im wskazać bogate kopalnie metali szlachetnych.

1538-XI-28
Pedro Pizarro otrzymuje od Francisco Pizarro majątek w okolicy Arequipa i Tacna wraz z niewolnikami.

1538-koniec
Na stonę Hiszpanów przechodzi (jak wcześniej Paullu Inqa) kacyk prowincji Qulla Syuy zwany Challku Yupanki oraz część podległego mu aparatu administracyjnego z głównej świątyni na półwyspie Copacabana nad jeziorem Titicaca.
Manco Inqa gdy dowiedział się o zdradzie Challku Yapanki wysłał oddział swojego najlepszego kapitana – Tizu Yupanki (Tizo), by go zabił i odzyskał kontrolę nad prowincją Qulla Sysu. Ostatecznie Tizu zostaje pojmany przez Hiszpanów i wiele miesięcy później spalony w Yucay na stosie.

Podczas tej kampanii doszło do wojny pod Cochabamba.
Siły Hiszpańskie: 70 konnych i 5000 Indian dowodzonych przez Paullu Inqe.
Siły Inkaskie: 60000 wojowników ze wszystkich prowincji wchodzących w skład Qulla Suyu.
Z czaem wiele oddziałów Inkaskich przeszła na stronę Hiszpanó – dużą dyplomatyczną rolę przypisuje się tu Paullu Ince – za jego namową po stronie Hiszpanów opowiedzieli się kacykowie prowincji Cuzco (kacyk Mallku Kuysar), Qaraqa i Charkas
Historycy sprzeczają się co do okresu jej trwania – jedni twierdzą, że rozegrała się w okresie dwóch dni, drudzy że od połowy sierpnia do listopad 1538, a inni że zakończyła sie w pierwszych miesiącach 1539 roku i obejmowała kilka większych starć.

W konsekwencji tych zdarzeń, opuszczony przez swoje wojska Tizu Yupanki wycofuje się do Humahuaca (dzisiejsza północna Argentyna), ale tam poddaje się Hiszpanom i na rozkaz Francisco Pizarro zostaje w Yucay spalony na stosie.

Walką w drugiej prowincji państwa Inków – Kunti Syuy dowodził arcykapłan Willaq Umu.

Na północy, w regionie Huanuco walczył generał Illac Tupac.

Największe zwycięstwo w tym okresie Inkowie odnieśli w Oncoy koło Andahuayllas nad oddziałem Villadiego, wchodzącym w skład 200-osobowego oddziału armii Illana Suareza de Carvajala, wysłanej z wybrzeża (zginęło 23 lub 24 konkwistadorów, a 6 uciekło).
Śpiącego w swoim obozie Manco Ince ostrzegła jego siostra Qure Uqllu – po zwycięstwie wojownicy Inkascy zabrali Hiszpanom ubrania i broń. Oddział Inkaski liczył okoo 100 wojowników.

1539 początek
W Peru nastaje pozorny spokój. Rok ten jest okreslany jako upadek Imperium Inków.
Francisco wrócił do Limy by rozbudowywać miasto.

Alonso de Alvarado rozpoczyna wyprawę na północny wschód kraju. Kieruje się na północ do Cajamarca, a potem na północny-wschód do prowincji Chachapoya, gdzie zakłada miasto Chachapoyas. W okolicy rzeki Moyopampa wysyła oddział by potwierdzić pogłoski o żyjącym tam bogatym kraju. Po miesiącu oddzał wraca – nie znaleźli tego kraju. Następnie Alvarado pokierował oddział i dotarł do rzeki Huallaga, ale musiał przerwać ekspedycję, gdyż dowiedział się o wybuchu powstania w Chachapoyas. Alvarado wrócił do miasta, a rzekę Huallaga sforsował jego brat, ale na drugim brzegu nie znaleziono bogactw i zrezygnowano z dalszego podboju.

Manco Inca podejmuje decyzję o budowie w Vilcabamy – nowej siedziby 4 dni marszu od Victos. Nazwa oznacza „Równinę Duchów” – wzięta od licznych samotnych skał i ostańców.

W tym czasie dochodzi do konfliktu Manco Inqi i jego główną żoną – Quya Qura Uqllu. Manco nakazał bowiem zabić jej dwóch rodzonych braci, podejrzewanych o zdradę Quya odmawia mężowi towarzyszenia mu w drodze do Vilcabamba.
W tym czasie Francisco Pizarro walczy w okolicach Titicaca z powstańczą armią Villac Umu.

Hernando Pizarro zostaje wezwany do Hiszpanii, celem wytłumaczenia się z zabójstwa Almagra. Opuszczając Peru ostrzega Francisco Pizarro by nie lekcewarzył zagrożenia ze strony „almagrystów”. Hernando gromadzi środki finansowe, by mieć je jako „argumenty” w rozmowach na dworze króla.
Mimo wyjaśnień i licznych darów przywiezionych dla cesarza zostaje jednak wtrącony do więzienia w zamku La Mota de Medina del Campo i jest więziony ponad 20 lat do roku 1560. Z uwagi na majątek, otrzymuje specjalną celę, która pozwala mu na wygodne życie. W celi mieszka z doną Isabel de Mercado, która w roku 1541 urodziła córkę Franciscę Pizarro Mercado.

1539-III
Manco Inca ścigany przez oddział Illa Suareza de Carvajala wycofuje się za rzekę Apurimac. Pizarro odbiera to jako ucieczkę i informuje cesarza że zapał inków słabnie.

1539-III-20
W liście do króla Hiszpanii biskup Cuzco ojciec Vicente de Valverde pisze, że dla Hiszpanów Paullu Inqa jest bardzo potrzebny i że traktują go jak brata.

1539-IV
Gonzalo Pizarro dowodzi drugą ekspedycją mającą dopaść Manco Ince w Vilcabambie i rzuca się za nim w pościg do dżungli. Do 300 Hiszpanów swoje wojska dołącza Paullu.
Najpierw szli tak daleko w Andy, jak tylko mogły iść konie. Potem zeszli z koni, pozostawili je pod strażą a w dalszą drogę ruszyli pieszo. Droga oddziału przebiega następująco: Z doliny Urubamba, przez przełęcz na wysokości 4300 m.n.p.m, zejście po drugiej stronie Andów do Chaullay (900 m.n.p.m), tam przebyli rzekę Urubamba. Dotarli do Victos, gdzie na wzgórzu, między rzekami Vilcabamba a Las Andenes Manco miał swój pałac.
Na wąskich ścieżkach pośród gęstego lasu posywają się w nastepującym szyku: oddział Gonzalo Pizarro, za nim Perdo Pizarro, za nim Pedro del Barco.

W trakcie marszu oddział del Barco wyprzedza wszystkich i dociera do dwóch mostów, zbudowanych przez Indian. Nie zrozumieli, że jest to zasadza – gdy 30-40 Hiszpanów przeszło na drugą stronę i zaczęło wspinać się po stromej ścieżce pod Chuquillusca, Indianie obrzucili ich z góry kamieniami i głazami oraz ostrzeliwali z 4-5 arkebuzów, wcześniej zdobytych od Hiszpanów. Ale ponieważ Indianie nie potrafili prawidłowo ładować arkebuzów, ostrzał nie wyrządzał większych strat. Pięciu Hiszpanów zginęło (przygnieceni kamieniami lub strąceni w przepaść) a wielu zostało rannych. Pozostali Hiszpanie odczekali do zmroku i wycofali się do obozu, wysyłając jednocześnie informatora do markiza z prośbą o wsparcie – które niebawem przybywa.

W tym okresie oddziały Hiszpańskie odnoszą spore straty – ginie łącznie 30 Hiszpanów.

Ince ponownie udaje się uniknąć schwytania przez Hiszpanów, a według niektórych relacji wykrzykuje on jeszcze wyzywające hasła pod adresem swoich prześladowców. Wspierany przez amazońskie plemiona ukrywa się w selwie.

Pedro de Valdivia rozpoczyna organizację wyprawy do kraju Araukanów w poszukiwaniu bogactw. Początkowo ma problemy finansowe.

1539-(IV-VI)
Stu osobowy oddział najlepszych piechurów Hiszpańskich szykuje się do ataku na siedzibę Inci. Połowa atakuje od dołu, a reszta niezauważona przez Indian podchodzi od góry.
Gonzalo Pizarro z Paullu, Inguillem i Huasparem (braćmi Manco Inca) najeżdża i plądruje Victos i Vilcabambę. Oblężenie trwa 10 dni, Manco Inca ucieka.
Ponado w walce Inguill i Huaspar zostali schwytani przez wojska Manco Inca, kóry nakazał ich zabić.
Oddział Gonzala Pizarra pochwycił Kusi Rimachi – brata Manco Inqi oarz Curę Occlo (Qure Uqllu) – siostrę-żonę Manca Inci. Uciekła ona od niego po tym, jak Manco Inca wydał rozkaz zabicia dwóch jej braci, jednen to Pacaca – przyrodni brat Cury Occlo, który pomagał Hiszpanom i został wysłany do niego jako poselstwo Gonzala.
Hiszpanie zabrali ich do Tambo (inna nazwa Ollantaytambo). Wcześniej, jeszcze w miejscowości Pampaconac Cura borniąc się przed gwałtami wysmarowała swoje ciało cuchnąca substancją, by odstraszyć Hiszpanów.

1539-VII
Po 20 miesiącach do Cuzco wróciła wyprawa Gonzala Pizarro. Powstanie upadało. Konkwistadorzy zabijają inkaskich dostojników: kapłana Villac Umu, generał Tiso oraz indiańskich dowódców: Taipi, Tanqui Huallpa, Orco Varnaca, Atoc Suqui, Azcoc i Curiatao, (inne źródła podają, że ich spalenie na stosie nastąpiło w Yucay na początku 1540 roku).

1539 jesień
Francisco Pizarro uczestniczy w wyprawie przez Ayaviri, Pucará, Coata do Chucuito – celem poszukiwania bogactw.
Francisco Pizarro mianuje swojego młodszego brata Gonzalo gubernatorem Quito i wysyła go na wschodnie tereny. Celem wyprawy było po pierwsze odnalezienie legendarnego El Dorado, ale także sprawdzenie czy nowe ziemie nadają się do kolonizacji oraz odnalezienie krainy La Canela, czyli Krainy Cynamonowej.
Podczas wyprawy, będąc na wschód od Quito odkrywają drzewa cynamonowe. Było to odkrycie o dużym znaczeniu gospodarczym, bo w tym okresie monopol na handel cynamonem i przyprawami mieli Portugalczycy.

1539-X
Armia dowodzona przez Willaq Umu, działająca w Kunti Suyu poddaje się Hiszpanom .

1540 początek
Gdy markiz przebywa w Arequipie, gdzie chciał założyć Hiszpańskie miasto, dowiaduje się o posłach od Manco Inca. Manco Inca chcąc zwabić do siebie Pizarra rozpuszcza plotki o poddaniu się i chęci ujawnienia się – proponuje spotkanie w Yucay. Pizarro wraca do Cuzco i z 12 zaufanymi konkwistadorami udaje się do Yucay (zabiera m.in. Gonzalo Pizarro i Mama Ocllyo – przetrzymywaną siostrę-żonę Manco Inca).
Z Yucay Pizarro wysyła posłów, a oni wracają od Manco Inca z zapewnieniem chęci uzyskania pokoju.
Pizarro raz jeszcze wysyła jako emisariusza czarnoskurego żołnierza na kucu oraz kilku Indian z darami. Manco Inca myśląc że idzie do niego sam Pizarro nakazał go zabić – i Indianie zabijają emisariusza, jego kuca i Indian. Kilku Indian zdołało uciec i powiadomiło markiza o zdradzie. W odwecie markiz nakazał zamordować Mame Ocllyo. Najpierw wraz ze swym sługą Picado gwałcą i okaleczają ją, a potem Indianie Canares przywiązują ją do słupa i ranią dzidami. Inkaska kobieta umiera bez grymasu bólu na twarzy, co wzbudza podziw u Hiszpanów. Ciało Cury Ocllo wrzucają do kosza i spławiają z nurtem rzeki.
Po jej śmierci Manco Inca nakazał wielu Indianom poszukać jej ciała idąc w dół rzeki. Ciało Cuqy Occlo znaleziono, a Manco Inca odprawił wszystkie obowiązujące ceremonie i obrzędy pogrzebowe.

Manco rozważa wycofanie się do Ekwadoru ale pomysł szybko upada i pozostał w Vilcabambie.

Francisco Pizarro mianuje Pedro de Valdivie dowódcą wyprawy na Chile. Fundusze pozyskał od zamożnego kupca. Oddział liczy 150 Hiszpanów i 1000 Indian. Wyruszyli wzdłuż wybrzeża.

Francisco Pizarro po powrocie do Limy z wyprawy za Manco Inca postanawia założyć dwa Hiszpańskie miasta: Arequipe i La Plata (w Charcas). Wczesniej zmniejsza dotychczasowe nadziały na tych ziemiach, by jak największa liczba obywateli mogła się osiedlić. Przy podziale ziem w jego imieniu działa sekretarz Antonio Picado. Wykorzystuje fakt, że Pizarro jest analfabetą i wyrządza osadnikom wiele zła – tak zwani „ludzie z Chile” mają coraz większy żal i urazę do Francisco Pizarro. Zabierał im ziemę i Indian i przydzielał swoim poplecznikom oraz nowoprzybyłym z Hiszpanii. Większość konkwistadorów nie szanowała Picado za takie zachowanie.

Król Hiszpanii Karol I nadaje miastu Cuzco herb – symbolem ma być osiem kondorów na pamiatkę tego, że gdy miasto zostało zdobyte ptaki te przyfrunęły pożerać ciała poległych Indian.

Hiszpanie palą na stosie w Yucay pojmanych wcześniej arcykapłana Willaq Umu(Villac Umu – dowódcę wojsk w Kunti Suyu), Tizu Yupanki (Tisoc – dowódcę wojsk Qulla Suyu) oraz innych Inkaskich arystokratów – Taipi, Tangui, Huallpa, Urca Huaranga i Atoc Supi.

Pozycja Paullu Inqa wzrasta. Otrzymuje od Korony Hiszpańskiej wielkie nadania ziemskie i liczne przywileje.
Dla jeszcze większego przysłużenia sie Hiszpanom Paullu Inqa namawia kacyków prowincji Qaraqara i Charka (kacyk Kuysara) by oddali Hernandowi i Gonzalowi Pizarro kopalnie: srebra położoną w miejscowości Porco, złota – miejsce wypłukiwania złotego piasku nad rzeką Chiutamanca, miedzi (w Aytacara) i cyny (w Chayanta).
Jak się dowiadujemy ze źródeł historycznych Hiszpanie wynagrodzili Kuysara za ten dar ofiarując mu: strój, kapę z zielonego adamaszku, koszule z zielonego aksamitu ze złotymi frędzlami, sznurowane czerwone buty, kapelusz i futerał na noże.

1540-IV
Hernán Sánchez de Badajoz otrzymuje posadę gubernatora utworzonego w 1539 roku Księstwa Veragua.

1540-V-29
W Limie odbywają się pierwsze walki byków

1540-VII-25
Juan Pérez de Guevara, porucznik Alonso de Alvarado, jako pierwszy przybył do regionu Moyobamba, gdzie założył miasto Santiago de los Ocho Valles de Moyobamba – które stało się centrum wypraw do dżungli.

1540-VIII-15
Założenie miasta Arequipa. Założycielem był Manuel Garcia Garbajal, jako konkwistador poruszał się – w imieniu Francisco Pizarro – ze swoim oddziałem na południe Peru. Do tej pory była to mała osada indiańska, zwana Are-Que-Pay, którą w XV wieku u stup wulkanu Misti założył Inka Mayta Capac, posuwając się z wojskami na południe.

1540-XI-5
Cristobal Vaca de Castro nominowany przez cesarza Karola V na Gubernatora wypływa z portu Sanlucar de Berrameda i kieruje się do Panamy. Miał być nowym przewodniczącym trybunału administracyjnego w Panamie – jego celem było unormowanie stosunków w Peru oraz  osądzenie sporów między Pizarro a Almagro. Miał także wyciągnąć konsekwencje z niegodziwych poczynań Pizarro.
Od króla otrzymał tajny dekret, mianujący go gubernatorem Peru na wypadek śmierci Pizarro.

Z powodu złych warunków do żeglugi dopłynął do portu Buena Ventura (w dzisiejszej Kolumbi) i udał się do Quito.

1540-X-07
Król Karol I powołuje działanie milicji na terenach Indii Zachodnich. Wicekrólowie, gubernatorzy i prezydenci poszczególnych audiencji byli zobowiązani  zaopatrzyć w najpotrzebniejszą broń mieszkańców portów, tak żeby w każdym domostwie ją mieli i w razie potrzeby mogli ją wykorzystać do przeciwstawienia się korsarzom i piratom, którzy by ich najechali. Trzy razy w roku odbywały się ćwiczenia doszkalające, na których oprócz praktykowania szer­mierki i strzelania ewidencjonowano broń i zdolnych do wal­ki mężczyzn.

1540-XI-29
Przestaje istnieć utworzone Księstwo Veragua, a na jego miejsce utworzono Governorate Nueva Cartago i Costa Rica.

1540-XII
Do Peru dociera informacja, iż z Hiszpanii płynie królewski wysłannik, licencjat Cristobal Vaca de Castro. Rozbudza to nadzieję wśród almagrystów na uczciwe rozwiązanie konfliktu i ukaranie Francisco Pizarra.
Ponieważ do Limy nie dotarła wiadomość o jego kłopotach, almagryści myśleli że zaginął lub zrezygnował z misji i postanowili sami rozprawić się z Francisco Pizarro.

1540-XII
Ekspedycja Pedro de Valdivi po 11 miesiącach marszu dociera na południowych krańcach państwa do urodzajnej i bogatej w wode pitną okolicy, zamieszkałej przez Mapuche. 100 km od wybrzeża zakłada miasto Santiago de la Nuevo Extremadura – na cześć św. Jakuba.
Dla lepszej obrony miasta przed wrogo nastawioną ludnością Mapuche, usytuowana ją miedzy dwoma wzgórzami i bezpośrednio przy rzece Mapucho.

Kiedy dotarły do miasta informacje o rzekomym zamordowaniu Francisco Pizarro, Rada Miasta wyznaczyła Valdivie na gubernatora Chile oraz głównodowodzącego armią. Władzę w miesicie przejął Monroy – oficer w armii Valdivi.

1540-XII-30
Cristobal Vaca de Castro dopływa do Santo Domingo.

Z Panamy dochodzą informacje że Vaca de Castro został przekupiony i opowiada się po stronie pizarrystów.

1541-początek
Grupa tak zwanych „almagrystów” zaczęła się skupiać wokół syna Almagra – Diego de Almagra „Młodszego”, który w tym okresie miał około 20 lat. Spisek miał na celu zabicie Francisca Pizarro.

Gonzalo przygotowuje wyprawę do tzw. „Złotego Króla” do Ambaya. Przewiduje, że będzie ona trwać około roku.

Zakończono po 6 latach budowę Karedry w Limie. Budynek był niewielki 8m x 19m.

1541-II
Ekspedycja Gonzalo Pizarro i Francisco de Orellana jest gotowa do wymarszu – ich celem było między innymi odkrycie wielkiej rzeki, która przecina Andy i wpada do Morza Północnego.
Jak wynika z zachowanych listów Gonzalo do króla Hiszpanii, by jak najszybciej zorganizować wyprawę wypłacił on tytułem zaliczki wszystkim jej uczestnikom z własnych środków 50 tysięcy castellanos.

1541-II-12
Pedro de Valdivia dokonuje chrztu nowopowstałego miasta Santiago de la Nuevo Extremadura. Najprawdopodobniej ceremonię prowadził ksiądz Rodrigo Goznalez Marmolejo.

1541-II-24 (lub styczeń 1541)
Cristobal Vaca de Castro dopływa do Panamy, gdzie reformuje system sądownictwa, powołując Royal Audience.

1541-III (lub 1541-II)
Ekspedycja Gonzalo Pizarro wraz z 200 Hiszpanami (inne źródła podają liczbę 350 konnych) i 4000 Indian wyruszają z Quito na wyprawę z nurtem Amazonki.
Istnieją dwie wersje wydarzeń – nieznacznie się od siebie różniące. Relację z wyprawy pisał Gonzalo Pizarro oraz ojciec Carvajal, który uczestniczył w wyprawie w charakterze kronikarza. W swojej relacji Carvajal jest bardzo krytyczny w stosunku do Gonzala jako kapitana wyprawy – krytykuje jego decyzje.
Gonzalo Pizarro wspomina w swojej kronice że: „na początku było 230 żołnierzy plus 200 koni, później ta liczba wzrosła do 250, a pod koniec być może 280 ludzi i 260 koni.”
Ekspedycji towarzyszy ponadto tysiąc psów myśliwskich, około pięciu tysięcy świń jako zapas żywności, kilkaset lam jako zwierzęta juczne. W oddziale byli także specjaliści od budowy mostów i łodzi, robotnicy budowlani, cieśle.
Poczatkowo Gonzalo Pizarro kieruje się lądem z Quito, przez las wzdłuż rzeki Napo, a Francisco de Orellana „Jednooki” i ojciec Gaspar de Carvajal płynęli do Morza Północnego brygantyną zbudowaną przez Gonzala Pizarro.

1541-III-19
Cristobal Vaca de Castro dopływa do Buenaventury i następnie, drogą lądową prze Cali, kieruje się do Limy.

1541-III
W okolicy Sumaco Gonzalo rozbija obóz i szuka krainy Cynamonu. Do ekspedycji dołącza 23-osobowy oddział Francisco Orellany – ówczesnego gubernatora Guayaquil.
Gonzalo pozostawia główne siły w obozie, a sam z oddziałem siedemdziesięciu lub osiemdziesięciu pieszych z kuszami i działami ruszył na wschód.

1541-V
Gonzalo powrócił po siedemdziesięciu dniach. Nie jest znana dokładna trasa jaką przebył. Dotarł prawdopodobnie do rzeki Napo, ale mimo głodu i wyczerpania nie znaleźli krainy cynamonowej – zbyt mała ilość drzew nie pozwalała na ich gospodarczą eksploatację.
Ribera – jeden z dowódców udał się na rekonesans, ale powrócił po dwóch tygodniach nie napotkawszy śladów El Dorado – słyszał jedynie o dużej rzece w pobliżu. Chodziło o Coca, dopływ rzeki Napo która wpływała do Amazonki.
Podjęto decyzję o powrocie do obozu w dolinie Sumaco ale ominęli go i dotarli do rzeki Coca. Szukając miejsca do przejścia rzeki dotarli do wodospadu San Rafael. Tu Gonzalo posłał po pomoc do głównego obozu. Kiedy siły się połączyły ruszyli w dół rzeki Coca – marsz trwał kilka miesięcy. Ekspedycja przedarła się przez bagniste rejony selwy i dotarła do wschodnich stoków gór. W okresie dwóch miesięcy stracili już wszystkie świnie i lamy, połowę koni oraz około pięciuset Indian. Pozostali były zmęczeni i schorowani.

W Limie od kilku miesięcy krążą pogłoski o spisku wobec Francisco Pizarro. Markiz jednak wszystkie te pogłoski lekceważy. Znana jest przypowieść, że obywatelowi Cuzco Gregorio de Setiel, pewien okoliczny kacyk powiedział, że guaca z jego wioski ostrzegał o zamordowaniu Apo Macho – tak Indianie nazywali Pizarro.

1541-VI
W Limie coraz głośniej mówi się o spisku jaki szykują almagryści przeciwko Francisco Pizarro. Atak na markiza miał nastąpić 24 czerwca – w dniu św. Jana Chrzciciela.

1541-VI-24
Ksiądz Benao (inne źródła podają że był to kleryk Alonso de Enao) informuje Picado, a ten następnie Francisco Pizarro, że podczas spowiedzi ktoś wyznał, że almagryści planują zamach na Pizarro. Francisco zbagatelizował ostrzeżenie.
Pizarro wzywa swojego zastępcę – doktora Juana Valezqueza i obywatela Limy Francisco Chavesa – by się z nimi naradzić. Ustalono, że markiz nie będzie uczestniczył w niedzielnej mszy, udając niedyspozycję. Ustalono także, że w niedzielne popołudnie zostaną aresztowani Diego de Almagro „Młodszy”, Juan de Rada i Juan Balsa.

Tymczasem w Chile, nowo utworzone cabildo, czyli rada miasta Santiago de Chile mianuje Pedro de Valdive na gubernatora i kapitana generalnego tzw. „Nowej Estremadury” lub „Królestwa Chile”.

1541-VI-25 (sobota)
Francisco Pizarro wysyła do Vaca de Castro z raportami Perdo Pizarro – swojego zaufanego giermka, a jednocześnie bratanka.
Tego dnia wieczorem Pizarro jadł z kilkoma towarzyszami kolację u Alcantary. Podczas wieczerzy odwiedził ich tajemniczy człowiek, informując, by Francisco jutro nie uczestniczył we mszy, bo almagryści planują zamach.

We wszystkich większych miastach Peru znaleziono na szubienicach kukły markiza Pizarro, jego sekretarza Picado i sędziego Velasqueza. Pizarro znów nie wziął poważnie tego ostrzeżenia.
Takie lekceważenie zagrożenia było tłumaczone przez niektórych historyków postępującą demencją i sklerozą Pizarro, ale z drugiej strony mogło być podyktowane tym, że Pizarro wiedział o zbliżającym się z pełnomocnictwami Vaca de Castro.

W domu Diego de Almagra – leżącego obok katedry – schowała się wieczorem grupa spiskowców (m.in. Juan de Rada, Diego de Almagro „Młodszy”, Pedro de San Millan), reszta spiskowców (ponad dwustu) czekała w mieście.

1541-VI-26 (niedziela)
Była to deszczowa niedziela. Około godziny czternastej kilkunastu spiskowców pod przywództwem Juana de Herrady krążyło po mieście z okrzykami „Niech żyje król. Śmierć tyranowi”. W grupie tej byli jeszcze między innymi Juan de Rada, Narvaez, Borregan.
Pizarro postanowił nie uczestniczyć we mszy w katedrze ale wysłuchał jej w swoim pałacu.
Poprosił by któryś z kleryków odprawił mszę u niego w domu. W tym czasie spiskowcy wysłali do domu markiza księdza Baska, by zorientował się, dlaczego Pizarro nie uczestniczył we mszy. Bask będąc w domy Pizarro zaoferował że odprawi mu mszę. Wraz z księdzem do domu markiza udało się dwóch szpiegów „almagrystów” Juan de Ortiz de Zarate i Ramir de Valdes. Gdy zorientowali się że Pizarro odkrył spisek poinformowali swoich towarzyszy. Ci ukryci w domu Almagra chcieli niezauważeni wrócić do miasta ale Pedro de Sam Millan zaczął na ulicy krzyczeć że zabije markiza. Juan de Rada i reszta wychodzących z domu Almagra – razem około 15 osób – skierowało się do domu Francisco Pizarro.
Pizarro gościł na obiedzie kilku znajomych, między innymi sekretarza Picado, sędziego Juana Velasqueza, Francisco de Chavesa, Martina de Alcantara. Było tam jeszcze około 40 innych osób. Podczas obiadu do pałacu dotarła grupa spiskowców.
Najpierw Chaves miał zabezpieczyć drzwi wejściowe. Ale otworzył je i zaczął schodzić schodami w kierunku spiskowców. Liczył on na przychylność spiskowców, gdyż w testamencie Pizarro mianował go gubernatorem. Jednak został od razu na schodach trafiony szpadą. Przy wejściu walkę podjęli także Alcantara, czarnoskóry służący i dwóch giermków (jeden z nich nazywał się Tordoy). Szybko jednak zostali pobici.
Wielu zwolenników Pizarra uciekło z jego domu wyskakując przez okna. Pizarro udał się do izby gdzie miał zbroję, ale nie potrafił jej sam założyć, owinął więc rękę płaszczem a w drugiej trzymając szpadę ruszył na pomoc walczącym.
W walce Pizarro mimo wielu ran bronił się zaciekle. Rada pchnął na jego szpadę Narvaeza, i zanim markiz uwolnił swoją szpadę Rada zadał mu pchnięcie w szyję. Pizarro padł na podłogę i zdążył jeszcze nakreślić własną krwią znak krzyża. Borregan roztrzaskał mu jeszcze na głowie ciężki, gliniany dzban na wodę, co ostatecznie zabiło Francisco Pizarro.
Juan de Rada w walce spadł ze schodów i został ranny w nogę.
Na placu przed domem Pizarro zgromadziło się wielu almagrystów – ponad 500 osób, na koniach i piechurów. Ruszyli ulicami Limy niosąc wieść o śmierci markiza i mordując jego zwolenników.
Herrada obstawia wszystkie drogi wylotowe z Limy by utrudnić ucieczkę zwolenników Pizarra. Plądruje dom markiza i jego sekretarza Picado, który ukrył się w domu Alonso Riquelme. Tam odnaleźli go ludzie z oddziału Herrady i uwięzili.

Do pałacu Pizarra powrócił Martin Carillo (jeden z grupy która zaatakowała Francisco Pizarro) w towarzystwie kilku Murzynów. Położyli zwłoki markiza na kocu i wynieśli przed budynek. Zgromadzony tłum chciał zmasakrować ciało Pizarro, ale w obronie stanął jego przyjaciel – biskup Garcia Arias z Quito.
Paż markiza – Juan de Barbaran i jego domownicy przenieśli ciało ponownie do domu, ubrali je w Płaszcz Orderu Świętego Jakuba, położyli na łóżku, umieszczając na głową miecz, a z boku ostrogi.
Gdy wieczorem rozniosła się plotka, że almagryści chcą odciąć głowę markiza i wbić ją na pal, Barbaran postanowił szybko pochować go na dziedzińcu Los Naranjos, gdzie znajdował się kościół Matriz. Ciało zawinięte w koc lub prześcieradło zakopano bez trumny o północy, w płytkim grobie przykrytym ziemią i wapnen. W pochówku uczestniczyli: Juan de Barbaran (paź) wraz z żoną, Martin Pizarro (krewny), Baltazar de Torreglosa, Murzyn i Indianin. Nie było żadnego duchownego.

Córka markiza – Francisca – ufundowała ozdobną kaplicę w Katedrze – warunkiem było umieszczenie w niej szczątków jej ojca.

1541-VI-27
Almagro Młodszy triumfalne przejeżdża ulicami Limy, a mieszkańcy witają go owacyjnie krzycząc „Niech żyje jeden król i jeden gubernator”. Herrada rozsyła po kraju legatów z informacją o powołaniu nowego Gubernatora. Po raz pierwszy w historii hiszpańskich kolonii rządy objął metys.

W Limie almagryści aresztują zwolenników markiza – między innymi Diego de Aguero. Konfiskują broń i konie, a jednemu z rusznikarzy z Limy nakazują by wyrabiał dla nich akrebuzy.
Almagryści wysyłają oddział do Arequipe. Na drodze między Nazca i Yca aresztują faktora Guillena Juareza de Carvajala i Pedra Pizarro, którzy jechali do Limy.

Gdy Gonzalo Pizarro przebywający w Quito dowiedział się o śmierci brata, udał się do Limy domagał się dziedzictwa władzy. Uznał jednak stronę de Castro i opuścił Limę. Udał się na południe kraju, na obszar dzisiejszej Boliwii, gdzie w miejscowości Chuquisca miał ogromną rezydencję. Znajdowały się tam kopalnie miedzi, stada lam, koni i bydła.
Nowym gubernatorem zgodnie z postanowieniem cesarza miał być Vaca de Castro, który posiadał odpowiednie pełnomocnictwa.

Francisca (lat 17) i Gonzalo – dzieci Francisco Pizarro i jego pierwszej żony dony Ines – zostały wysłane do Hiszpanii pod opiekę rodziny Pizarrów w Estremadurze.

1541-VII
Do Limy przybywa z Hiszpanii licencjat Rodrigo Nino. Namawia on almagrystów by nie mordowali ocalałych zwolenników Pizarro, bo było by to odebrane jako działanie przeciw Koronie. Ostatecznie losy pizarrystów można przedstawić następująco:

• „ludzie z Chile” połamali na torturach kości sekretarza Picado i odcięli mu głowę. Po śmierci szybko zapomniano o nim, bo nie cieszył się szacunkiem wśród konkwistadorów;
• zamordowano Antonia de Orihuela z Salamanki;
• Luis de Ribera, Pedro Pizarro, Alonso de Manjarres, Antonio Navarro i Espinosa zostali zaokrętowani na statek kapitana Pera Gomeza i pod strażą wywiezieni do Arequipy. Podczas rejsu Perdo Pizarro ofiaruje kapitanowi 500 dukatów, które posiadał jako skrypt dłużny wystawiony przez inspektora Garcie de Saucedo. Kapitan uwolnił całą piątkę i dał im broń, za pomocą której opanowali statek i dopłynęli do Trujillo, gdzie wysiedli na ląd i udali się w poszukiwaniu Vaca de Castro;
• uwięziono między innymi Gomeza de Luna, Juana Ortiza de Guzman, Chavesa (siostrzeńca Francisco Chavesa);
• Sędzia Velasquez wraz z biskupem Vincente de Valverde i Valdiviesio oraz kilkoma oficerami na małej barce wypłynęli z portu Callao w kierunku Panamy, gdzie chcieli przyłączyć się do Vaca de Castro. Jednak zaskoczyła ich burza i zawinęli do zatoki na wyspie Puna. Tam zostali zaatakowani i zabici przez dzikie plemiona Indian.

Cristobal Vaca de Castro przybywa do Popayan, po drodze dociera do niego informacja o zamordowaniu Pizarro.

Wiadomość o śmierci markiza dociera do Peranzúreza de Camporredondo (dowódcy wyprawy do Chunchos) gdy przebywa ze swoim oddziałem w Collao. Postanawia wrócić do Cuzco.

Almagryści planują udać się z Limy do Jauja w poszukiwaniu oddziału Peralvareza. Jednak trudno im było ustalić dowództwo wyprawy. Juan de Rada pojmał kapitana Francisco Chavesa, żołnierza Francisco Nuneza oraz bakałarza Enriqueza – na statku udusił garrotą Chavesa i Enriqueza wrzucając ich ciała do morza, a Nuneza wygnano z kraju. Potem w obawie o swoje życie podobno zmienił nazwisko.
Oddział de Rady liczy około 500 ludzi. Kierują się do Jauja. Podczas drogi ucieka kilku uczestników ekspedycji: faktor Guillen Juarez, jego brat licencjat Benito Suarez de Carvajal, Pablo de Meneses.
De Rada cierpi z powodu rany na nodze jakiej doznał podczas ataku na dom Pizarro. Noga mu spuchła, de Rada zmarł gdy dotarli do Jauja. Na swoich następców wyznaczył Cristobala de Sotelo i Juana Balse. Dowiedują się że dwa dni wcześniej z Jauja uciekł przed nimi oddziału Peralvareza.

O śmierci Francisco Pizarra dowiaduje się także Mnco Inqa, przebywający w swojej siedzibie w Vilcabamba. Przesłał on dla Diego de Almagra „el Mozo” broń, którą wcześniej zdobył od Hiszpanów.

1541-IX-09
40 kawalerzystów Valvivi wspartych wojownikami udaje się stłumić bunt w pobliżu Cachapoal.

1541-IX-10
Oddział Valdivi dowiaduje się, że w okolicznych lasach gromadzi się znaczna liczba wrogich wojowników. Inez Suarez sugeruje by uwolnić pojmanych wcześniej siedmiu lokalnych curaca.

1541-IX-11
Oddział Pedro de Valdivii z Santiago de la Nueva Extremadura, został zaatakowany przez 20000 oddział wojowników Picunches, którymi dowodził curaca Michimalonca. Jest to pierwsza potyczka z tzw. „wojny araukańskiej” z lat 1541-1571.
Atak odparto ale osada został zniszczona, głównie przez wystrzeliwane strzały zapalające. Zginęło 4 Hiszpanów i kilka koni. Walka ta zapisała się w historii tym, że najbardziej waleczną osobą była Inez Suarez, Hiszpańska konkwistadorka, znana z okrucieństwa i bezwzględności.
Inez odcina głowy 7 przetrzymywanych cucara. Dzięki nieładowi i zamieszaniu wywołanemu wśród Indian rzuconymi w nich odciętymi głowami, Hiszpanom udało się odzyskać przewagę i odstraszyć wrogów. Akcja Inéz zostaje uznana przez Valdivię, która nagradza ją w roku 1544 odznaczeniem.

1541-IX-25
Cristobal Vaca de Castro przybywa do Quito i ogłasza się gubernatorem

1541-X
Z wyprawy Gonzala nie żył już prawie żaden Indianin, a większość pozostałych Hiszpanów ledwo szło o własnych siłach. Pizarro zakłada obóz 20 km powyżej miejsca gdzie Coca wpada do Napo. Ponieważ Hiszpanie zbudowali tam płaskodenną brygantynę (o wymiarach 8m x 2.5m, o zanurzeniu 60 cm) nazwano to miejsce El Barco „Łódź” – obecnie leży tam miejscowość San Sebastian.

Oddział Peralvareza dociera do Cuzco, gdzie został okrzyknięty kapitanem. Wysłano listy do Arequipa i La Plata by zebrano jak największą ilość ludzi i z połączoną armią spotkać Vaca de Castro.

1541-X-9
Łódź o nazwie „San Pedro” zostaje zwodowana na rzekę Coca. Pizarro umieszcza na niej 25 chorych, narzędzia i ciężkie uzbrojenie. Reszta oddziału szła wzdłuż brzegu i przez 43 dni pokonali około 300 km w dół rzeki Napo.

1541-XII
Ponieważ zbliżały się Święta, Pizarro rozbija obóz i nazywa go „Bożonarodzeniowym” – dociera do niego 300 Hiszpanów i kliku Indian.

1541-XII-24 (lub 25)
Francisco de Orellana buduje z pomocą tubylców statek „Victoria”. Zabiera 57 Hiszpanów i dwóch afrykańskich niewolników, dwa czółna i ciężki bagaż (cztery lub pięć kusz, trzy arkebuzy, proch, amunicję). Jest z nimi ojciec Carvajal, który pisze dziennik wyprawy. Planowano że wróci z zapasami żywności w ciągu 10-12 dni, ale już po trzech dniach zrozumiał, że silny nurt rzeki uniemożliwi mu powrót do obozu.
Pizarro rusza lądem wzdłuż brzegu, wycinając sobie drogę maczetami – jego oddział liczył około 200 Hiszpanów.
Po kilku dniach do oddziału Pizarra dociera Sanchez de Vargas – adiutant Orellany. Informuje, że Orellana zdradził i zamiast powrócić do oddziału, popłynął dalej w kierunku morza.

1542
Ziemie zamieszkałe przez Aymarów zostają definitywne włączone pod władzę Hiszpańską

1542-I
Gonzalo rozważa budowę nowej łodzi, ale z braku narzędzi ,surowców i czasu, rezygnuje z pomysłu.
Oddział Pizarra zdobywa od Indian pięć łódek, na których wysyła kapitana Mercadillo w dół rzeki po prowiant. Po tygodniu wracają wyczerpani i bez żywności.
Pizarro wysyła kolejną ekspedycję po żywność – pod dowództwem Pinedy. Docierają w dół Napo aż do ujścia Aguarico. Wpłynęli w Aguarico i po przebyciu ponad 54 km znaleźli plantacje kasawy. Z zapasem żywności wrócili po 27 dniach do obozu Pizarra.

Wyprawa Gonzalo Pizarro przedziera się przez góry – pozostało już tylko osiemdziesięciu Hiszpanów.

1542-I-3
Francisco de Orellana po przepłynięciu obszaru między rzekami Yururi i Tiputini oraz minięciu ujścia Aguarico dopływa do brzegu i rozbija obóz, by załoga mogła odpocząć. Miejsce to nazwali Imara.

1542-I
Pizarro uczy się języka miejscowych Indian, pisze nawet własny elementarz ze słowami indiańskimi.
Pizarro w imieniu króla Hiszpanii bierze ten teren we władanie.

Ponieważ łódź na której płynął Orellana była za mała by wypłynąć na morze, postanowił zbudować nową. W tym celu zbudował piec, by wytopić w nim końskie podkowy i odlewać gwoździe.

1542-II-2
Wyprawa Francisco de Orellany opuszcza obóz w Imara. Ponieważ znajdowali się już w odległości niemal 90 km od oddziału Pizarra, nikt nie zgodził się na podjęcie próby powrotu  do Pizarra.

1542-II
Wyprawa Gonzala rusza przez bagna w dół rzeki Napo i po ośmiu dniach dociera do ujścia Aguarico, gdzie przez tydzień przeprawia w kanoe ludzi, zwierzęta i dobytek na drugi brzeg. Utopiło się kilka koni.
Po dziesięciu dniach marszu w górę Aguarico dotarli do plantacji kasawy i rozłożyli na tydzień obóz. Ponieważ korzenie kasawy są zdatne do spożycia tylko po ugotowaniu, kilku Hiszpanów chorowało  na dezyterie, a dwóch zmarło.
Wyruszyli w dalszą drogę z biegiem rzeki Aguarico, przeszli ponad 200 km i po ośmiu dniach dotarli do wiosek plemienia Secoya.
Pizarro maszeruje brzegiem a Pineda z kilkoma ludźmi w dwóch kanoe płynęli rzeką. Wśród członków wyprawy panuje atmosfera skrajnej rozpaczy, ludzie są głodni, chorzy i wyczerpani. Zjedzono ostatecznie wszystkie konie. Szacuje się że przeszli w tym okresie 360 km.
Odział Pinedy zaatakowany przez Indian prawdopodobnie z plemienia Cofanes – w górnym biegu Aguarico, przy ujściu rzeki Dureno. Pineda wycina w drzewie znak dla Pizarro i rusza w dalszą drogę.

1542-II-12
Francisco de Orellana na statku „Victoria” dopływa do miejsca, gdzie spotykają się wody rzek Napo i Maranon i zaczyna się Amazonka. Nazali to miejsce Rozlewiskiem św. Eulalii.

1542-III
Wyprawa Gonzalo Pizarro wyszła z dżungli na północ od rzeki Coca, gdzie Aguarico spływa z Andów. Ruszając w górę rzeki dotarli niedaleko Lumbaqui, około 50 km podnóża wulkanu Reventador.

1542-VI
Wyprawa Gonzalo Pizarro po szesnastu miesiącach marszu przeszła przez Andy. Pozostało osiemdziesięciu Hiszpanów.

Oddziały Alonso de Alvarado – zarządcy Chachapoyas (600 żołnierzy) i Pedro de Holguina (300 żołnierzy) łączą się i rozbijają obóz w okolicy miasta Huaraz (Guaraz). Wiedząc, że Vaca de Castro jest w Piura wysyłają do niego posłów.

1542-VI
Vaca de Casto na podstawie dekretu króla ogłasza się gubernatorem Peru. Obejmuje także  dowództwo nad zjednoczonymi siłami – oddziały z Puerto Viejo, Quito, Piura i oddziały przybyłe z Huaraz.

1542-VIII-7
Cristobal Vaca de Castro dotarł do Limy.

1542-VIII (późny sierpień)
Wyprawa Gonzalo Pizarro powraca po osiemnastu miesiącach do Quito – pozostało siedemdziesięciu Hiszpanów. W ostatnim dniu wyprawy ucieka Sinchi – ich inkaski przewodnik, który miał ich doprowadzić do wioski „Złotego Króla”.
Na ich spotkanie wyszli mieszkańcy Quito, z żywnością, kocami i końmi.
Dla Gonzala wyprawa była katastrofą finansowa – stracił na niej fortunę.
Gonzalo dowiaduje się o śmierci swoje brata Francisco i o tym, że Castro jest w Quito i ogłosił się gubernatorem.

1542-VIII-26
Wyprawa Francisco de Orellany dopływa Amazonką do Oceanu, skąd przez Morze Karaibskie dopływa do Madrytu.

1542-VIII-pod koniec
Armia Vaca de Castro kieruje się Guaraz. W Piura dołącza do niego grupa zwolenników Pizarro – miedzy innymi  Luis de Ribera, Pedro Pizarro, Alonso de Manjarres, Antonio Navarro i Espinosa – uciekinierów ze statku do Arequipy.
Licencjat Castro zdaje sobie sprawę, że liczba jego wojska pozwala mu na zbrojna konfrontację z oddziałami „almagrystów”.
W Guaraz mają kilkudniowy odpoczynek, po czym kierują się do Guamangi.
Zwiadowcy informują de Castro o zbliżającej się armii Diego de Almagro „Młodszego”.
Vaca de Castro rozbija obóz na równinie obok wysokich wzgórz Chupas koło Jauja.

1542-IX-04
Pedro de Candia dowódca artylerii w armii Almagra otrzymał list od swojego zięcia Agamemnona, w którym zachęca go do zdrady. Candia podczas zbliżającej się bitwy miał niecelnie strzelać do wojsk Pizarra. Candia pokazał list Diego de Almagro by pokazać swoją lojalność wobec armii króla.
Candia był znany z tego, że w miejscowości Huamanga założył fabrykę prochu strzelniczego, amunicji, pik, napierśników i innej broni. W produkcji pomagali mu indiańscy złotnicy i greccy rzemieślnicy zwani „Lewantykami”.

1542-IX-16
Armia de Castro z równiny wchodzi na wzgórze Chupas i z tamtąd atakuje wojska przeciwnika.
Ostatecznie Cristobal Vaca de Castro pokonuje Diega de Almagro Młodszego (syna Almagra) w bitwie na płaskowyżu Chupas, nieopodal Huamangi (późniejszego Ayacucho). Bitwa rozpoczęła się godzinę przed zachodem słońca a zakończyła już w nocy. Oddziały Vaca de Castro (odznaczające się szkarłatną wstęgą) wsparte były przez pizarrystę Alonso de Alvaradę.
Siły de Castro – około 700 żołnierzy (w tym około 300 arkebuzów), 17 armat, wspartych wojownikami Chachapoyas, Mitmas z Huamanga i Canaris. Armia słabo uzbrojona, gdyż większość uzbrojenia skradły wcześniej oddziały almagrystów. Dowódcy:

• Cristobal Vaca de Castro oddział 30 konnych;
• Francisco Carvajal główny dowodzący;
• Sebastian Garcilaso de la Vega oddział piechoty.

Siły Almagro – około 500 żołnierzy (w tym: 250 arkebuzów, 3-4 falkonety strzelające pociskami wielkości kurzego jaja) wspartych oddziałem wojowników Paullu Inca.
Dowódcy:

• Diego de Almagro „El Mozo” oddział konnicy na lewym skrzydle – bardzo dobrze uzbrojona, zbroje wykonane z miedzi i srebra;
• Martin Cote oddział arkebuzów;
• Pedro de Candia oddział artylerii.

W bitwie zginęło łącznie ponad 200 konkwistadorów. Więcej zginęło zwolenników króla, ale o ich zwycięstwie zadecydowało mądrość de Castro oraz sprawne dowodzenie i odwaga Carvajala.
Kiedy Almagro spostrzegł że artyleria pod dowództwem Candii nie ostrzeliwuje pozycji wroga, zastrzelił go, oskarżając go o zdradę. Oddział artylerii Almagra był bowiem znacznie lepiej wyposażony niż wojska Pizarra, i artyleria miała się znacznie przyczynić do zwycięstwa.
Była to jedna z najbardziej krwawych bitew wojny domowej w Peru, ale zakończyła na jakiś czas wojnę domową między konkwistadorami.

1542-IX-17
Armia Vaca de Castro kieruje się do Guamangi, wysyłając przodem kilku kapitanów, by gonili zbiegłych z pola walki zwolenników Almagra.

Zwolennicy Pizarra schwytanych po bitwie almagrystów skazują na śmierć – między innymi Almagro de Oriate. Almagro Młodszy i Diego Mendez (przyrodni brat Orgoneza) i jeszcze kilku almagrystów usiłowało uciec do siedziby Inki w Vilcabamba. Almagro został schwytany w Yucay i zamordowany, a Mendez wysłany do więzienia w Cuzco, z którego ucieka i udaje się do Victos. Do Victos trafia ostatecznie 7 hiszpańskich zwolenników Diego de Almagra „Młodszego”. Manco Inqa przyjła zbiegów i traktował bardzo dobrze – chciał aby szkolili oni Inków w posługiwaniu się europejską bronią oraz nauczyli ich jazdy konnej.
Łącznie około 40 buntowników skazano na śmierć, resztę zdemobilizowano.
Vaca de Castro triumfalnie wkracza do Cuzco, gdzie ustanowił swoją siedzibę.
Chce nawiązać kontakt z Manco Inqa i negocjować z nim warunki pokoju. Wysyła do Vilcabamba swoich emisariuszy i gdy trwały rozmowy i negocjacje nowy Wicekról Blasco Nunez Vela uwięził de Castro – rozmowy zostały zerwane.

Wojska Manco Inci wracają po rocznej kampanii do Vilcabamby. Efektem kampanii było miedzy innymi zamordowanie Diega Maldanada i zniszczenie jego posiadłości.

1542-IX
Po powrocie Gonzalo Pizarro, który przebywał w swoim encomienda w Tomebamba (dawne inkaskie miasto Cuenca, 270 km na południe od Quito) pisze list do króla Hiszpanii w którym zdaje mu szczegółową relację z wyprawy.

1542-XI-20
W Hiszpanii cesarz Karol I Habsburg publikuje tzw. Leyes Nuevas de Indias „Nowe Prawa Indii Zachodnich”, utworzone głównie na podstawie wydanego w Hiszpanii dzieła księdza Bartolomeo de las Casas p.t. „Krótka relacja o wyniszczeniu Indian”.
Nowe prawa zabraniają niewolnictwa i wyzysku Indian, znoszą encomienda. Niezadowolenie Hiszpanów ostatecznie doprowadziło do wybuchu w roku 1544 tzw. „Wielkiej Rebelii” lub „Wojny encomenderos”.

1543
Hiszpański król Karol I powołuje tzw. Carrera de Indians – system żeglugi w konwojach, w myśl którego Hiszpańskie okręty handlowe płynące na trasie Ameryka Południowa  – Hiszpania (porty w Sewilli lub Kadyksie) miały pływać pod eskortą potężnych galeonów.

Kapitan Juan de Olmos z Trujillo, na rozkaz gubernatora Puerto Viejo prowadził prace wykopaliskowe w tej dolinie, gdzie znalazł kości i czaszki olbrzymów. Potwierdziło to opowieści i legendy opowiadane przez miejscowych.

Paullu Inka przyjmuje chrzest – obrał imię Don Cristobal Pawllu Inqa, a ojcem chrzestnym był gubernator Peru don Cristobal Vaca de Castro.
W ślad za nim chrzest przyjeło wielu innych Inkaskich arystokratów.

1543-VII-31
W południe dochodzi do całkowitego zaćmienia Słońca, widocznego na terenie państwa Inków – Główna linia całkowitego zaćmienia przechodziła przez północne Chile.

1543-IX
Do położonego w Chile miasta Santiago dociera okręt z zapasami żywności, broni i żołnierzami. Okręt wysłany był przez nowego vicekróla Vaca de Castro, gdyż relację o trudnej sytuacji w Chile (rozpaczliwej obronie miasta przez Indianami) przedstawił mu Monroy. Monroya wysłał do Peru Valdivia – wraz z całym zapasem złota, jaki zgromadzili tamtejsi osadnicy.
Po kilku miesiącach do miasta z nowymi zapasami i żołnierzami dotarł Monroy. Pozwoliło to opanować sytuację i organizować dalszy podbój obszarów Chile.

1544-V
Do Limy przybywa pierwszy wicekról Peru – Blasco Nunez de la Vela, który ma zastąpić oskarżonego o nadużycia finansowe Vaca de Castro.
Jego zadaniem jest wcielenie Nowych Praw. Był to zestaw aktów prawnych, których celem była ochrona tubylczej ludności przed wyzyskiem. Prawa przygotowane były w Hiszpanii, przez prawników nie znających realiów ameryki południowej.

Plany wprowadzenia nowych praw spowodowały falę niezadowolenia wśród Hiszpańskich osadników. Zwracali się oni do Gonzalo Pizarro by stanął w ich obronie i wystosował odpowiednia petycję. Proponowali by działał jako rzecznik generalny królestwa. Gonzalo przebywał wtedy w swojej posiadłości w Chaquilla.

Gonzalo wysyła do Cuzco posła Diego Centena i generała Pedra de Hinojosa – celem wysłuchania woli mieszkańców. Dostarczyli oni także do Cuzco falkonety, które wcześniej Vaca de Castro zostawił w Guamanga. Kilka dni później Gonzalo Pizarro wyrusza do Cuzco.

W Cuzco zarząd miasta przekazuje władzę Gonzalowi Pizarro, mając nadzieję że ten przeciwstawi się nierozsądnym żądaniom nowego wicekróla. Gonzalo otrzymuje tytuł rzecznika i zostaje mianowany kapitanem.

1544-V-15
Cristobal Vaca de Castro przekazuje przybyłemu do Limy Blasco Nunezowi Vela Wicekrólestwo Peru.

Gdy Vela dowiedział się o buncie Hiszpańskich osadników i tym, że Gonzalo Pizarro wkroczył do Cuzco, aresztował Vaca de Castro – oskarżając go o to, że obecna sytuacja w Peru jest wynikiwm jego działań.
Można jednak sądzić, że prowodyrem buntu był sam Vela, gdyż od momentu dopłynięcia do Ameryki rozgłaszał cel swojego przybycia i przedstawiał plany reform.

W Limie zostaje powołany najwyższy trybunał i rada składająca się z czterech sędziów.

Wicekról Blasco Nunez Vela dowiedział się, że Pizarro gromadzi armię, wysłał nowomianowanych kapitanów by werbowali ludzi w różnych prowincjach kraju – między innymi skarbnika Manuela de Espinal wysłał do Arequipy.
Po stronie wicekróla opowiedzieli się między innymi – Geronimo de Villegas, Pedro Pizarro, Gomez de Leon, Alonso Rodriguez Picado, Luis de Leon, Juan Flores.

1544-IX-04
Pedro de Valdivia – Gubernator Królestwa Chile zakłada miasto La Serena.

1544-IX
Manco Inca, udzieliwszy schronienia zabójcom Pizarra. Między innymi dlatego, że pozyskał wiele hiszpańskiej broni i potrzebował ludzi, którzy wyszkolą jego wojowników. Do Mendeza dołączają jeszcze Gomez Perez, Francisco Barba, Miguel Cornejo, Monroy i dwóch nieznanych Hiszpanów.

Do Manco docierają posłowie od Vaca de Castro proponując mu odpuszczenie win w zamian za przybycie do Cuzco i zaprzestanie ataków na Hiszpanów.

Strony ustalają że do grudnia 1542 Manco pojawi się w Cuzco.

Wicekról de Vela zaaresztował w Limie dotychczasowego wicekróla Vaca de Castro. Następnie wysłał Vaca de Castro do Hiszpanii.

Będący u Manca Hiszpanie, w przybyciu do Peru Blasco Nuneza de Veli, widzieli szansę na swój powrót do Cuzco, gdyż poprzedni wicekról – Vaca de Castro nie był przychylny almagrystom. W imieniu swoim i Manco Inki prowadzili korespondencję z wicekrólem, w wyniku której ustalono, że Manco opuści Vilcabambę, a wszystkie złe czyny Manco i Hiszpanów zostaną zapomniane.

Nowe Prawa które zaczął wprowadzać wicekról spotkały się z wielkim sprzeciwem osiadłych w Peru konkwistadorów. Na czele zbuntowanych stanął Gonzalo Pizarro, który powrócił z wyprawy do Ekwadoru. Zaczął koncentrować armię, ale by nie zwrócić uwagi wicekróla twierdził, iż robi to w celu ataku na Vilcabambe.
Był to początek tzw. „Wielkiej Rebelii” lub „Wojny encomenderos„.

1544-IX-10
Blasco Nunez de la Vela zasztyletował faktora Juana Suárez de Carbajara (Guillena Juareza de Carvajala) – jednego z wysokich urzędników miejskich. Podobno powodem ataku było to, że z domu Carvajala udał się oddział wojska do Gonzala Pizarro.

1544-IX-18
Władzę w Peru sprawowała wraz z Wicekrólem Blasco Núñez Velą tzw. „Audiencia„, składająca się z czterech wysokich urzędników (czyli tzw. oidor, sędziowie audiencji, trybunału apelacyjnego o szerokich uprawnieniach administracyjno-kontrolnych).
Oburzenie ludzi skłoniło trybunał do uwiezienia de la Veli, pozbawienia go funkcji i wsadzenia na statek płynący do Panamy, by ostatecznie odesłać go pod eskortą do Hiszpanii.

Gonzalo Pizarro gdy był w Vilcas, w drodze do Limy, dowiaduje się o aresztowaniu wicekróla.

Podczas rejsu do Hiszpanii, na wyspie San Lorenzo koło Panamy, Vela został jednak uwolniony przez urzędnika, a statek wrócił do Tumbez. Vela przedarł się do Quito, gdzie zwerbował 200 żołnierzy lojalnych Koronie i ruszył na południe, zdobywając San Migual de Piura, Motupe i Trujillo. Jego celem było zdobycie Limy i odzyskanie władzy. Ostatecznie zawrócił do Quito, gdzie założył obóz obronny w obawie przed nadciągającym wojskiem Gonzalo Pizarro.

1544-X
W całym kraju panuje chaos i anarchia. Trzy ośrodki toczyły walkę o władzę:
– w Cuzco Gonzalo Pizarro,
– w Limie Trybunał czyli Audiencia,
– w Quito były wicekról Blasco Núñez Vela, który połączył swoje siły ze spotkanym w Popayan, na północ od Quito oddziałem Benalcazara.

Carbajal ze swoim oddziałem wkracza w imieniu Gonzalo Pizarro do Limy, rozpoczyna pertraktacje z radą miasta, która ogłasza Gonzalo gubernatorem.
Pizarro zagroził, że jeżeli Trybunał nie przyzna mu władzy – a wybrany był z woli ludu – to Lima zostanie przez niego zdobyta i zniszczona.

1544-X-28
Gonzalo Pizarro wkracza do Limy na czele oddziału 1200 Hiszpanów i kilku tysięcy Indian. Trybunał odebrał od niego przysięgę i mianował go gubernatorem. Zamieszkał w pałacu swojego brata – Francisco Pizarra.
Swoich zaufanych ludzi powołał na stanowiska zarządców prowincji w Cuzco, Charcas, Arequpa, Trujillo, Piura i Quito. Natomiast wszystkich stronników Wicekróla aresztował, a trzech powiesił – Pedro del Barco, Martina de Florencia i jednego obywatela Guamangi.
Rządzi kolonią przez cztery lata, aż do klęski pod Jaquijahuana.

1544-XI
Gdy Gonzalo Pizarro dowiedział się, że Vaca de Castro uciekł ze statku, nakazał Carvajalowi – oboźnemu swojej armii – zabić wszystkich uwięzionych stronników wicekróla, m.in: licencjata Benito Suareza de Carvajala, Vasco de Guevara, Alonso de Caceres, Pedro Pizarro, Melchiora Verdugo, Juana Floresa, Alonso Rodrigueza Picado. Ostatecznie jednak Gonzalo Pizarro odstąpił od tej zbrodni, ale nakazał by Carvajal:

• wypędził Vasca de Guevara do Guamangi;
• wypędził Pedro Pizarro, Luisa de Leon i Alonsa Rodrigueza Picada do La Plata;
• wypędził innych do Chachapoyas;
• wszystkim odebrał przydzielonych Indian;
• wychodząc na poszukiwanie Blasko Nuneza Veli, który zbiegł ze statku, zabrał ze sobą wszystkich pozostałych stronników wicekróla.

Carvajal poszukując Veli, w każdym mieście przez które przechodzi pozostawia jako corregidorów stronników Gonzala Pizarro, m.in:

• w Limie Lorenzo de Aldana;
• w Cuzco Alonso de Toro.

Carvajal do Charcas wysłał Francisco de Almendrasa i Diega de Centeno. Prowadzili on jako więźniów stronników korony: Pedra Pizarro, Luisa de Leona, Alonda Rodrigueza Picada i Rodriga de Esquivela.
Gdy doszli do La Plata Almendras mianował Diego de Centeno na stanowisko alkada – czyli przewodniczącego rady miasta i najwyższego sędziego miejskiego.
W La Plata dokonano także egzekucji Gomeza de Luny, stronnika króla – ścięto mu głowę, oraz wygnania innych zwolenników króla: Lope de Mendozy, Francisco Retamoso, Pedro de Vivanco, Hernando de Aldana i Luisa Perdomo.

1544 – pod koniec roku
Pizarro wysyła swojego dowódcę Hernando de Bachicao (Machicao), który przejmuje silną flotę, a potem opanowuje wszystkie porty na kontynencie, łącznie z Panamą i Nombre de Dios. Gonzalo tym manewrem odciął Panamę od Peru, a tym samym od wszelkiej komunikacji z Hiszpanią i resztą kolonii.
Wysyła także do Nikaragui Juana Alonsa Palomina.

Zastępca gubernatora Cuzco – Alonso de Toro – proponuje buntownikom układ, że jeśli zabiją Manco Incę, to wybaczone zostaną im krzywdy jakie wyrządzili Koronie.

1544 – 1545
W Peru stada lam zapadają na zarazę parchu zwaną carache. Ucierpiały też guanako, wikunie i lisy. Zwierzęta miały głębokie, krwawiące rany w okolicy krocza i brzucha. Indianie i Hiszpanie bezskutecznie walczyli z zarazą. Na początku zarazy chore zwierzęta grzebano żywcem. Gdy zaraza szerzyła się dalej, wytwarzano wywar z siarki i chlorku rtęci (zwanego sublimatem).
Hiszpanie szukali pomocy także w siłach niebiańskich, biorąc świętego Antoniego za obrońcę przez epidemią. W kolejnych latach co roku urządzano wielkie święto na jego cześć.
Po wielu próbach znaleziono wreszcie środek dający ulgę zwierzętom, a mianowicie smarowano im bolesne miejsca wrzącym świńskim sadłem pilnując by się w tych miejscach nie drapały.
Carache, mimo że zabiła wielkie ilości zwierząt, to nie zarażała jeleni, saren, danieli.

1545
W Palliviri, w okolicy Potosi, wewnątrz góry Cerro Rico – Bogata Góra, działa kopalnia srebra.

W sprawozdaniu Juan Ruiz de Arce stwierdza, że 1/5 wartości łupu, jaki konkwistadorzy z Peru przekazali łacznie dla Hiszpańskiej korony wynosła ponad milion peso w złocie i srebrze.

1545 – początek roku
Bachicao zajął miasta Panama i Nombre de Dios i rządził nimi przez cztery miesiące, jednak poprzez złe zarządzanie został wezwany przez Gonzalo do powrotu. Powraca z 26 statkami i ponad 500 żołnierzami.
Gonzalo do Panamy wysłał drugiego kapitana – Pedro de Hinojosę, z 22 statkami, aby uniemożliwić Koronie zebranie posiłków. Hinojosa zachował się bardziej humanitarnie w stosunku do ludności Panamy i natychmiast zdobył sympatię ludzi.

Gonzalo Pizarro mianuje Alonso de Toro Gubernatorem Cuzco.

1545-III
Pizarro wyrusza z oddziałem 600 żołnierzy na północ by pokonać wojska vicekróla Blasco Nuneza. Ten cofnął swoje wojska do Quito, potem do Popayan – tracą wielu swoich żołnierzy.
Pizarro ścigał go do Pasto, ale gdy dowiedział się o wybuchu buntu w swojej posiadłości Chuquisaca, powrócił do Quito. Buntem dowodził Diego Centeno. Początkowo nawiązuje on kontakty ze zwolennikami króla, kontaktuje się listownie z Lope de Mendozą. Buntownicy chcieli przekonać na swoją stronę Alamendrasa. Pojmali go z jego domu i zaprowadzili do kwatery Centera, gdzie obcięto mu głowę. Centeno bronił swojego postepowanie twierdząc, że działał w obronie władzy królewskiej.
Pizarro wysyła Carbajala do stłumienia buntu, a sam zostaje w Quito. Carvajal dotarł do Limy, zgromadził tam oddział i powrócił do Cuzco. Gdy dowiedział się, że buntownik Centeno przebywa w Paria, zaatakował go oddziałem 400 żołnierzy.

Centeno uciekł w stronę Arequipy. Goniący go Carvajal wyłapywał jego żołnierzy – powiesił ponad 20 buntowników.
Centeno i Luis de Ribera schronili się w górach, inny pouciekali. W Guamanga powieszono dwóch ludzi Centeno – Luisa de Leona (z Arequipa) i Alonso Pereza Castille (z Charcas), a w Arequipa dwóch innych – zamordował ich Alonso de Avila, który był alkadem tego miasta.

Oddział Carvajala dotarł do Charcas i tam natknął się na oddział idący od strony rzeki La Plata. Byli to ludzie Francisco de Mondozy i Filipe Gutierreza, którzy wcześniej zabili Francisco de Mendozę, bo nie godzili się na to, by uczestniczyć w dowodzonej przez niego wyprawie rzeką La Plata. Podczas marszu, już po zabiciu Francisco de Mondozy, napotkali 5 żołnierzy Lope de Mendozy – którzy uciekali do Chichas. Połączyli swoje siły (łącznie około 200) i chcieli zaatakować Carvajala, powierzając dowództwo Lope de Mendozie. Ukryli się w dolinie Pocona i oczekiwali na liczniejszy oddział Carvajala.
Oddział Carvajala zwycięża – ginie Lope de Mendoza, inni zostają powieszeni lub uciekają z pola walki.
Carvajal udaje się do La Plata, pozostawia tam Alonsa de Mendozę jako kapitana, a następnie rusza na poszukiwania Gonzala Pizarro – który w tym okresie był w Limie.

1545 lato
W trakcie jednej z potyczek między Carbajalem a Centero stado lam uciekło w góry. Poszukujący ich pasterz przez przypadek odkrył złoża srebra, których w tych rejonach od lat poszukiwały ekspedycje znad La Platy.
Carbajal natychmiast rozpoczyna eksploatacje złóż Srebrnej Góry, czyli Cerro de Potosi, a do Gonzalo Pizarro pisał listy namawiając go do objęcia królestwa.

W tym okresie Gonzalo Pizarro przebywał w Quito czas spędzając na miłostkach, zabawach i turniejach. Nie chciał ogłaszać się królem, bo zdawał sobie sprawę że nie ma zdolności administracyjnych, nie chciał także odrywać Peru od Hiszpanii.
Carbajal namawiał go by poślubił jedną z przedstawicielek wysoko urodzonej szlachty Inkaskiej.
Majątek powiększał między innymi na kopalniach srebra w okolicach Chuquisaca, zarządzanych przez Carbajala. Powstaje miasto Villa Imperial Potosi.
Mimo tego bił w Peru monetę z własnymi inicjałami, a jest to przywilej tylko monarchy.

1545
Manco Inqa chciał nawiązać kontakt z Wicekrólem Blasco Nunezem Velą. Wysłał do niego emisariuszy – arystokratów Inkaskich oraz Hiszpana Diego Mendeza – który przebywał z nim w Vilcabamba. Gdy dotarli do wyżyny Guamanga dowiedzieli się, że przeciw Wicekrólowi udaje się oddział Gonzalo Pizarro. Delegacja Inków postanowiła powrócić do Vilcabamba i poczekać na rozwój sytuacji.

Oddział chroniący Manco Inkę w Victos udaje się do Cotamarci by aresztować tamtejszego kacyka podejrzewanego o organizowanie buntu.
Inne źródła podają, że Manco Inca wysłał oddział wojowników pod dowództwem Puma Supa do Cuzco – które po wyjściu oddziału Gonzalo Pizarra było teraz strzeżone tylko przez 50 Hiszpanów bez koni pod dowództwem de Toro.
W Vilcabamba jako straż Inki pozostało tylko dziesięciu łuczników Anti i 50 wojowników dowodzonych przez Tumbaysi

Przebywającego w Vilcabamba Manco Inqe ostrzega Indianka Bauba o możliwości zabicia go przez Hiszpanów – indianka ta żyła z jednym z Hiszpanów i od niego uzyskała tą informację. Inca jednak lekceważył wszelkie próby ostrzeżenia uważając Hiszpanów za swoich przyjaciół.

Manco zostaje podczas gry w rzut podkową (lub pierścieniem) zaatakowany przez goszczących u niego Hiszpanów. Jego synowi Titu Cusiemu w ostatniej chwili udaje się zbiec. Na skutek odniesionych ran Manco umiera po 3 dniach (inne źródła podają że tego samego dnia od odniesionych ran kłutych).
(Kwestia kiedy dokonano mordu na Manco Ince nadal pozostaje sporna. Niektórzy badaczu uważaja że nastapiło to między sierpniem a listopadem 1544 lub na początku 1545 roku.)
Hiszpanie uciekają z Victos, ale w nocy gubią się i szukają schronienia w przydrożnym tambos.

Tumbaysi wysyła dwóch Indian, by powiadomić Puma Supę o śmierci Manco Inqi. Docierają do niego w okolicy Limatambo około 7 leagua od Cuzco. Puma Supa nakazuje powrót do Vilcabamba. Nie mówi jednak wojownikom o śmierci Inki, gdyż obawia się że oni uciekną lub że mogą go zabić.

Uciekających Hiszpanów znajduje powracający z okolic Cuzco oddział dowodzony przez Rimache Yapanqui. Indianie podpalają budynek i wszyscy Hiszpanie zginęli. Ich odrąbanie głowy wystawiono na publiczny widok w Victos i Vilcabambie.
Motyw zamordowiania Manco Inqi jest sprawą polemiki wspólczesnych badaczy. Hiszpanie zamordowali go z powodu:

• kłótni podczas gry w rzut pierścieniem;
• by uciec i dotrzeć do terenów kontrolowanych przez Hiszpanów;
• zbrodnia była inspirowana przez Gonzala Pizarro lub jego zastępcę Alonsa de Toro;
• zbrodnia inspirowana przez Cristobala Paullu Inke Tupa Inqe – jedynego teraz żyjącego syna Wayna Qhapaqa;
• zdobycie przychylności nowego wicekróla Blasca Nuneza Veli i ułaskawienie im wyroku za udział w buncie Diego de Almagra „Młodszego”.

Gdy Puma Supa wrócił, spotkał się z pozostałymi arystokratami Inkaskimi – ustalono, że władza zostanie powierzona Sayri Tupa Yupanki – starszemu synowi Manco Inqi. Ponieważ w momencie śmierci swojego ojca – Manco Inki ma on zaledwie 5 lat (lub 10 lat), dlatego władzę w jego imieniu sprawuje „Rada Regencyjna” za czele z Atoc-Sopa, jego wujem.
Nowy władca rozbudowuje Królestwo Vilcabamby jako miniaturową wersję inkaskiego państwa.

Francisco de Orellana otrzymał od króla zgodę na penetracje dorzecza Amazonki.

1546-I-18
Bitwa pod Inaquito, w dolinie niedaleko Quito, pod Anaquito (dzisiejsza dzielnica Quito w Ekwadorze) – Gonzalo Pizarro podstępnie wybawia wojska wicekróla z Popayan i pokonuje je w walce.
Siły rebeliantów: około 700 żołnierzy, w tym piechota, 200 arkebuzów i 150 konnych pod dowództwem Pedro de Puellesa.
Siły królewskie: ponad 400 żołnierzy. Dowódcy:

• Juan Cabrera główny dowódca;
• Juan de Figuero oddział przybyły z Chile;
• Hernandez Giron oddział pikinierów;
• Blasco Nunez Vela 140 osobowy szwadron jazdy;
• Sebastian de Benalcazar, Pedro de Bazan i Hernando de Capeda 140 osobowy szwadron jazdy.

Blasco Nuneza de Vela ginie w walce – został zraniony w głowę toporem, a potem dobity przez czarnoskórego niewolnika. Głowa Veli została odcięta i umieszczona na pice, a ciało przewiezione do Quito i pochowane w katedrze. Dopiero po latach jego prochy przewieziono do rodzinnego Avila.
W tej bitwie Hernández Girón został wzięty do niewoli, ale ponieważ Gonzalo go uwolnił, przystał do armii Pizarro.
Ostatecznie, jak podają kroniki, zginęło ponad 200 rojalistów i tylko 7 rebeliantów (co jest mało prawdopodobne). Ocaleni zbiegli, a tych złapanych powieszono lub wysłano do Chile.

W Quito pozostaje generał Pedro de Puelles, a Gonzalo Pizarro wyrusza z reszta armii do Limy.
Oddział Pizarra dociera do Przesmyku Panamskiego, co pozwala na swobodną komunikację z Hiszpanią.

Mimo śmierci wicekróla zaistniała w Peru niecodzienna sytuacja, gdyż Audiencia formalnie nie odwołała go z urzędu, przez co wielu ludzi nie uznawało Pizarro jako gubernatora ale jako zdrajcę króla.

1546-II-11
Kolejna potyczka tzw. wojny araukańskiej w Chile, między Hiszpanami – dowodzonymi przez Pedro de Valdiwię – a wojownikami Mapuches dowodzonych przez taquiego Malloqueta (taqui – głównodowodzący wojsk Mapuche, wybierany przez rade wodzów wszystkich klanów biorących udział w wojnie).
Bitwa rozegrała się pod Quilacura, 4 league od rzeki Biobio.
Siły Hiszpańskie: 60 konnych wspartych 2000 sprzymierzonymi wojownikami.
Siły Mapuches: trzykrotnie większa liczba wojowników.
Po pierwszym nieudanym ataku Hiszpanie wycofują się do Santiago.

1546
Król Hiszpanii Karol V wykazuje duże zaniepokojenie wypadkami w Peru. Dlatego wybrano nowego wicekróla – został nim ksiądz Pedro de La Gasca.
Przybył bez eskorty, bez wynagrodzenia, poruszał się w sutannie z brewiażem w dłoni. Zrezygnował z godności biskupa.
Jako przewodniczący królewskiego trybunału miał od króla specjalne pełnomocnictwa (prawo zawieszania nowych praw, usunięcia z urzędu obecnego wicekróla, przewodniczenia wszystkim sprawom publicznym i wojskowym w Peru, wypowiadania wojen, powoływania armii, wydawania wyroku skazujących i ułaskawień, dysponowania skarbami i dochodami).

1546-VII
Gonzalo Pizarro przybywa do Limy. Triumfalny wjazd w towarzystwie muzyki, biciu dzwonów i radości ludności.
Pizarro w Limie prowadzi wystawne życie – liczne bogate uczty dla kilkudziesięciu gości. Ma 80 osobową gwardię przyboczną.

W tym czasie Gasca przybył do Santa Marta w Nowej Grenadzie, gdzie otrzymał informacje o śmierci swojego poprzednika i buncie Gonzala Pizarro.

1547
Gasca dopływa do Panamy (lub 1546)  i stamtąd rozpoczyna powolny marsz na południe, przejmując kontrolę nad zdobytymi terenami. Rozsyła po kraju listy zapewniające, że każdy kto podda się rozkazom króla zostanie rehabilitowany i jego przeszłość nie będzie brana pod uwagę.
Te zapewnienia szybko powiększały jego zwolenników – cała północ kraju opowiedziała się za nim, podobnie kapitanowie wszystkich portów (za nim opowiedzieli się dowódca miasta Nombre de Dios, wysłannik buntowniczego gubernatora Aldana, Hinojos dowódca miasta i floty Panamy)

1547-II
W Panamie Gasca przechwytuje całą flotę Pizarra – łącznie 22 okręty.
Na jego stronę przechodzą dotychczasowi stronnicy Pizarro licząc na królewskie wybaczenie i ślubując wierność Koronie.

Po stronie króla opowiada się miasto Arequipa – aresztowano Lucasa Martineza Vegaso, corregidora miasta.

Bez rozlewu krwi Gasca przejmuje Quito.

1547-IX
Wysłannik Gasci dociera do Limy i przekazuje gubernatorowi informację by się poddał, obiecując mu jednocześnie przebaczenie dawnych czynów jeśli uzna władzę króla.
Pizarro odmówił, i zaproponował Gasce 50 000 złotych pesos za zaniechanie misji i powrót do Hiszpanii.
Diego de Capeda – stronnik Pizarra, jest przeciwko uznania władzy króla, ale Carbajal proponuje się poddać. Pizarro nie przyjmuje warunków poddania się i ogłasza powszechną mobilizację. Jednak większość jego żołnierzy ucieka i przechodzi na stronę Gasci.

Centeno i Luis de Ribera opuszczają kryjówkę w górach. W Hatuncana organizują silny, 30-osobowy oddział. Zapewnieni listownie przez swoich sprzymierzeńców (m.in. Alonsa de Hinojosa) z Cuzco, że wszyscy chcą się do nich przyłączyć wkraczają do miasta. Centeno tych oficerów którzy nie chcieli się opowiedzieć po stronie króla zamordował, przez co cała pozostała ludność miasta wskazała lojalność królowi.

Oddziały z Arequipy dotarł do Chucuito, gdzie połączył się z 200 osobowym oddziałem Centeno. Potem kierują się do Desaguadero. Dołącza do nich także oddział Alonso de Mondozy – kapitana miasta La Platy – byłego stronnika Gonzala Pizarro.

Na terytorium Peru krążyła informacja, by wszyscy zwolennicy króla stawili się w Cajamarce. Jak głosi Gasca „ten kto się podda jest prawym obywatele, a kto przeciw rękę podnosi  jest buntownikiem i zdrajcą„.

Ponieważ władza wymykała się z rąk Pizarro, opuścił on Limę i z tysiącem bardzo dobrze uzbrojonych i wyekwipowanych żołnierzy ruszył do Chile. Już w Arequipie z jego oddziału uciekła połowa ludzi.

1547-X-20 (lub 1547-X-26)
W okolicy jeziora Titicaca, pod Huariną (Guarina, równina na płd.-wsch. krańcu jeziora Titicaca, dzisiejsza Boliwia) dochodzi do bitwy wojsk oddziału Diego Centeno – zwolennika wicekróla La Gasca – z oddziałami Gonzala Pizarro pod dowództwem Carbajala zwanego „Demonem Andów”.
Siły Królewskie: 1000 żołnierzy zwerbowanych przez Centeno w prowincji Charcas.
Zwycięstwo Carvajal zawdzięcza doświadczeniu i dobrze rozegraną taktyką, szczególnie w wykorzystaniu piechoty i arkebuźników.
Siły buntowników: około 500, więcej broni palnej co przyczyniło sie do ostatecznego zwycięstwa.
Bitwę wygrywa Carbajal. Ginie Centeno i wielu jego żołnierzy. Inne żródła podają, że Centeno obserwował walkę z odległości, bo był chory, a gdy zdał sobie sprawę z porażki, wycofał się.
Pizarro przejmuje od przegranych cały tabor, artylerię i broń.
W bitwie, po stronie wojsk królewskich brał udział Juan de Figueroa y Villalobos, który został w walce aresztowany. Po kilku dniach udało mu się uciec i dołączyć do królewskiej armii. Po tym sukcesie Goznalo zmienia zamiar i kieruje się do Cuzco – na co sprzeciwia się Carbajal.

Pizarro wysyła Carvajala do Arequipe, by splądrował miasto i zabił mężczyzn, a kobiety sprowadził do Cuzco.

Pozycja Gonzalo Pizarro po zwycięstwie jest bardzo duża, był najbardziej wpływowym człowiekiem w wicekrólestwie. Zastanawiał sie nawet, czy nie powołać własnego królestwa niezależnego od Hiszpanii, ale ciągle miał nadzieje że Król uzna jego władzę i wybaczy błędy, za zasługi jakie Pizarrowie dokonali dla Hiszpanii.

1547-XI
Armia de la Gasci dociera do doliny Jauja, gdzie rozbija obóz i zarządza kilkumiesięczny odpoczynek. Tu dowiaduje się o klęsce Centero w bitwie pod Huariną. W tym czasie pisze orędzia i nowe proklamacje.

1548
Pierwsza ekschumacja zwłok Francisco Pizarra. Przeniesiono je do Katedry z pierwotnego miejsca pochówku na dziedzińcu Los Naranjos, gdzie stał Kościół Matriz.

1548-III
W Tumbez do Gasca przyłącza się Diego Centeno, ukrywający sie przed ludźmi Gonzala po przegranej bitwie pod Huamanga.

Maszerując przez Trujillo, Huaylas, Jauja, Huamanga i Andahuaylas dociera do Cuzco. Pozyskuje coraz więcej stronników – jego armia liczy 700 arkebuzów, 500 piechurów i 400 kawalerzystów.
Armia Pizarro liczyła wówczas niewiele ponad 900 konkistadorów.

Inne źródła podają, że armia de la Gasci liczyła w tym okresie dwa tysiące ludzi.

1548-IV-8
Armia de la Gasci schodzi ze stoków gór do równiny Anta i dociera do błotnistego brzegu rzeki Xaquixaguana (Jaquijahuana), kilka mil od Cuzco. Artylerią la Gasci dowodzi Valdivia, a piechotą Garcilaso de la Vega.
Na przeciwległym brzegu stacjonuje armia Gonzalo Pizarro dowodzona przez Carbajala. Dowódcą piechoty był Capeda.

1548-IV-9
Do większej walki nie doszło, gdyż większość wojska przeszło na stronę la Gasci – między innymi kapitan Capeda. Przy Pizarro pozostała garstka wiernych stronników – między innymi Francisco de Carvajal i Pedro Martin de Don Benito. Gonzalo Pizarro i jego kapitanowie zostają pojmani.
W bitwie tej padł tylko jeden strzał – kula wystrzelona z armaty la Gasci w stronę namiotu Pizarra.
Po stronie rojalistów walczy Pedro de Cieza de Leon, który następnie udaje się z Cuzco w stronę jeziora Titicaca i opisuje to, co pozostało z państwa Inków po hiszpańskim podboju.
Z pola walki ucieka Carbajal, ale zostaje schwytany. Od linczu uwolnił go Centeno i Carbajal został doprowadzony do obozu wicekróla.
Jeszcze tego wieczoru trybunał pod przewodnictwem księdza Gasci skazał na śmierć Gonzalo Pizarro, Carbajala i kilku oficerów ich buntowniczej armii.

1548-IV-10
Skazani Pizarro i Carbajal zostali ścięci na głównym placu Cuzco.
Ich głowy zostały wysłane do Limy i tam wystawione na widok publiczny, na głównym placu przed pałacem gubernatora. Natomaist pozbawione głowy ciało Gonzala zostało pochowane pod ołtarzem kościoła La Merced, obok ciała Diego de Almagro „Starszego” i Diego de Almagro „Młodszego”.

1548-IV-11
De la Gasca triumfalnie wkracza do Cuzco.

Powołuje Trybunał. Na podstawie amnestii darowano winy wszystkim, którzy zachowali wierność królowi. Zasłużeni zwolennicy króla otrzymali natomiast dobra zarekwirowane buntownikom.
Gasca wraca do Limy.
Wicekról łączy Nową Kastylię i Nowe Toledo w jedną prowincję, co kończy trwający od lat spór terytorialny Pizarra i Almagra.
Ponieważ nie udało mu się osiągnąć porozumienia w sprawie zniesienia encomiendy, z czasem zaczęły narastać rebelie kolonizatorów, które trwały w okresie 1550-1556.
Trzy lata jego działalności dało znaczną poprawę życia Indian, zniesiono niewolnictwo, zreformowano system składania świadczeń, ulepszono administrację, skarbowość i sądownictwo.

1548 II połowa
Następuje uspokojenie stosunków między konkwistadorami. U Peruwiańczyków następuje powrót do tradycjonalizmu i religijności. Wzrasta znaczenie ośrodka kultu w Yurac Rumi pod Victos.

1548-(VII-VIII)
Od lipca 1548 roku trwają negocjacje między wysłannikami La Gaski a opiekunami Sayri Tupaca. Do Victos wysłano dwóch posłów, a powrócili oni z sześcioma wysłannikami Inki, którzy mieli sprawdzić wiarygodność przedstawionej oferty. Do Victos wracają w towarzystwie Don Martina, wyposażonego przez La Gasce w dary dla Manco Inki oraz słowną groźbę, że jeśli nie opuści Vilcabamby, Hiszpanie użyją radykalnych środków.

1548-VIII
Don Martin i wysłannicy Inki wracają do Cuzco. W Cuzco pojawiają się Indianie w celu odnowienia budynków przeznaczonych dla Sayri Tupaca, poprzednio należące do Huayna Capaca.

1549-V-początek
Paullu Inka jako przedstawiciel Korony Hiszpańskiej, chcąc przywitać Sayri Tupaca i proponować mu poddanie się Królowi Hiszpanii udał się do Huaynacapaco, idąc przez Limatambo i most na rzece Apurimac. Tam niespodziewanie zachorował, powrócił do Cuzco gdzie zmarł w swoim pałacu. Nie jest znana przyczyna śmierci. Mogło to być otrucie, jako zemsta za śmierć Manco Inqi.
Następcą Inki ogłoszono jego syna – Carlosa.

1550
Wicekról Pedro de La Gasca opuszcza Peru i wraca do Hiszpanii.
Zgromadzenie w Valladolid – Spór pomiędzy Las Casasem a Sepulvedą na temat traktowania Indian i praw Hiszpanii.

Na terenie Vilcabamba anonimowy autor tworzy pierwszy udokumentowany dramat Inkaski p.t. Ata Wallpap puchukakuyninpa wankan – „Tragedia końca Ataw Wallpy”. Napisany w latach 1550-1554 dramat opisuje Hiszpanów jako przybyszów z zaświatów i zawiera program polityczny Inków. Dramat był propagowany wśród ludności Inkaskiej, a od XVII wieku istniała już jego wersja pisana. Najstarsza zachowana wersja pochodzi z roku 1871 z Cochabamba. Dramat zawierał trzy przesłania:

• Podbój hiszpański był skutkiem woli bogów;
• Niepodlegli Inkowie nadal istnieją;
• Inkowie powrócą jeśli wszyscy tego chcą.

Francisco Pizarro dokonuje podziału ziem w okolicy Arequipe, należących do konkwistadora kapitana Diego Hernandeza. ZIemię otrzylami Hiszpanie zamieszkujący do tej pory w Ayllus, Socabaya i Huascache. Jednym z obdarowanych był Manuel Garcia Garbajal, który zbudował tu dwór dla swojego syna.  Potem dwór przejęli jezuici, a po ich usunięciu należał do króla. Od króla wydzierżawił go pułkownik Juan Florez del Campo. W roku 1771 dwór kupił Juan Crisostomo de Goyeneche, potem przekaz go bratankowi biskupa Arequipe.

1550-II-22
Kolejna potyczka tzw. wojny araukańskiej w Chile, między Hiszpanami – dowodzonych przez Pedro de Valdivie, a wojownikami Mapuches dowodzonymi przez toquiego Ainavila.
Siły Hiszpanów: 200 żołnierzy wspartych sprzymierzonymi oddziałami Indian
Do walki doszło wieczorem w Andalien, na bagnistym terenie. Zwyciężyli Hiszpanie, na co wpłynęło użycie broni palnej i bagna pomocne w obronie. 400 pojmanych po bitwie wojowników Hiszanie zamordowali.

1550-III
Hiszpanie budują ziemno-drewniany fort obronny w Penco, niedaleko Andalien. Podmokłe, bagniste rejony chroniły fort przez atakami wojowników Indiańskich.

1550-III-12
60 tysięczny oddział Araukanów dowodzony przez Ainavilla, zaatakował nowowybudowany Hiszpański fort Penco.
Pierwszy uderzył 5 oddział araukanów uzbrojonych w strzały, dzidy i kamienie. Gdy wycofali się na równinę zaatakowała ich konnica dowodzona przez Jeronimo de Alderete. Indianie odparli atak, ale Hiszpanie zaatakowali drugim oddziałem Pedro de Villagra y Martineza. Hiszpanie zwyciężyli, zabijając Ainavillo i 400 wojowników, 200 wzięli do niewoli. Valdivia uwolnił ich, jednak wcześniej obciął wszystkim prawe ręce i nosy.

W niedługim czasie Pedro de Valdivia – Gubernator Królestwa Chile zakłada miasto Concepcion.

1550-IV
Cesarz Karol I wprowadza całkowity zakaz działań wojennych na zamorskich terenach Hiszpanii.

Osadnicy hiszpańscy z Cuzco skarżyli się, że w wysoko położonym i zimnym Cuzco ich żony nie zachodziły w ciążę. Wicekról nakazał corregidorowi miasta sprawdzić, czy mogliby się oni osiedlić w niedalekiej, ale znacznie cieplejszej dolinie Yucay. W tym celu zwołano czterech inkaskich kartografów, którzy z gliny, patyków i kamieni zbudowali model doliny i przedstawili go corregidorowi.

1551
Do Hiszpanii docierają Francisca i Gonzalo – dzieci Francisca Pizarro i dony Ines. Zostają objęci opieka przez rodzinę Pizarrów z Estremadury. Francisca odwiedza licznych swoich krewnych oraz Hernanda Pizarra, przebywającego w więzieniu La Mota w Medina del Campo. Hernando oświadcza się jej. Francisca zostaje z nim w więzieniu, gdzie rodzi im się pięcioro dzieci.

Do Peru sprowadzono figi, palmy daktylowe i winorośla. Najpierw posadzono je w Limie, a po dwóch latach w Ica. Szczególnie ceniono winorośle, które rosły w pustynnych połach, a wino nazywano Vino de hoyos – winem dołów – porównywane z najlpszymi hiszpańskimi winami.

1551-V-12
Cesarz Karol I powołuje w Limie Królewski i Papieski Uniwersytet San Marcos

1552
Hernando Pizarro po egzekucji Almagra wrócił do Hiszpanii. Tam został wtrącony do więzienia Mota de la Medina. Już będąc więzionym poślubia 18-letnią córkę Francisca Pizarra, Franciscę.
Ogłoszenie w Sewilli najważniejszych dzieł dominikanina de Las Casasa oskarżającego zdobywców i system brania Indian w niewolę.

Pedro de Valdivia – Gubernator Królestwa Chile zakłada miasta Valdivia i La Imperial.

Druga ekschumacja zwłok Francisco Pizarra – umieszczono je w głównym ołtarzy Katedry w Limie, wraz ze zwłokami wicekróla Antonia de Mendozy.

1552-XI-08
Gubernator Chile Pedro de Valdivia wysyła swojego kapitana Francisco de Aguirre do prowincji Tucaman, gdzie zarządzał Juan Nunez de Prado – skierowany przez Pedro de la Gasca.

1552-XII
Aguirre dociera do El Barco. Jego celem jest przejęcie stolicy i całej prowincji narzucenie tam rządów gubernatora Chile. Aguirre bierze Prado w niewolę i wysyła do Chile.

1553
Cieza de Leon wydaje w Sewilli pierwszy tom swojej kroniki, nie udaje mu się jednak opublikować drugiego tomu ze względu na sytuację polityczną. Wkrótce potem umiera.

W tzw. Srebrnym Mieście dochodzi do buntu Sebastiana de Castilli.

W prowincji Tucaman dochodzi do buntu lokalnej ludności. Koloniści opuszczają stolicę EL Barco i wycofują się za rzekę Dulce. Tam zakładają miasto Santiago del Estero.

1553-XI-12
Wspierany przez innych protestujących, Francisco Hernández Girón przedstawił burmistrzowi Cuzco list z prośbą o opuszczenie miasta, ale urzędnik zignorował żądania rebeliantów i podarł list nawet go nie czytając.
W nocy Francisco Hernández Girón otwarcie ogłosił swój sprzeciw wobec Korony, rebelianci zburzyli dom burmistrza i zabrali go do aresztu aż do Limy.

1553-XII
W Chile wojsko Pedro de Valdivi wyrusza z miasta Conception do fortu Tucapel, który miał być bazą do dalszej eksploracji południowych ziem araykańskich.
Wiadomość o tym dociera do toquiego Lautara, który dowodził wojownikami z Trehuaco.

1553-połowa XII
Wojska araukańskie pod dowództwem Lautara, w sile kilkunastu tysięcy wojowników atakują Hiszpański fort Tucapel. W wyniku ataku fort zostaje zniszczony, a ocaleni Hiszpanie schronili się w forcie Puren.
Następnie wojska Lautara otoczyły fort Puren i odcięły go od świata.

1553-XII-26
Wojska Pedro de Valdivii dotarły w okolice fortu Tucapel. Valdivia zarządza rozbicie obozu, a do miasta wysyła oddział zwiadowczy pod dowództwem Luisa de Bobadilla. Nie wiedział, że kilka dni wcześniej araukanie zniszczyli miasto.

1553-XII-27
Oddział zwiadowczy Bobadilli nie wrócił ze zwiadu, zatem Valdivia zarządził marsz do Tucapel w szyku bojowym. Zajmuje zniszczone miasto, obstawia je żołnierzami, ale z otaczającego osadę lasu zaatakowały oddziały wojowników Mapuches uzbrojone w piki.
Valdivia ustawia żołnierzy w 3 dwudziestoosobowe oddziały piechoty, wsparte kawalerią atakującą od flanki – i odpiera atak.
Drugi atak przeprowadzili wojownicy uzbrojeni w piki, maczugi i tzw. bolas, które z łatwością powalały konie.
Wyczerpanych walką Hiszpanów zaatakował trzeci oddział Mapuches dowodzony przez Lautara i Caupolicana. Zginęło wielu Hiszpanów, reszta ratowała się ucieczka do lasu. Podczas ucieczki przez mokradła wojownicy schwytali Valvivię, jego tłumacza Augustyna oraz ojca spowiednika Bartolome de Pozo.
Jak głosi legenda głowa Valdivi została nabita na pikę, którą wcześniej śmiertelnie ranił go Lautar lub Caupolican.
Inna legenda mówi, że Pelantaro – wódź araukanów z czaszki poległego Valdivii zrobił sobie wojenne trofeum.
Kroniki podają, że w tej walce zginęli wszyscy konkwistadorzy – 60 osób, a po stronie Mapuches wielu wojowników, między innymi dowódcy Triponcio, Gameande, Alcanabal, Manguuie, Curilen, Layan i Ayanquete.
Zwycięstwo wojsk wojowników Mapuches rozpoczęło ich działania ofensywne w całej kampanii wojen araukańskich.

1553-XII-28
Do Tucapel dociera 13 osobowy oddział Juana Gomeza de Almagro. Byli to żołnierze ocaleni z oblężonego fortu Puren.
Gdy Hiszpanie zdali sobie sprawę z ogromu strat, postanowili przegrupować wojska i wzmocnić obronę miast La Imperial i Concepcion.

1554 (brak danych)
Aguirre powraca do Chile z Santiago del Estero. Po śmierci Pedro de Valdivii liczy na otrzymanie gubernatorstwa. Wielu kolonistów wykorzystało jego nieobecność, porzuca Santiago del Estero wracając do Chile lub Peru.
Ponieważ jurysdykcja Tucumán należała wówczas do Peru, audiencja królewska z Limy schwytała Francisco de Aguirre i uwięziła go za nadużycia, domagając się uwolnienia i przywrócenia Núñeza de Prado.

1554-I-29
Wojska królewskie dowodzone przez Alonso de Alvarado (oddział liczył 1200 żołnierzy) opuszczają Potosi i udają się w poszukiwaniu zbuntowanego oddziału Hernándeza Girona (oddział Girona liczył około 900 żołnierzy).

Podczas wojny Francisca Hernandeza Girona, tj. w latach 1545 – 1555, nie dopływały do Peru konwoje przywożące towary z Hiszpanii. W wyniku tego, jak i z powodu wielkiej ilości srebra, jaką na rynek dostarczały peruwiańskie kopalnie, w Peru panowała drożyzna.
Jak podaje kronikarz de la Vega końska podkowa kosztowała 5 pesów (6 dukatów), muł 4 pesa, buty z cholewami 36 dukatów, libra papieru 4 dukaty, sukno walenckie 60 dukatów. Kosz koki 36 dukatów, hanega pszenicy 24-25 dukatów

1554-II
Historycy wskazują, że w tym okresie armia toqui Lautaro liczyła 8000 wojowników, znakomicie wyćwiczonych, znających taktykę Hiszpanów, wielu z nich potrafiło jeździć konno, obsługiwać Hiszpańska broń.
Lautaro za młodu został schwytany przez Hiszpanów i służył jako yanacona w oddziałach sprzymierzonych. Potem awansował na giermka Valdivii, był jego stajennym. Poznał tajniki taktyki Hiszpańskiej kawalerii, piechoty i arkebuzów. Marcos Vesa – dowódca Hiszpański – nauczył go jazdy konnej i obsługi broni palnej.
Walczył po stronie Hiszpanów w bitwach pod Andalien i Penco.
Jednak widząc okrucieństwo Hiszpanów, przeszedł w roku 1552 na stronę swoich krajan, zorganizował armię i wykorzystał swoją wiedzę przeciwko konkwistadorom.
W armii Mapuches działała dobrze rozwinięta siatka wywiadowcza, która zbierała informację o wszelkich ruchach wojsk Hiszpańskich.

1554-II-20
Francisco de Villagra, który po śmierci Valdivi został nowym gubernatorem Chile, wyruszył z Concepcion z armią licząca 120 konnych, 60 żołnierzy (piechurów, artyleria i arkebuzy), 6 armat i kilkuset wojowników – by rozprawić się ostatecznie z oddziałami Mapuches.
Artylerią dowodził Alonso de Reinos.
Oddział kieruje się na południe wzdłuż rzeki BioBio.

1554-II-23
W Chile Villagra dociera do Chivillnguo w dolinie Colcura i chcąc podejść pod wzgórze Marihuenu rozdziela wojsko na dwie części. Mały oddział pilnował prowizorycznego mostu utworzonego z powiązanych ze sobą canoe, a reszta kontynuowała podejście na wzniesienie.
Lautaro wysyła oddział 500 wojowników do mostu – wojownicy niszczą most i przepędzają Hiszpanów.
W tym czasie 30 osobowy oddział de Reinosa który dotarł do szczytu został zaatakowany przez araukanów. Po krótkim czasie do szczytu dotarł oddział Hiszpanów dowodzony przez Villagre, ale wojownicy zaatakowali ponownie i gdy jedni tracili siły, atakowały kolejne oddziały wojowników.
Bitwa zakończyła się w godzinach popołudniowych zwycięstwem Mapuches. Hiszpanie stracili 86 swoich żołnierzy, około 1000 sprzymierzonych Indian, cały oddział artylerii i wiele koni.
Ocaleni Hiszpanie wycofali się do Concepcion, ale szybko je opuścili obawiając się ataku wojowników araukańskich.

Villagra wycofał wojsko do stolicy prowincji – Santiago, by wzmocnić jej obronę. Kolejnym jego krokiem było skierowanie oddziałów do fortów La Imerial i Valdivia, skąd Hiszpanie prowadzili walki podjazdowe, niszcząc araukanom uprawy.

1554-III-30
Wojska królewskie dowodzone przez Alonso de Alvarado docierają do Cuzco.

Dwór Królewski uzbroił kolejną armię pod dowództwem Pedro de Menesesa, której nie udało się pokonać sił Hernándeza Girona.

1554-V-21
Wojska królewskie dowodzone przez Alonso de Alvarado przegrywają z połączonymi oddziałami buntowników Hernándeza Girona i Parinacochas – bitwa pod Chuquinga.

1554-X-08
Pod Pucara wojska Girona zostają pokonane przez armię królewską. Giron ucieka.

1554-XII
Po 2 miesiącach od bitwy pod Pucara Giron został aresztowany i przewieziony do Limy, gdzie skazano go na śmierć. Jego głowę przybito do pręgierza na głównym placu w Limie, a jego dom rozebrano.

1555
Na rzece Apurimac z powodu wielkich zimowych deszczy osunęła się w rzekę wielka ilość skał i ziemi. Osuwisko zablokowało rzekę  i dopiero po trzech dniach napór wody przesunął zawalisko. Indianie żyjący poniżej zwałowiska, widzą że wody rzeki przestały płynąć, myśleli że to koniec świata.

1555-III
Do Limy przybywa kolejny wicekról Andres Hurtado de Mendoza, markiz Canete.

Królewska Audiencja w Limie, stolicy wicekrólestwa Peru, wydaje zarządzenie odbudowy miasta Concepcion (leżącego w Kapitanii Generalnej Chile nad rzeka BioBio), zniszczonego podczas wojen araukańskich. Misje tą obejmuje kapitan Juan de Alvarado.

1555 połowa
Juan de Alvarado wyrusza do Concepcion, mając oddział złożony z 68 kolonialistów i żołnierzy. Miasto zostało otoczone wałem z ziemi i drewna.
O przybyciu Hiszpanów dowiaduje się Lautaro – wódź Mapuches.

Wicekról otrzymuje od Cesarza list do Sayri Tupaca w którym namawia go do opuszczenia Vilcabamby i osiedlenia się w Cusco. List ma przekazać doni Beatriz Huayllas – ciotka Sayri Tupaca, cuzkeńska przedstawicielka inkaskiej szlachty. W jej imieniu list przekazuje krewny o imieniu Tarisca. Spotyka się on z najważniejszymi osobami Vilcabamby.

de la Vega Corregidor miasta Cuzco, doprowadził do miasta dobrą wodę ze źródła zwanego Titicaca, bijącego 1/4 league od miasta. Jak twierdził kronikarz wcześniej wody w Cuzco nie były dobrej jakości.

Rozpoczyna się budowa szpitala dla Indian (lub w roku 1556), którego budowę sfinansowano ze składek mieszkańców miasta. Pod pierwszym kamieniem węgielnym corregidor Garcilaso de la Vega  złożył szczególna monetę – złoty dublon, przywieziony z Hiszpani, ponieważ w tamtych czasach w Peru nie bito jeszcze żadnych monet. Złoty dublon był monetą bitą w Hiszpanii przez króla Don Fernanda i Done Izabelę.
Dodatkowo pod kamieniem umieszczono także srebrną płytę. Złożył ją najbogatszy człowiek w mieści, członek Rady Miasta – Diego Maldonado. Na płycie był wygrawerowany jego herb.
Szpital stał się ważnym punktem na katolickiej mapie Peru. Jego ważność niech potwierdzi fakt, iż umierający tam ludzie,  otrzymywali od Papieża odpuszczenie wszelkich grzechów.

1555-XII
Wojska Lautaro docierają do Concepcion. Armia Mapuches licząca 4000 wojowników zwycięża. Ocalało jedynie 38 Hiszpanów, którzy opuszczaja miasto.

1556
Instrukcje królewskie nakazują zastąpić używane dotąd wy­razy conquista (podbój) i conquistador (zdobywca) wyra­zami descubrimiento (odkrycie) i poblador (kolonista).
Król Ka­rol V (Karol I w Kastylii) abdykuje i usuwa się do klasztoru w Yuste. Tron obejmuje jego syn Filip II.

1556-VI-29
Do Limy przybywa nowy Wicekról Don Andres Hurtado de Mendoza, Markiz Canete. Zaraz po objęciu władzy wznawia negocjacje z Vilcabamba, mając plan zmuszenia Inków do poddania sie królowi Hiszpanii Filipowi II oraz by przyjęli chrzest i wiarę katolicką.

1556-X
Lautaro organizuje wyprawę na Santiago. Wielu curaca nie wyraża zgody by ich wojownicy uczestniczyli w tej bitwie. Ostatecznie siły Mapuches liczą 600 wojowników.

1557-początek
Gdy armia dotarła do rzeki Mataquito, założono tam fort Peteroa. Lataro wysyła zwiadowców.

1557-IV
Hiszpanie wysyłają 20 konnych dowodzonych przez Diego Cana, ale oddział ten zostaje odparty przez wojowników.
Kolejny atak na Peteroa poprowadził Villagra. Kilkukrotny szturm odparli araukanie, ale z uwagi na poniesione straty sami opuścili fort.
Uciekające oddziały Hiszpanie ścigali aż do rzeki Itata. Lautaro zrobił jednak zwrot i ponownie ruszył na Santiago. Jeden z wojowników zdradził Hiszpanom zamiary Lautaro.
Juan de Villagra wyznacza swojego kuzyna Francisco, by z oddziałem 57 konnych i 400 Indian zaatakował obóz Lautaro.

1557-IV-30
W okolicy Mataquito oddział Francisco de Villagra zaatakował araukańczyków. Lautaro ginie przebity lancą.
Wraz ze śmiercią Laurtaro zakończył się ten etap wojen araukańskich.

Hiszpanie rozwijają kolonizację Chile.

1557
Kolejna wyprawa emisariuszy wyrusza do Vilcabamby: Juan Sierra, Diego Hernandez, Alonso Suarez, Juan de Betanzos, Melchior de los Reyes. Inka dopuścił do spotkania z nim jedynie Juana Sierra.
Emisariusze obiecują Sayri Tupaqowi i dla Inkaskich arystokratów liczne przywileje i nadania ziemskie w żyznaj dolinie Yucay, leżącej w pobliżu Cuzco.
Zarzucają Inkom palenie kościołów i niszczenie ich wyposażenia. Sayri Tupqa twierdzi, że nigdy nie spalili żadnego kościła, a elementy kultu chrześcijańskiego nie niszczył tylko zabierał i przechowuje w Vilcabamba – jako nowe waki wcielone do państwa Inków.

Sayri Tupaq – jako Najwyższy Kapłan – na prośbę Diega Rodrigueza de Figueroa zgadza się na postawiene krzyża w Pampacona.

1557-VI
Po spotkaniu Sierra udaje się z dwoma inkaskimi dowódcami do Limy na dalsze negocjacje, a Sayri Tupac udaje się do wyroczni w Puncuyoc.

1557-VII-5
Markiz Canete podpisuje dokument gwarantujący Sayri Tupacowi nietykalność po opuszczeniu Vilcabamby – pod warunkiem że do Cuzco dotrze do końca 1557 roku.

1557 lato
Sayri Tupac osiągną wiek pozwalający na koronację i zostaje Inką.

W 1557 roku Garcia Hurtado de Mendoza został mianowany na gubernatora Kapitanii Generalnej Chile. W pierwszej kolejności postanowił odbudować miasto Concepcion, a następnie zorganizować ofensywę przeciw wojownikom Mapuches, których wodzem po śmierci Lautaro został Caupolican.
Armia de Mondozy liczyła 600 żołnierzy, 1000 koni i 6 armat – odniosła zwycięstwa w walkach o Concepcion i Andalican.
Kierując się na południe zakłada dwa forty: Canete de la Frontera i Osorno. Dociera do zatoki Ancud.
W Canete urząd kasztelana objął Alonso de Reinoso.

Na obszarze Chile wojownicy Mapuches prowadzą walki partyzanckie, napadając na Hiszpańskich encomiendy i na yanaconas. Walki te skłoniły gubernatora Mendozę do podjęcia ostatecznego ataku na wojska araukańskie.

1557-IX-8
Inka Sayri Tupaq udaje się wraz z Inkaskimi arystokratami i kapłanami do waki znajdującej sie na szczycie góry, by zadać pytanie w sprawie powodzenia w negocjacjach z Hiszpanami.
Ponieważ zarówno waka, jaki i Słońce i Ziemia wypowiedziały się przychylnie, Inkowie wrócili z radością, grając na trąbkach.

1557-X-7
Sayri Tupac opuszcza Vilcabambę i kieruje się do Limy – towarzyszy mu żona-siostra i 300 wojowników Antis. Jest to wynik warunków jakie postawił mu nowy Wicekról Markiz Canete.
Zgodnie z Inkaską tradycją religijną, sprzyjającym okresem dla wszekich działań polityczno-militarno-religijnych była pełnia księżyca. I własnie w tym okresie była pełnia księżyca.

1557-XI-5
Sayri Tupac dociera do Andahuailas (znów podczas pełni Księżyca).

1557-1571
Władzę nad Vilcabambą sprawuje Titu Cusi. W roku 1570 dyktuje własną wersję wydarzeń z okresu hiszpańskiego podboju i lat późniejszych.

1558-I-5
Sayri Tupac dociera do Limy (znów podczas pełni Księżyca) – gdzie został przyjęty przez wicekróla Hiszpanii Hurtado de Mendozę markiza Canete.

Ponieważ Sayri Tupac i jego żona Quya Maria Kusi Warkay chcieli przyjąć chrzest i wziąć ślub kościelny, o pozwolenie na to Markiz Canete i Król Filip II zwrócili się do Papieża Juliusza III. Nauk udziela im augustianin ojciec Juan de Vivero.

Następnie wyrusza do Cuzco, gdzie zamieszkał w domu Beatriz Huayllas Nusty.

1558-I
Caupolican zorganizował atak na Canete, ale jego zamiary zdradził Hiszpanom jeden Indianin.

1558-I-20
W bitwie o Canete Hiszpanie pokonali wojowników Mapuches. Caupolican uciekł, ale ścigał go de Reinoso. Wódź Mapuches został schwytany, doprowadzony przed sąd i skazany na śmierć przez nabicie na pal.

1558 koniec
Chrzest Sayri Tupaca i jego żony – udzielił go biskup Solano. Ojcem chrzestnym Inki został Alonso de Hinojosa. Sayri Tupak przybrał imię don Diego Hurtado de Mendoza Inca Manco Capac Yapanqui, jego żona przyjęła imię Maria Manrique, a ich córka imię Beatriz Clara. Inka przenosi się do Yucay.

1558-XII-początek
Garcia Hurtado de Mendoza – Guberbator Kapitanii Generalnej Chile wyrusza z 300 osobowym oddziałem do nowopowstałego fortu Quiapo – który, jako swoją główną siedzibę zbudowali wojownicy Mapuches.
Hiszpanie wygrywają wieszając 100 araukańskich wojowników.
Mediacje z kacykiem Cuyomanque doprowadzają do zakończenia konfliktu i podporządkowaniu się Indian władzy Hiszpańskiej.

1559
Odnaleziono pięć zmumifikowanych ciał władców.

W Cateau-Cambresis podpisano ugodę między Hiszpanią a Francją, na mocy której francuscy korsarze zaprzestali ataków na hiszpańskich kolonialistów
Pierwsze statki francuskich korsarzy pojawiły się na karaibskich wodach już w roku 1543, a kolejne ataki na wodach wokół w Indiach Zachodnich notowano od roku 1553.

1559-VI-20
Titu Cusi Yupanki wysyła list do wicekróla, w którym kwestionuje Sayri Tupaqa jako władcę państwa Inków, twierząc że tron należy się przebywającemu w Vilcabamba Tupaqowi Amaru. Tupaq Amaru który był bratem Tuti Cusi Yupanki, był prawowitym, w lini prostej dziedzicem tronu. Sayri Tupaq miał pełnić funkcję Inki jedynie jako namiestnik, do czasu osiągnięcia przez Tuti Cusi odpowiedniego wieku.
Konsekwencją tego listu było zablokowanie niemal wszystkich ustaleń wynikających z umowy między Koroną Hiszpańską a Sayri Tupaqiem.

1560
Młody Garcilaso de la Vega opuszcza Peru i wyrusza do Hiszpanii, skąd już nie wraca.

Król Hiszpanii Karol V ufundował nagrodę dla Hiszpańskich osadników w Peru. Nagrodą były dwie sztaby srebra, każda warta 300 dukatów. Nagrodę miał dostać ten, który pierwszy dostarczy do Hiszpani określona wielkość pszenicy, jęczmienia, wina lub oliwy. Dla pszenicy i jęczmienia była to wielkość równa pół cahiza, a dla wina lub oliwy wartość 4 arroby.

1560-połowa
Garcia Hurtado de Mendoza został zmuszony do opuszczenia sprawowanego urzędu gubernatora Kapitanii Generalnej Chile – z uwagi na rzekome nadużycie władzy. Musiał powrócić do Hiszpanii i tam oczyścić się z zarzutów, które przeciwko niemu wysunęła Audiencja w Limie, na podstawie skarg Francisca de Aguirrego i Francisca de Villagry.

1561
Hernando Pizarro za wstawiennictwem Filipa II (syna Karola V), uwolniony z zamku La Mota – jest to jednak ślepy, zgarbiony, siwowłosy starzec podpierający się laską. Wraz z żoną Franciscą udaje się Trujillo, gdzie wybudował pałac Palacio de la Conquista.

1561 (inne źródła 1560)
Sayri-Tupac umiera w Yucay w wieku 21 lat. Pochowano go w Cuzco w kościele Santo Domingo. Władze w Vilcabambie przejmuje Titu Cusi Yapanqui.

Maria Cusi Huarcay – wdowa po Ince, poślubiła Ariasa Maldonada, który został również opiekunem jej córki – Beatriz Clary.

Umiera Wicekról Markiz Canete.

1561-IV
Do Vilcabamby na kolejne rokowania udają się Juan de Betanzos i jego sekretarz Martin de Pando. Titu Cusi nie przyjął propozycji, nakłaniając jednocześnie de Pando do pozostania u niego jako tłumacza i doradcy w kwestiach dotyczących Hiszpanów.

Do Limy przybywa czwarty wicekról, Diego Lopez de Zuniga, hrabia Nievy.

Wicekról Peru Diego López de Zúñiga y Velasco wydał rozporządzenie określające normy ubioru kobiet i mężczyzn.

1561-VII
W Chile ponownie dochodzi do walk między Hiszpanami a wojownikami araukańskimi. Konflikt zaogniło zamordowanie czterech Hiszpanów, w tym wpływowego encomendero Pedro de Avendano.
Siłami Hiszpańskimi dowodzi Pedro „el Mozo” de Villagra – syn gubernatora. Stoczono między innymi walki w Lincoya, Canete, Angol i Puren.

1563
Opublikowanie Ordenanzas Generales de las Audiencias, czyli rozkaz królewski zawierający podstawowe prawa służby wojskowej, w tym milicji, mającego na celu zapewnienie trwałości imperium hiszpańskiego w Ameryce.

1563-I
Hiszpańska armia atakuje odbudowany araukański fort Lincoya. Wojownicy Mapuches odpierają atak, głównie poprzez zastosowania tzw. „wilczych dołów” w których zginęło 43 kawalerzystów – w tym Pedro „el Mozo” de Villagra.

Oblężenie fortu Arauco trwało 42 dni. Indianie wycofali się z powodu epidemii cholery, na którą zmarło około 500 wojowników.

1564
W Chile trwają wojny podjazdowe toczone między Hiszpanami a wojownikami Mapuches – walki między innymi w Angol, Reinohuelen, Concepcion.

Na terenach Wicekrólestwa rozwija się ruch zwany Taki Unquy (Taqui Ongoy , Taki Oncoy , Taqui Honcoy , Taqui Onccoy , Taki Onqoy) o wymiarach politycznych, religijnych i kulturowych, a jego orędownicy nawoływali do porzucenia Hiszpanów i ich wiary, zapowiadając powrót dawnych bóstw. Uważa sie że ruch sterowany był przez arystokracje z Vilcabamby, jako ideologiczna broń z władzą Hiszpańską. Według księdza Cristobala de Moliny wyznawcy tego ruchu śpiewali pieśń zwaną taki unqu – najpierw na terenach biskupstwa Cuzco, a potem także w miastach Chuquisace, La Paz, Huamanga, Lima i Arequipa – czyli na obszarze dzisiejszej Boliwii i południowego Peru. Ruch upadł wraz ze śmiercią Tupa Amaru Inqi w roku 1572.

1564-IX
Do Limy przybywa Lope Garcia de Castro, który z powodu śmierci de Zuniga obejmuje urząd gubernatora generalnego.

1565
Wprowadzono kampanię przeciw bałwochwalstwu, mającą na celu zahamowanie i wytępienie rozwijających się lokalnych wierzeń wśród ludności Indiańskiej.

Garcia de Melo zawozi listy podpisane przez wicekróla do Vilcabamby.

Konkwistador Luis Osorio, pochodzący z Burgos, założył w prowincji Cochapampa miasto San Pedro de Cardena.

W Limie uruchomiono mennicę

W Hiszpanii Król Filip II wydaje dekret o utworzeniu w Chile Audiencjii Concepcion.

1565-IV-8
Do królewstwa Vilcabamby wyrusza z Cuzco sędzia don Diego Rodrigeza de Figueroa z misją zawarcia traktatu pokojowego. Dla Inki Titu Cusi Yapanqui ma ze sobą listy od audytora Matienzo.

1565-IV-11
Figueroa dociera do mostu na rzece granicznej. Tu przez niemal 3 tygodnie oczekuje na zaproszenie od Inki.

1565-IV
Emisariusze Titu Cusi przybywają do Limy z nowymi żądaniami

1565-V-10
Do Hiszpana dociera posłaniec od Inki prosił, z żadaniem by stawił się jak najszybciej w Vitcos.

1565-V-11
Do Figueroa dociera kolejny poseł od Inki z informacją, że ma sie udać do innej miejscowości, trochę dalej od Victos, zwanej Pampacona. Inka informuje, że będzie tam czekał „od dziś za dwa dni”.

Emisariusze Inki wracają z Limy do Vilcabamby

1565-V-14
W Pampacona rozpczynają się rokowania przedstawciela Hiszpanii z Inką Titu Kusi Yupanki.
W nocy Hiszpan jest przetrzymywany w oodalonym domu pod strażą kilkunastu wojowników. Zwraca uwage na głośne zachowanie Inków (grali na instrumentach, bili w bebny, śpiewali). Przypuszcza się, że takie zachowanie Inków było spowodowane zaćmieniem Księżyca, które przypadło na tą noc – zaćmienie Księżyca dla Inków oznaczało nieszczęście, a chorego Księzyca wybudzali głośnym zachowaniem.

1565-V noc z 14 na 15
Częciowe zaćmienie Księżyca, trwało 82 minuty i było w zenicie miejsca rokowań. Księżyc był wtedy w pełni, a dla Inków oznaczało to najlepszy moment na rozpoczęcie wojny. Jednak zaćmienie Księżyca powstrzymało ich od tej decyzji.

1565-V-15-16
Kolejne dni rokowań.
Inka zgadza sie na zaprzestanie przygotowań wojennych i zgadza się na podpisanie traktatu pokojowego.
W między czasie do Vilcabamby dociera posłaniec z Cuzco z informacją, że wiztya Figueroi to podstęp, a Hiszpanie szykuja atak na Vilcabambe. Życie Hiszpańskiego posła wisiało na włosku, ale ostatecznie wyjaśniono nieporozumienie. Sytuacja tak rozzłościła Inkę, że kazał sprowadzić ludność Anti, znanych z tego, że sporzywali ludzkie mięso. Inka chciał przekazać im wszystkich Hiszpanów jakich zabije lub pochwyci w walce.

Gdy Figueroa przebywał w Vilcabamba pokazano mu czaszki 7 hiszpanów, którzy kilka lat wcześniej zabili Manco Inqe, nastepnie uciekli ale zostali schwytani przez Rimachi Yupanki.

W tym okresie Hiszpanie zaczęli obawiać się wybuchu nowego powstania.

1565-V
De Figueroa wraca do Cuzco, gdzie przebywa Juan de Matienzo, prawnik przybyły z Hiszpanii w celu sprawdzenia wcielania Nowych Praw.

1565-VI
Juan de Mantiezo, Diego Rodrigez de Figueroa i Garcia de Melo udają się na spotkanie z Inką. Docierają do mostu w Chaquichaca, gdzie czekał na nich Titu Cusi. Przez 3 godziny rozmawiał tylko z Juanem de Matienzo. Między innymi omówiono kwestie wpuszczenia na teren Vilcabamby hiszpańskich misjonarzy.

1566
Umiera Bartolome de las Casas.

1566
Rodzi się ruch Taki Onqoy, którego główny ośrodek znajdował się w Huamanga, sięgając od Limy do Arequipe i jeziora Titicaca. Podczas zgromadzeń śpiewano ballady, wykonywano rytualne tańce.

1566-VIII-24
Podpisanie dokumentu zwanego Capitulacion de Acobamba – „Traktar z Acobamba”. Inków reprezentowali Titu Cusi – Inka, Yamqui Mayta i Rimachi Yupanqui – dowódcy oraz Martin de Pando – doradca. Ze strony Hiszpańskiej skarbnik Cuzco Garcia de Melo, ksiądz Francisko de las Veredas i Diego Rodriquez de Figueroa.

1566-X-14
W Limie gubernator Garcia de Castro ratyfikuje traktat i wysyła go do króla Filipa II, prosząc jednocześnie o zgodę Papieża na małżeństwo Quispe Titu ze swoją kuzynką Beatriz Clarą.

1567
Enrice Garces odkrywa w Peru rudę rtęci

1567-II
Filip II wydaje dekret, w który domaga się wyjaśnienia i ukarania winnych związanych z gwałtem na 7-letniej Beatriz Clarze. W roku 1566 Maldonado zapragnął, by Beatriz poślubił jego młodszy bratanek Cristobal Maldonado, a by ją do tego zmusić została przez Cristobala zgwałcona. Garsia de Castro zaaresztował Maldonadów, a Beatriz Clara została oddana pod opiekę obywatela Cuzco Atilano de Anaya.

1567-VII-9
Do Vilcabamby przybywa – zgodnie z ustaleniami traktatu z Aobamby – Diego Rodriquez de Figueroa, który został pierwszym corregidorem Vilcabamby. Hiszpanie chcą szybko wprowadzić w życie postanowienia traktatu.

1567-VII
Do Vilcabamby przez Apurimac przybyli dwaj misjonarze – Antonio de Vera i Francisco de las Veredas.

1567-VII-20
Misjonarze chrzczą Don Filipe Quise Titu, syna Inki Titu Cusi Yapanqui i Chimbo Oclla Coyi. Ojcami chrzestnymi byli Francisco de las Veredas i Diego Rodreguez de Figueroa. Obaj misjonarze po dwóch tygodnia pobytu w Vilcabambie powrócili do Cuzco.

1567-VIII
W Chile rozpoczyna działalność powołana przez Króla Filipa II Audiencjii Concepcion.

1567-VIII-15
Antón Martín de Don Benito y Yupanqui i Diego Pacheco założyli miasto Nuestra Señora de Talavera de Esteco. Wcześniej było to miasto Cáceres, wzniesione w roku 1566 przez Jerónimo de Holguín, Diego de Heredia i Juan de Berzocana.

1567-IX
Gubernatorem Audienci Concepcion w Chile zostaje Melchor Bravo de Saravia y Sotomayor. Objął funkcje sądownicze, rządowe oraz był odpowiedzialny za ustanie walk z wojownikami Mapuches.

1568
Watykan wyraża zgodę na ślub Quispe Titu i Beatriz Clary.

Titu Cusi zwraca się z prośba do przeora zakonu augustianów z Cuzco o chrzest. Jest to o tyle dziwne, że Inka był już wcześniej ochrzczony.

53 letni Francisco de Toledo odbiera od króla nominację na Wicekróla Peru.

Lope Garcia de Castro – namiestnik Limy – zakłada w odległości 2 km od centrum Limy przedmieście Santiago de Sercado, dla napływającej do miasta ubogiej ludności. Obszar  40 ha na którym zbudowano 35 bloków mieszkalnych otoczono toczono murem z cegły adobe. Dzielnice tą na noc zamykano. Z czasem nadano jej nazwę El Cercado, powołano zarząd miejski i wybudowano kościół – Santiago de Sercado (w roku 1571).

W Chile gubernator de Saravia organizuje atak na araukański fort Catiray w dolinie Lincoya.
Siłami Hiszpańskimi dowodzi Francisco Jufre – oddział liczy 140 żołnierzy. Mapuches odparli atak, zabijając 88 Hiszpanów.
Przegrana bitwa doprowadziła do przegrupowania wojsk Hiszpańskich – żołnierze opuścili forty w Arauco i Canete kierując się do Concepcion. Ponieważ transport był rzeką, musięli pozostawić większość dobytku i koni, bo nie mieścili się na tratwach.
De Saravia prosi Francisco de Toledo o wsparcie militarne.

Angielski korsarz John Hawkins wpłynął na 6 statkach do portu Veracruz. Wzbudziło to niezadowolenie wicekróla Martina Enriqueza de Almansa, który wysłał przeciw niemu królewską flotę dowodzoną przez admirała Francisco Lujana. W bitwie morskiej w pobliżu wyspy San Juan de Ulua zginęło 300 anglików i zatonęły ich dwa statki.

1568-VIII
Przeor zakonu augustianów Juan de Vivero, w towarzystwie księdza Marcos Garcia oraz cuzkeńczyków: Gonzalo Perez de Vivero i Atilano de Anaya docierają do Vilcabamby.

Do spotkania z Inką doszło w Huarancacalla koło Pampaconas i po dwóch tygodniach nauk Titu Cusi został ponownie ochrzczony. Przyjął imię don Diego de Castro Titu Cusi Yapanqui, a jego żona imię Angelina Polan-Quilaco

1568-IX-X
Ojciec Marcos Garcia który pozostał w Huarancacalla nawraca Indian i chrzci kilkoro dzieci.

Między wrześniem 1568 a marcem 1569 Garcia i Martin de Pando w rejonie rzeki Apurimac nawracają Indian z Carco. Budują kościoły w trzech wioskach, a w pięciu stawiają drewniane krzyże.

1569
Odbywa sie pierwsze posiedzenie Trybunału Limańskiej Inkwizycji. Obecnie w tym budynku znajduje sie Muzeum Inkwizycji – ulica Ucayali.
Na sali rozpraw przesłuchiwano więźniów, których przetrzymywano w lochach, gdzie siedzieli na stołku z pochylona głową i podwiniętymi nogami. W kamiennych lochach budynku torturowano więźniów – ława do biczowania z otworami na głowę i kończyny, przyrząd do wlewania wrzątku do nosa, stół do poziomego wiązania i rozciągania stawów, żelaza do przypalania i piętnowania.

1569-III-IX
Ojciec Garcia przebywa ponownie w Huarancancalla. Odwiedza Indian Antis i Pilcosuni.

Marcos Garcia miał duża pretensję do Tuti Cusi o to, że po raz drugi się ożenił.

1569-I-2
Król Hiszpanii Filip II ratyfikuje traktat z Aobamby.

1569-IX
Do Królestwa Vilcabamba przybywa Diego Ortiz, drugi duchowny, bardziej przychylnie nastawiony do Indian niż Garcia. Ortiz nauczał Indian i leczył, miał u nich większe poparcie i poszanowanie niż Garcia. Garcia bez uprzedzenia rezygnuje z dalszej pracy i samowolnie chciał opuścić Vilcabambę, lecz wojska Inki w pościgu dopadły go w okolicach mostu Chuquichaca.

1569-XI-30
Do Limy przybywa piąty wicekról Francisco de Toledo. W tym czasie Królestwo Vilcabamba było w pełni rozkwitu. Mieszkało tam kilkanaście tysięcy Indian, armia liczyła około 2 tysięcy wojowników. To czas powrotu do praktyk indiańskich.

1570-1580
W latach 70-tych XVI wieku Hernando Pizarro i jego żona Francisca, wytaczają proces koronie Hiszpańskiej, w którym domagają się zwrotu poniesionych kosztów konkwisty. Proces nie rozstrzygnięty, toczył się przez kilka lat. Korona przesłuchała 18 świadków wydarzeń z lat 1532-1536. Hernando uzyskał jedynie pozwolenie, by jego potomkowie używali tytułu szlacheckiego.

1570
Diego Ortiz i Martin de Pando spisują w Vilcabambie wspomnienia Titu Cusi. Tak powstaje dzieło „Relacion de la conquista del Peru”.

Członkami Cabildo, czyli Rady miasta Santiago del Estero zostali Miguel de Ardiles – zwykły burmistrz oraz radni Martín de Renteria, Juan Cano i Juan de Morales.

W Chile dzięki staraniom Melchiora Brava de Saravii i Rodriga de Quiroga rozejm z wojownikami Mapuches trwał do 1578 roku.

1570 początek
Titu Cusi zaprasza do Vilcabamby obu duchownych. Sam podróżując w lektyce, kazał im iść piechotą – był to czas pory deszczowej – brodząc po pas w bagnach Ungacacha. Po czterech dniach wędrówki dotarli do Vilcabamby – Tuti Cusi zmienia zdanie i nie zgadza się by weszli do miasta, gdzie odbywają się właśnie obrzędy religijne. Duchowni zamieszkują w Marcanay, gdzie Inka podsyła im kobiety, a one próbują ich uwieść. Po kilku dniach opuszczają Królestwo Vilcabamba i wracają do Victos. W drodze powrotnej w Puquiurze zebrali nawróconych Indian i ruszyli do inkaskiej świątyni Yurac Rumi – by ją podpalić.

W odwecie za ten czyn Titu Cusi nakazuje Marcosowi Garcia opuścić Królestwo. Diego Ortiz otrzymał zakaz opuszczania Huarancacalle, a pracę misyjna mógł prowadzić wyłącznie w otoczeniu swojego kościoła.

1570-V-14
Papież Pius V podyktował bullę, na mocy której utworzył biskupstwo Tucumán z siedzibą w Santiago del Estero.

1570-VIII
Do Concepcion w Chile dociera kontyngent wysłany z Limy przez Wicekróla. Stanowi go 200 żołnierzy, głównie Metysów i skazańców, którzy dotarli tu drogą morska wypływając z portu El Callao.

1570-IX
Kolejny kontyngent wojska z Limy dociera do Chile. 100 osobowy oddział dowodzony przez de Avendana połączył się oddziałem 60 żołnierzy (+ 1 armata) dowodzonych przez Ramina Yaneza de Saravie – syna gubernatora.
Połączone oddziały zaatakowali wojownicy Mapuches. Hiszpanie wycofali się do Angol.

1571
Francisco de Toledo przybywa do Cuzco.

Pedro Fernandez de Valesca przybył do Peru i wprowadził technologię wytopu srebra za pomocą rud rtęci, którą poznał w Meksyku.

W Limie, w dzielnicy Santiago de Sercado – dla ubogiej ludności, zbudowano kościół.

1571-I-1
Zgodnie z aktem kapitulnym Alonso de Paz i Bartolomé de Mansilla – burmistrzowie miasta Santiago del Estero – zostali wybrani do Cabildo, czyli Rady Miasta, w skład której wchodzili ponadto radni Juan Rodríguez Juárez, Hernán López Palomino, Luis Gómez, Martín Moreno i Garci Sánchez.

1571-V
Titu Cusi dyktuje notariuszowi historię swojego ojca. Inne źródło pojade, że Titu Cusi podyktował tekst swemu metyskiemu sekretarzowi w roku 1570. Tekst kierowany był do licencjata don Lopego Garcii de Castro, który postulaty Inki miał przedstawić w Madrycie królowi. Tekst ponadto zawierał relację z podboju Inków widzianą z perspektywy Vilcabamby.

Titu Cusi przybywa do Victos by uczestniczyć w obrzędach rocznicowych śmierci Manci Inki. Po licznych ceremoniach, Titu Cusi zaproponował Martinowi de Pando pojedynek szermierczy. Inka spocił się, kaszlał, wieczorem dostał gorączki i wymiotów. O świcie Titu Cusi zmarł, a ta przedwczesna śmierć rzuciła podejrzenia na Hiszpanów, a głównie na przebywającego w okolicy ojca Ortiza, który mógł sporządzić trujący napój, bo był specjalistą od ziół i leków. Oddział Guandopy najpierw zatrzymał Martina de Pando i zamordował go uderzeniem maczugą w głowę, a potem udał się po ojca Ortiza by ten odprawił mszę za jego duszę. Indianie nakazali mu wskrzesić zmarłego Inkę – bo zgodnie z głoszoną przez misjonarzy wiarą chrzecijańską, bóg ma moc wskrzeszania zmarłych. Po kilkugodzinnej mszy, którą celebrował, Inka nadal nie żył, przez co Indianie torturując go zabrali do Vilcabamby, gdzie przebywał Tupac Amaru. Ostatecznie Diego Ortiz został zabity, na rozkaz Tupaca Amaru, w Marcanay, kilka kilometrów od Vilcabamba. Po zbeszczeszczaniu zwłok misjonarza zniszczono postawione przez niego krzyże i zdemolowano kościoły – jego w Huarancacalla oraz Martina Garci w Puquiurze.

Rządy w Vilcabambie obejmuje Tupac Amaru.

1571-VII-20
Toledo, nie wiedząc że Titu Cusi nie żyje, wysyła do niego przeora klasztoru dominikańskiego z Cuzco Gabriela de Oviedo. Przekazuje mu ratyfikowany przez króla traktat z Aobamby oraz papieską zgodę na ślub Titu Cusi z Beatriz Clarą. Przeor po dotarciu nad rzekę Apurimac, wysyła czterech Indian by uprzedzili Inkę o jego przybyciu. Po trzech tygodniach wysyła kolejnych dwóch, lecz wrócił tylko jeden ranny, a pozostali zostali zabici przez wojska Inki.

1571-X-18
Oviedo powraca do Cuzco.

1572
Wicekról Francisco de Toledo zorganizował wyprawę, by podbić prowincje Chirihuana. Wraz z oddziałem wojska zabrał duża ilość koni i krów. Prowincja ta znana była z niedostępności – teren puszczy obfitował w bagna i trzęsawiska. Już za czasów Inki Yapanqui nie udało się Inkom podbić tych terenów. I teraz także wicekról zrezygnował z dalszego podboju, porzucając całe zapasy powrócił do Peru.

Wicekról Francisco de Toledo zleca namalowanie serii obrazów, obrazujących prekolumbijskich władców. Obrazy te wysłał do Madrytu Filipowi II. Obrazy spłonęły w pożarze w roku 1734.

1572-III
Z ramienia Wicekróla Francisco de Toldedo do Vilcabamba zostaje wysłany emisariusz Atilano de Ayala (de Anaya), znany jako opiekun Beatriz Clary i mający dobre stosunki z Inką. Do tej pory Hiszpanie cały czas nie wiedzieli o śmierci Titu Cusi.

Gdy Ayala dotarł do mostu na Urubamba, poinformował Indian będących na drugim brzegu, że ma list do Inki. Oddział dowodzony przez Inca Paucara pozwolił przejść rzekę tylko Ayali, a jego giermek pozostał na brzegu. Ayala został zamordowany, a jego zwłoki pozostawione w wąwozie. Giermek powraca do Cuzco z tragiczną wiadomością.

1572-IV
Nowy wicekról Toledo urzędujący w Limie, nie zamierzał tolerować istnienia niezależnego państwa Inków i wypowiedział mu wojnę.
Toledo szykuje karną ekspedycję do Vilcabamby, powołując nawet starych konkwistadorów – między innymi Mansio Serra de Leguizamon – który pełnił funkcję doradcy.

1572-IV-14
Kilkunastoosobowy oddział pod dowództwem Juana Alvareza Maldonada i kapitana Pedra Sarmiento de Gamboa kieruje się do mostu Chuquichaca, by go odbudować i pilnować.

Drugi oddział 250 żołnierzy Hiszpańskich i 2000 Indian z plemienia Canarii doprowadzili do mostu Gabriel de Loarte i Perdo Gutierez.

Wojsko podzieliło się na kilka oddziałów, z których każdy rozpoczął masz na Vilcabambe inna drogą: Od południowego zachodu 70 żołnierzy Gaspara Ariasa de Sotelo. Od północy 50 żołnierzy Luisa de Toledo. Główną siłę uderzeniową prowadził generał Hurtado de Arbieto.

1572-V- pod koniec
Oddział generała Martina Hurtado de Arbieto przekracza most Chuquichaca. W skład oddziału wchodziło 250 konkwistadorów i 1500 wyćwiczonych Indian, a także konie i arkebuzy.

1572-VI-1
Starcie oddziałów Hiszpańskich z inkaskimi w miejscu zwanym Saltoloya lub Salto de Loyola. Ginie dwóch inkaskich dowódców: Marasa Inka i Parinango.

1572-VI-2-3
Potyczki Hiszpanów z Indianami w okolicy Coyao-chaca.

1572-VI-4
Hiszpanie docierają do doliny Victos w okolicy Puquiury – Indianie zdołali się z tych terenów ewakuować.

1572-VI-16
Hiszpanie wyruszają z Pampaconas w kierunku doliny rzeki Concivedayoc. Wcześniej przebyli drogę od Puquiury przez przełęcz Colpacasa.

1572-VI-19
W Anonay do Hiszpanów dołącza Puma Inca – zbiegły od wojsk Inki. Sugeruje, iż Tupac Amaru nie miał nic wspólnego ze śmiercią Atilana de Anaya, a że zabili go inkascy dowódcy Curi Paucar i Colla Topa. Zdradza także jak zbudowana jest twierdza Huayna Pucara gdzie Inkowie skoncentrowali swoją obronę. Chcieli zrzucać na Hiszpanów kamienne głazy, a tych którym udało by sie uciec zabijać strzałami z łuku. Puma Inca przeprowadza Hiszpanów bezpiecznie omijając zasadzkę.

1572-VI-21
50 osobowy oddział Juana Alvareza Maldonado i Martina Garci de Loyola ruszył by opanować fortecę od góry i uniemożliwić wojownikom indiańskim zrzucanie kamieni. Od dołu podszedł oddział Hurtado. Forteca została zdobyta, ale Tupac Amaru i Quispe Titu uciekli.

1572-VI-22
Hiszpanie docierają do kolejnej, już opuszczonej inkaskiej fortecy Machu Pucara (Huayna Pucara).

1572-VI-23
Hiszpanie docierają do Marcanay, gdzie odnaleźli zwłoki ojca Ortiza.

1572-VI-24
Oddziały hiszpańskie pod dowództwem Hurtada de Arbieto, Francisca Chilche i Francisca Cayo Topy ruszają do Vilcabamby – po drodze tocząc potyczki w Coyao-chaca, Chuquillusca i Huayna Pacara.
Docierają tam w godzinach porannych, a Pedro Sarmiento de Gamboa zatknał hiszpański sztandar.
Wojownicy Inki – których w tym okresie było już tylko tysiąc – uciekli z Vilcabamby.
Hiszpanie zastają tam 400 nietkniętych domów, ale rezydencja Inki była spalona. Ponadto byli tylko chorzy, starcy, kobiety i dzieci, reszta Indian uciekła. W mieście Hiszpanie znaleźli zwłoki wysłanych rok wcześniej przez Gabriela de Oviedo emisariuszy. Ponadto odkryto mumie Manco Inki i Titu Cusi. Hiszpanie organizują pościg za Tupac Amaru.

1572-VII
Oddział Hiszpanów powraca z aresztowanym Quispe Titu, jego żoną i 11 wojownikami.

Drugi oddział kierowany przez Martina Menesesa, udał się na północny wschód i odzyskał złoty wizerunek bóstwa Punchao i wiele kosztowności – generał Huallpa Yupanqui zdołał uciec.

Trzeci oddział, dowodzony przez Antonia Pereyre na terytorium Indian Pantis pochwycili dwóch braci Tupaca Amaru, jego córkę, czterech jego bratanków oraz kapitana Curi Paucara.

Za Tupac Amaru ruszył 40 osobowy oddział Martina Garcia de Loyola. Po kilkuset kilometrowym pościgu Hiszpanie pojmali Inkę, jego żonę i wielu członków inkaskiej rodziny.

1572-IX-poczatek
Hiszpanie rozpoczynają odwrót z Vilcabamby.

1572-IX-4
Hiszpanie zakładają nową Vilcabambę, leżąca w połowie dystansu między mostem Chuquichaca a Victos. Miasto otrzymuje nazwę San Francisco de la Victoria de Vilcabamba (Święty Franciszek od Zwycięstwa nad Vilcabamba).

1572-IX-21
Oddział Hiszpański z pojmanym Inką Tupac Amaru, najważniejszymi przedstawicielami szlachty inkaskiej i generałami dociera do Cuzco. Inka prowadzony na złotym łańcuchu, a Quispe Titu na srebrnym.

1572-IX-21-23
Przeor Gabriel de Oviedo, Cristobal de Molina, Melchior Fernandez, Gabriel Alvarez de la Carry nawracali Tupaca Amaru na chrześcijaństwo.
Niektóre źródła podają dzień 23 wrzesnia jako datę egzekucji.

1572-IX-24
W procesie uznano Tupaca Amaru winnego wszystkich zbrodni zarzucanych mu przez ostatnie 18 miesięcy. Skazano go na ścięcie na głównym placu Cuzco, a wyrok wykonał kat z plemienia Canari.
Ściętą głowę wystawiono na głownym placu, ale ponieważ stała się obiektem kultu dla Indian, władze Hiszpańskie szybko ją usunęły i pochowały.
W procesie osądzono także innego przywódcę Inkaskiej rebelii: Tomasa Katari – także skazanego na śmierć.

Datą egzekucji ostatniego Inki określa się zakończenie podboju Peru, rozpoczęcie okresu kolonizacji, a jednocześnie zakończenie 40 letniego inkaskiego oporu i wygaśnięcia ich królewskiej dynastii.

1573-VII-06
Założenie miasta Cordoba na terenie dzisiejszej Argentyny. Gubernatorem został Lorenzo Suárez de Figueroa.

1575
Nowym gubernatorem Chile zostaje Rodrigo de Quiroga

Toledo – Wicektól Peru, wizytuje miasto Arequipa. Podjeto decyzje o wybudowaniu w mieście komplaksu klasztornego Santa Catalina. Obejmował powierzchnie 2,4 ha. Dtychczasowe domy wyburzono, a mieszkańców przesiedlono. Rozpoczeła się budowa kompleksu i muru go otaczającego.

1576-jesień
Do Chile przybywa sprowadzony z Limy oddział 400 żołnierzy – weteranów walk z Flandrii i Neapolu. Dowodzą nimi Lorenz Bernal del Mercada i Martin Ruiz de Gamboa. Zadanie tego oddziału miało być rozbicie i wymordowanie partyzanckich grup wojowników Mapuches. Rodziny pokonanych wojowników wysłano jako niewolników do La Serena i do doliny Coquimbo.

1578
W Hiszpanii w wieku 77 lat umiera Hernando Pizarra.

1578-II
Do portu w Callao wpływają okręty angielskiego pirata Francisa Drake`a, które wcześniej plądrowały wybrzeża Chile i Peru. Murzyńscy niewolnicy z całej okolicy przybywają do portu chcąc przyłaczyć się do Anglików i walczyć z Hiszpanami.

1578-III-21
W Chile, w dolinie Andalican oddziały Hiszpańskie dowodzone przez Antonio de Quiroga zostają zaatakowane przez wojowników Mapuches. Ginie wielu Hiszpanów i ani jeden wojownik Mapuches.
Siły Hiszpańskie wycofują się na dawne pozycje wzdłuż rzeki BioBio.

1578-koniec
Kolejna wyprawa gubernatora de Quirogi przeciwko wojownikom Mapuches. W okolicach Coyuncos pokonuje Mapuches, zabijając 200 z nich.

1579
Po tym, jak w dniu 1 listopada 1520 roku Ferdynand Magellan płynąc flotyllą 5 statków znalazł przejście między Oceanem Atlantyckim a Pacyfikiem, Wicekról Peru – Francisco de Toledo polecił kapitanowi Pedro Sarmiento de Gamboa udać się na południe i zbadać możliwość sprawowania kontroli nad ruchem statków w tej cieśninie, na południowym krańcu kontynentu. Hiszpanie chcieli trzymać to w tajemnicy, ale uprzedził ich Angielski korsarz Francis Drake, który na swoim okręcie „Golden Hind” dotarł w te rejony i zaczął plądrować przybrzeżne, założone przez Hiszpanów osady.
O tych grabieżach Gamboa informuje króla Hiszpanii – Filipa II, a ten postanawia niezwłocznie skierować tam flotę Hiszpańską, z zadaniem założenia miasta, będącego punktem obronnym tego regionu. Osadę założono w pobliżu wyspy Dawsona, jednak z powodu bardzo trudnych warunków, chłodu, braku możliwości upraw i hodowli, pierwsi osadnicy wymarli z głodu. Na pamiątkę tego zdarzenia miejsce to nosi nazwę Puerto de Hambre – Port Głodu.

1580
Zakończenie budowy i otwarcie klasztoru dla kobiet w Arequipe. Jego architekturę wzorowano na Sewilli – wąskie uliczki przypominające labirynt, ich nazwy to nazwy Hiszpańskich miast. Przyjmowano tylko wybrane kandydatki, po wcześniejszym opłaceniu wysokiego „wpisowego”. Zmarłe zakonnice chowano bezimienie w podziemiach. W latach 1958 i 1960 ucierpaił na skutek trzęsień ziemi. W roku 1970 kompleks przemianowano na muzeum i udostępniono zwiedzającym.

1583
Antonio Ricardo z Turynu instaluje w Limie pierwszą na kontynencie prasę drukarską.

Nowym gubernatorem Chile został Alonso de Sotomayor. Wypłynał on z Kadyksu z oddziałem 600 żołnierzy.

Podczas trzeciego synodu w Limie w roku 1583 opublikowano tekst zawierający krytykę zwyczaju tapadas oraz zalecenia postępowania z kobietami, które nie przestrzegały zakazów – miały być obiektami ostracyzmu społecznego oraz obciążone karami pieniężnymi. W praktyce jednak jedyne, co udało się osiągnąć Kościołowi to wymóg uczestniczenia kobiet w celebracjach religijnych z odkrytymi twarzami.

1583-IX
Alonso de Sotomayor – nowy gubernator Chile – dociera do Santiago. Z 600 żołnierzy pozostało tylko 430 – reszta zmarła z wyczerpania lub zdezerterowała widząc trudy służby.

1584
Antonio Ricardo publikuje w Limie pierwszą drukowaną książkę „Doctrine Christiana and Cathecism for the Instruction of Indians” – katechizm wydany został w językach hiszpańskim, keczua i ajmara.

Wprowadzenie kalendarza gregoriańskiego na terenie Wicekrólestwa Peru.

Alonso de Sotomayor – gubernator Chile – oddziałem 390 Hiszpanów i 300 sprzymierzonych Indian atakuje siły Mapuches w regionie Angol:

• 150 żołnierzy wspartych Indianami pokonuje Mapuches, zabijając 200 rywali;
• Oddział 280 żołnierzy Alonso de Sotomayora pokonuje Mapuches w Kordylierze Nahuelbuta – walki w Tucapel i Arauco;
• W drodze do fortecy Catiray połączone siły Hiszpańskie dowodzone przez gubernatora zostały pokonane przez 6000 wojowników Mapuches;
• Oddział Luisa de Sotomayora – brata gubernatora – niszczy araukański fort Liben;
• W Talcamavida Hiszpanie pojmali arkebuźnika Jeronima Hernandeza, który wcześniej zdezerterował i przez ten czas uczył wojowników Mapuches Hiszpańskiej taktyki walki i obsługi broni palnej. Został on osądzony i stracony.

1585
W Chile oddziały Hiszpańskie zgromadzone w fortach są oblegane przez wojowników Mapuches – między innymi forty wzdłuż rzeki BioBio, w regionie Puren.
Morale żołnierzy Hiszpańskich znacznie spadło, gdy dowiedzieli się o zatonięciu galeonu „San Juan de Sotomayor”, który płynął z ich zaległym żołdem.

1585-IV-14
Alonso de Vera y Aragón y Calderón założył miasto Concepción del Bermejo

1586
Maria Cusi Huarcay, wdowa po Sayri Tupacu w liście do wicekróla w zamian za pozwolenie na osiedlenie się w dolinie Vilcabamby chce wskazać bogate pokłady złota i srebra. Francisco de Toledo nie zgadza się.

1586-początek
Na prośbę gubernatora Chile zostaje mu wysłany z Limy od Wicekróla Peru oddział 300 żołnierzy pod dowództwem Luisa de Carvajala. Wicekról Garcia Hurtado de Mendoza jasno określił cel ekspedycji – przeprowadzić kampanie przeciwko Mapuches, by ostatecznie ich pokonać i odzyskać utracone terytoria. (Inne źródła podają że de Mendoza objął urząd Wicekróla dopiero w 1588 roku)

1586-II-15
Król Hiszpanii mianuje włoskiego inżyniera Bautiste Antonelliego Głównym Inżynierem Wojskowym Indii Zachodnich. Udaje się on do Ameryki celem inspekcji istniejących budowli obronnych i terenów pod nowe fortyfikacje.

1586-połowa
Kolejny oddział 200 żołnierzy przybywa od Wicekróla z Limy do Chile.

1587
Na południe od Pampaconas Hiszpanie odkrywają bogate złoża złota i srebra. By obszary te przybliżyć osadnikom, w górę doliny Victos przeniesiono założone w roku 1572 miasto San Francisco de la Victoria de Vilcabamba (Święty Franciszek od zwycięstwa nad Vilcabamba), nadając mu nazwę Vilcabamba la Nueva – Nowa Vilcabamba. Rozpoczyna się budowa kościoła.

1588
W Hiszpanii Mendoza staje przed Rada Indii. Jego osobiste wpływy na dworze Króla Filipa II pozwoliły mu odeprzeć zarzuty.

1588-VII-10
Garcia Hurtado de Mendoza został mianowany nowym Wicekrólem Peru.

1588-XI-23
Inżynier Bautista Antonelli przedstawia przed królem Filipem II plan i wizję rozwoju umocnień obronnych na wybrzeżu Ameryki Południowej.

1589-III-13
Garcia Hurtado de Mendoza wypłynął z portu Sanlucar de Barrameda do Peru, płynąc przez wybrzeże karaibskie do Nombre de Dios, potem drogą lądową do Panamy.
Towarzyszyła mu jego żona Teresa de Castro y de la Cueva.

1589-XI-28
Garcia Hurtado de Mendoza dopływa do portu Callao.

1590-I-6
Garcia Hurtado de Mendoza dociera do Limy, gdzie jest witany z wielkimi honorami.

1590-początek
De Sotomayor wyrusza z Santiago z oddziałem 500 żołnierzy i 1300 sprzymierzonych Indian. Dotarli do fortu Angol, a następnie do wybrzeża Mareguano pod Laverman, gdzie doszło do bitwy. Hiszpanie wygrali i wybudowali tam fort San Ildefonso – pozostając przez ponad 3 miesiące. Jednak epidemia ospy zdziesiątkowała oddziały sprzymierzonych Indian.

1590-IX-13
Założenie przez Lorenzo Suárez de Figueroa miasta San Lorenzo el Real de la Frontera (lub San Lorenzo el Real de la Barranca) – na lewym brzegu rzeki Guapay.

1590-X
Gubernator Chile wysyła kapitana Alonsa Garcie Ramona do Peru, po militarne wsparcie. Ostatecznie Wicekról Garcia Hurtado de Mendoza przekazał 106 żołnierzy podkreślając, że z uwagi na trudną sytuację w całym wicekrólestwie nie przekaże już więcej wojska.

1590-XII-27
Założenie przez Lorenzo Suárez de Figueroa miasta Santiago del Puerto – w okolicy istniejącego już miasta Santa Cruz la Vieja.

1591
Garcia Hurtado de Mendoza na cześć swojej żony zakłada miasto Castrovirreyna.

1592
Coya Beatriz Clara Sayritupac – siostrzenica dwóch ostatnich władców Vilcabamby nabyła w Cuzco kaplicę w kościele Santo Domingo – dawną świątynie Słońca Quri Kancha, gdzie przechowywano mumie władców. Teraz kaplica miała stać się grobowcem potomków rodu.

W Peru nałożono alcabela – podatek od kupna i sprzedaży

W Chile nowym Gubernatorem zostaje Martin Garcia Onez de Loyola. Rozpoczyna kolejny etap walk z wojownikami Mapuches.

1592-IX
Martin Garcia Onez de Loyola dociera do Santiago. Fort zastaje w opłakanym stanie, brak uzbrojenia, ludność głodująca.
Prosząc wicekróla o pomoc uzyskał odpowiedź, że ludzie nie chcą zaciągać sie do oddziałów przeznaczonych do walk z araukanami w Kapitanii Generalnej Chile.

1593-koniec
Do Chile dociera oddział zwerbowany w Panamie – 300 żołnierzy.

1595-V
Oddział gubernatora Chile Garcia Onez de Loyoli w sile 154 żołnierzy wyrusza do Lumaco, gdzie założono fort Santa Cruz de Onez i w pokojowy sposób podporządkowano osady z okolic Huilliches.

1595-V-21
Miasto San Lorento zostaje przeniesione na wschód, w miejsce gdzie w roku 1584 utworzono fort Santa Ana de Grigotá – na równinie o tej samej nazwie.

1596
Luis de Velasco y Castilla wysyła do Chile oddział 300 piechurów i konnych pod dowództwem swojego bratanka Gabriela de Castilli – celem wzmocnienia fortów wzdłuż rzeki BioBio i podboju regionu Lumaco, gdzie założono warownię San Salvador de Coya.

1597-V
Wojownicy Mapuches pokonują Hiszpanów i zmuszają ich do puszczenia Lumaco. Miasto po ich wyjściu zajmują wojownicy Huilliches, sojusznicy araukanów.

1597-VI
Gubernator Chile rezygnuje z planowanej kolonizacji i skupia się na obronie fortów wzdłuż rzeki BioBio. Pertraktuje z Mapuches, ale podbudowani niedawnymi zwycięstwami Indianie odrzucają propozycję. Wojna obejmuje coraz większe obszary, a siły Hiszpańskie maleją.

1597-XII
Na prośbę gubernatora Martina Garcii Oneza de Loyoli do Santiago w Chile dociera z Limy oddział 140 żołnierzy, z zaopatrzeniem, bronią, narzędziami i paciorkami, które Hiszpanie oferowali Indianom w zamian za usługi.

1598-początek
Stosowane przez gubernatora Chile pertraktacje z wojownikami Mapuches nie przynoszą oczekiwanych skutków. Przekazywane paciorki, jak i narzędzia (topory, łopaty, dłuta) są przetapiane przez Indian na groty strzał i włóczni. Następuje powrót do działań wojennych.

Martin Garcia Onez de Loyola dokonuje na południowych krańcach prowincji inspekcji fortów Valdivia, Osorno i Villarrica.

1598-XII
Martin Garcia Onez de Loyola wraca do La Imperial by odpocząc po kampanii przeciwko wojownikom Mapuches

1598-XII (II połowa)
Gubernator Chile – Martín García Óñez de Loyola – dowiedział się o buncie Indian w mieście Angol (region Mapuche) i mobilizacji ich wojowników. List wysłał Hernand Valleja. Wyruszył tam z oddziałem 50 jeźdźców.

1598-XII-21
Loyola do fortu Angol. Oddział liczy 150 żołnierzy i 300 Indian.
Droga prowadziła przez bagna i rozlewiska rzek Lumanco i Tucapel, a Hiszpanie byli ciągle obserwowani przez zwiadowców 600 osobowej armii araukanów, dowodzonej przez Pelantaro.

1598-XII-23
Oddział Loyoli rozbija obóz w Curalaba nad rzeką Lumaco.

1598-XII-24
Oddział Loyoli został o świcie całkowicie zaskoczony atakiem konnicy wojsk araukańskich podzielonych na trzy oddziały dowodzone przez Pelantaro, Anganamona i Huaquimala.
W walce ocalało tylko dwóch Hiszpanów wziętych do niewoli – żołnierz Bernardo de Pereda i duchowny Bartolome Perez.
Gubernator Loyola zginął od włóczni Anganamona. Pelantaro – wódź araukanów z czaszki poległego Loyoly zrobił sobie wojenne trofeum.

Porażka w bitwie pod Curalaba była początkiem zmasowanego ataku araukan na Hiszpańskie fortyfikacje zbudowane wzdłuż rzeki BioBio.

1599-II
Wojska araukańskie zniszczą Hiszpański fort Santa Cruz de Coya.

1599-XI
Hiszpanie z miasta Valdivia w Chile dwukrotnie zaatakowali Paparlen – osadę Indian leżącą na brzegu bagien. Zniszczyli zabudowania, zabili wielu mieszkańców, a złapane kobiety i dzieci sprzedali handlarzom niewolników.

Wojska araukańskie zniszczą Hiszpański fort Valdivia

1599-XI-24 (środa)
Indianie o świcie zaatakowali hiszpańskie miasto Valdivia (w Chile), założonego przez Pedro de Valdivia. Powodem ataku był bunt przeciwko uciskowi, niewolnictwu i narzucaniu wiary chrześcijańskiej.
Siły Indian złożone z wojowników z okolic La Imperial, Valdivia, Pica i Purem obejmowały 3 tysiące konnych i 2 tysiące piechoty, uzbrojonych w ponad 70 arkebuzów i ponad 200 kolczug.
Ponad 400 Hiszpanów zginęło lub zostało wziętych do niewoli. Indianie zrabowali miasto, zabierając łupy o wartości ponad 300 000 peso. Zniszczono kościół i znajdujące się w nim obrazy świętych.
Ocaleli tylko ci, który uciekli z miasta łodziami z biegiem rzeki – między innymi łodzie Vallana, Villarroela i Diega de Rojasa.

1599-XII-04
Do portu miasta Valdivia dociera oddział pułkownika Francisco del Campo. Przybył on z pomocą, wysłany z Peru przez Wicekróla – oddział liczył 300 żołnierzy.
Oddział udał się najpierw na pomoc miastu Osorno, a potem miał się udać do Villa Rica i Imperial. W między czasie dotarła informacja, że w Imperial – mieście obleganym przez Indian już od roku – wszyscy Hiszpanie zginęli, a ci którym udało się uciec, z głodu i wycieńczenia zostali schwytani przez Indian.

1600-II-18
W Arequipie wybucha wulkan Nevado Huaynaputina i przez kolejne dwa dni nastąpywały trzęsienia ziemi. Wielkie obszary wokół miasta pokrywa warstwa popiołu, zniszczone są pola, sady, winnice, pastwiska, domy. Zginęli ludzie i zwierzęta. Słońce przez kilka dni przykrywa gęsta warstwa chmur. Najnowsze badania potwiedziły obecność pyłu wulkanicznego z tej erupcji np. na dnie jeziora w Nikaragui.

W Chile zdziesiątkowane wojną z Mapuches oddziały Hiszpańskie opuszczają forty Angol i La Imperial.

W Hiszpanii król Filip III powołuje Radę Wojenną Indii Zachodnich – Junta de Guerra de Indias. Rada miała na celu opracowywanie strategii obronnej przeciw rosnącego zagrożenia ze strony Francji, Anglii i Holandii.

Spis ludności Limy wykazał 14000 mieszkańców.

1600-VII
Gubernatorem Chile zostaje Alonso Garcia Ramon

1601
Ojciec Diego de Alcobaca napisał list, w którym relacjonuje sytuację w Chile. Wynika z listu, że cała społeczność Indiańska zaangażowana jest w bunt przeciwko Hiszpanii. Do Chile docierają werbowane na terenie Peru oddziały buntowników. Dwa miasta Hiszpańskie zostały spustoszone, mężczyzn zabito, a kobiety wzięto do niewoli. Alcobaca wspomina także o zamordowaniu gubernatora Chile – Martín García Óñez de Loyola.

1601-II
Nowopowołany gubernator Chile – Alonso de Ribera y Zambrano przybył z Peru z oddziałem 260 żołnierzy werbowanych z prowincji Nazca, Paracas, Cuzco, Quito.

1602
Duchowni ze Świętego Towarzystwa Jezusowego w liście do naczelnego generała tego Towarzystwa informują, że miasto Arequipa nadal nie otrząsnęło się po wybuchu wulkanu. Sytuacja w mieście jest trudna, między innymi są wysokie ceny za pszenicę i kukurydzę.

W Chile zdziesiątkowane wojną z Mapuches oddziały Hiszpańskie opuszczają forty Villarrica i Osorno.

Za namową Rady Indii Zachodnich król Filip III powołuje Real Ejercito de Chile – Królewską Armię Chile, celem militarnego wzmocnienia Kapitanii Generalnej Chile.
Armia licząca 1500 żołnierzy stacjonowała w tzw. Tercio, czyli garnizonach Concepcion, Chillan, Yumbel i Tucapel chroniąc obszar Araukanii. Byli to piechurzy, arkebuzerzy i kawalerzyści. Dodatkowo w Concepcion i Chillan utworzono oddziały artylerii.
120 000 dukatów z budżetu wicekrólestwa Peru przeznaczono na żołd, rekrutację, ekwipunek i transport. Gubernator Ribera miał z tych pieniędzy także odbudować zniszczone wojną fortyfikacje wzdłuż rzeki BioBio.

1603
W Chile wśród araukanów panuje epidemia tyfusu, co znacznie ułatwiało Hiszpanom prowadzenie walk. Epidemia ustała w roku 1606.

1603-IV-16
List wysłany do króla podpisany przez 567 potomków władców Inkaskich. Chcieli oni, aby król zwolnił ich z płacenia „pogłównego” i innych podatków, jakie płacili zwykli Indianie.
Jak wynika z listu, żyła w tych czasach następująca ilość królewskich potomków:

• Manco Capac – nazywani Chima Panaca – 40 osób
• Sinchi Roca – nazywani Rauraua Panaca – 64 osoby
• Lloque Yapanqui – nazywają Hauanina Ayllu – 63 osoby
• Capac Yapanqui – nazywają Apu Mayta – 56 osób
• Mayta Capac – nazywają Usca Mayta – 35 osób
• Inca Roca – nazywają Vica Quirau – 50 osób
• Yahuar Huacaca – nazywają Aylli Panaca – 51 osób
• Viracocha Inca – nazywają Cocco Panaca – 69 osób
• Pachacutec i jego syn Inca Yapanqui – nazywają Inca Panaca – 99 osób
• Tupac Inca Yapanqui – nazywają Capac Ayllu – 18 osób
• Huayna Capac – nazywają Tumi Pampa – 22 osoby

1604
W Chile zdziesiątkowane wojną z Mapuches oddziały Hiszpańskie opuszczają fort Arauco.

Francisco de Castro – prefekt kolegium w Cordobie relacjonuje wydarzenia z Chile. Według tych informacji z 13 miast, które w owym czasie istniały w Chile 6 zostało zniszczonych przez zbuntowane oddziały Indian: Valdivia, La Imperial, Angol, Santa Cruz, Chillan, Concepcion. Ponadto zaatakowano miasto Osorno, gdzie zabito większość mieszkańców, a kobiety wzięto do niewoli. Część z nich Hiszpanie odbili. Tragicznie zakończył się atak na bogate miasto Villa Riki. Zabrano tam w niewolę wszystkie kobiety oraz zamordowano wszystkich duchownych z trzech znajdujących się tam klasztorów – Św. Dominika, Św. Franciszka i Matki Boskiej Łaskawej.

Castro informuje, że zwycięstwa Indian mocno podnoszą ich na duchu. Zaatakowane miasta są palone, grabione i niszczone. Cierpią głównie kościoły i symbole chrześcijańskie.

Inne żródła podają, że zniszczonych było 7 miast – dlatego temu wydarzeniu nadano nazwę Destruccion de las Siete Ciudades – Zniszczenie siedmiu miast. Wydarzenie to wstrzymało dalszą kolonizację w Chile. Hiszpański król Filip III rozważał nawet opuszczenie prowincji, ale ostatecznie przystąpiono do reformowania prowincji powołując nowego gubernatora Chile – Alonsa de Ribery y Zambrano.

Król Hiszpanii Filip III zwiększa kontyngent Królewskiej Armii Chile do 2000 żołnierzy z budżetem 212 000 dukatów. Pozwala to na stały napływ nowych rekrutów.

1604-II (II połowa)
Gubernator Chile – Alonso de Ribera y Zambrano, zorganizował kolejną kampanię przeciwko wojownikom araukańskim. Wyruszył z Concepcion do Catiray na czele 590 żołnierzy, plądrując i niszcząc wioski Indiańskie.

Oddział dotarł do fortów Valdivia i Osorno, gdzie pomógł w odparciu ataków Mapuches.
Armia gubernatora kieruje sie następnie do fortu Castro w regionie Chiloe, a potem do Concepcion, Halqui i Quillacoya w regionie Arauco, gdzie stoczyła kilka walk.
W jednej z walk Hiszpański oddział dowodzony przez Pedra Cortesa pokonał araukanów dowodzonych przez Lavapiego, rekwirując 800 koni i biorąc 400 Indian do niewoli. Zmusił także Antemanulena – wodza araukanów z Arauco do podpisania ugody, przejmując jego wojowników.

Ostatecznie Hiszpanie zawrócili do Santiago, gdzie gubernator pozostawił 500 żołnierzy dowodzonych przez Pedra Cortesa.

1604-XII
Gubernator Chile – Alonso de Ribera y Zambrano zarządza porzucenie fortu Santiago i rozlokowuje wojsko wzdłuż rzeki BioBio.

1605
Gubernator Chile przekazał dowodzenie walk z araukanami swojemu bratu – Jorge de Ribery. Był on odpowiedzialny za wcześniejszą rzeź Indiańskich kobiet i dzieci w osadzie Catiray (wymordował 100 osób), w wyniku której lokalni wodzowie poprosili o ugodę.

W wyniku masakry na ludności Indiańskiej, wodzowie z regionu Tucapel proszą o ugodę.

W okolicy Claroa dochodzoi do walki wojsk Hiszpańskich z 3000 armią araukanów. Hiszpanie wygrywaja zabijając wielu Indian.
W regionach Angol, Mulchen i Yumbel araukanie atakuja oddziały Hiszpańskie. W jednej z walk 40 osobowy oddział dowodzony przez Cristobala Delgada stracił 28 żołnierzy (25 zabitych i 3 wziętych do niewoli).

Armia gubernatora Chile zakłada nad jeziorem Lleulleu fort Paicavi.

1605-V
Gubernatorem Chile zostaje ponowie Alonso Garcia Ramon. Rozpoczyna kolejną kampanię przeciw Mapuches.

1606-I
Armia gubernatora Chile w liczbie 1200 żołnierzy kieruje się w regiony Tucapel, Arauco i Puren. Główni dowódcy to Pedro Cortes i Diego Bravo de Saravia. Armia plądruje i niszczy osady Mapuches.
Mimo przewagi Hiszpanom nie udało sie odbić 300 więzionych przez Mapuches z Puren i Lumanco ich rodaków.

1606-II
Gubernator Chile zakłada na brzegu rzeki Cautin fort San Ignacio de la Redencion de Borona.

1606-IV
Armia gubernatora Chile kierując się wzdłuż rzeki Caution zostaje zaatakowana przez araukańskich wojowników. Ginie wielu Hiszpanów – miedzy innymi kapitanowie Juan Sanchez Navarro i Tomas Machina.
Armia zawraca do Angol, a potem do Concepcion, w walkach tracąc wielu żołnierzy.

1606-VIII
Armia Mapuches dowodzona przez Pelantara, Aillavila II i Paillamachu planuje atak na Hiszpański fort Boroa.
Araukanie mają wielu Hiszpańskich jeńców oraz zrabowaną od nich broń, prowiant i konie.

1606-IX-29
Juan Rodulfo Lisperguer – dowódca najdalej na południe wysuniętego Hiszpańskiego fortu Boara, wyrusza po zaopatrzenie z oddziałem 150 żołnierzy. W forcie pozostaje 94 żołnierzy dowodzonych przez Francisco Jila Negrete.
Oddział Lisperguera na przełęczy zostaje zaatakowany przez Mapuches dowodzonych przez Pelantaro. Dwugodzinna walka zakończona porażka Hiszpanów. Ocalało tylko 10-15 żołnierzy, których pojmano i złożono w ofierze. Udało się tylko uciec tylko dwóm – Alonso Gomez powrócił do fortu Boroa i poinformował o porażce. Negrete nakazał załodze fortu przenieść się do najlepiej zabezpieczonej części i tam czekać na atak araukanów.
Drugi ocalały Hiszpan – Rivas – dotarł do wojsk gubernatora Ramona.

1606-X-15
Zbiegły z pola walki Rivas dociera do gubernatora Ramona i informuje go o porażce.
Większość kapitanów armii proponuje odwrót na północ, ale gubernator organizuje 2000 żołnierzy i wyrusza do foru Boroa.

1606-XI-24
Armia gubernatora wkracza do zrujnowanego fortu Boroa. Większość załogi zginęła, a ocaleni byli ranni i wygłodzeni.
Gubernator rezygnuje z dalszej kolonizacji tego regionu i podejmuje decyzję o powrocie do Paicavi.

1607
W Limie w pobliżu klasztoru Santo Domingo zbudowano pierwszy stały most murowany z cegły na rzece Rimac. Most zawalił się niedługo po wybudowaniu, na skutek powodzi.

1607-1609
Gubernator Chile Alonso Garcia Ramon reorganizuje armię, otrzymuje wsparcie z wicekrólestwa Peru. Szkoli i uzbraja żołnierzy Hiszpańskich i sprzymierzonych Indian.

1608
Wicekról Juan de Mendoza podjął decyzję o usunięciu zawalonego mostu na rzece Rimac w Limie i wybudowaniu nowego mostu kamiennego. Tak zwany „Most Kamienny” budowany był w latach 1608-1610, miał szerokośc 6,5 m. (W roku 1901 poszerzony do 9,6 m, kamienną balustradę zamieniono na żelazną).

1608-V
Do Kapitanii Generalnej Chile przybywa z prowincji Tucaman oddział 150 żołnierzy pod dowództwem Pedro Martineza de Zavala. Towarzyszy im 1500 koni.

1608 (koniec)
Król Hiszpani Filip III podpisał dekret zezwalający na sprzedaż zbuntowanych Indian w niewolę.

1609-V
Armia Hiszpańska atakuje region Puren i pokonuje araukan dowodzonych przez Paillamacu. Paillamacu zostaje pojmany i powieszony.
Z uwagi na porę deszczową Hiszpanie zawieszają działania wojenne.

1609-X
Armia Hiszpańska wznawia działania wojskowe przeciwko wojownikom Mapuches.
Oddział Diego Bravo de Saravia pacyfikuje obszary Tucapel i kordyliery la Costa.

1609-XII
W Cuyuncavi porażka oddziału Diego Bravo de Saravia z Mapuches. Ginie 34 żołnierzy, 60 zostaje pojmanych. Mapuches zdobyli konie, broń i zapas prochu.

1609-XII-26
Oddział gubernatora Chile w odwecie za porażkę de Saravii niszczy pola uprawne Indian w dolinie Puren i czekając na araukan buduje tam obronny obóz. Jego oddział liczy 470 żołnierzy.

1609-XII-31
Gubernator wyrusza w kierunku wybrzeża gdzie stacjonuje wielka armia araukańska, dowodzona przez Aillavila II, Anganamona, Pelantaro i Longononga.
Po kilku nieudanych atakach araukanie wycofali się. Wysłali jednak do okolicznych wodzów głowy zabitych Hiszpanów, głosząc że wygrali bitwę. Wodzowie z Lebu i z wybrzeża dołączają do oddziałów araukańskich.

1610
Liczba mieszkańców miasta Potosi, położonego na wysokości 4000 m.n.p.m, w zimnej strefie puny, gdzie znajdowała się kopalnia srebra, wynosi 160 tyś – co oznacza, że było to „największe miasto chrześcijańskiego Nowego Świata ówczesnych lat”.

1610-II
Do Concepcion dociera z Peru 200 rekrutów. Gubernator rozmieszcza ich w Concepcion, Arauco i Puren.

1610-III
Gubernator Chile zakłada fort Francisco de Montes Claros w Angol.

1610-IX-02
W Concepcion umiera gubernator Alonso Garcia Ramon. Szacuje sie że za jego panowania w walkach z Mapuches zabito 414 Hiszpanów a 600 pojmano lub zmarło na skutek ran, głodu i wyczerpania.

1612-XII-09
W wyniku rokowań w Paicavi, których uczestnikami byli: ze strony Hiszpanii nowy gubernator Alonso de Ribera i ojciec Valdivia, a ze strony araukanów wodzowie Anganamon, Tereulip i Ainavil, podpisano tzw. parlament.
Hiszpania zobowiązała się zniszczyć fort Santa Fe, przekazać Indianom odzież, jedzenie, narzędzia, oraz uwolnić jeńców.
Mapuches zobowiązali się przestrzegać ugody i wpuścić do swoich osad misjonarzy.
Pokój na obszarze Araukanii trwał do 1617 roku.

1613-I-01
Huama Poya wyruszył do Limy, ze swym 1200 stronicowym manuskryptem.

1614
Zgodnie ze spisem ludności w Limie mieszkało 26 tysięcy osób – w tym 10 tysięcy Hiszpanów i reszta Murzynów, Mulatów, Indian i Metysów.

1619
Epidemia ospy wśród Indian Mapuches

1621-XI
Nowy gubernator Chile Pedro Osores de Ulloa zajmuje Araukanię, wznawiając działania wojskowe na tych terenach.
Gubernator organizuje ekspedycje do Puren i do fortu Valdivia, którymi dowodzi Pedro de Balaceda. Oddziały te miały także chronić te tereny przed holenderskimi korsarzami, którzy zakładali osady wzdłuż wybrzeża Ziemi Ognistej. Indianie odpierają ataki Hiszpanów.

1622
W Ameryce Południowej Hiszpania rozpoczeła wybijanie złotych monet. Do tej pory złoto było pransportowane w formie niewielkich sztabek.

1623
W Madrycie król Filip IV spotyka się z Cataliną de Erauso.
Była to mniszka, która po przybyciu do Chile porzuciła zakon i przyłączyła się do oddziału kapitana Gonzala Rodrigueza. Walczyła między innymi pod Valdivia i Puren, odwagą nie ustępując mężczyznom. Za bohaterstwo otrzymała stopień chorążego w Królewskiej Armii Chile. Król nadał jej przydomek Monja Alferez – Mniszka Chorąży i przyznał jej wojskową emeryturę.

Gubernator Chile wielokrotnie prosi króla o wsparcie. Filip IV wysyła do niego oddział 400 żołnierzy pod dowództwem Iniga de Ayali. Ale statek uległ katastrofie w Cieśninie Magellana i do Chile dotarło jedynie 80 osób.

1624-IX
Umiera gubernator Chile Pedro Osores de Ulloa.

1625-IV
Do Chile dociera nowy gubernator Luis Fernandez de Cordoba y Arce.
Prowadził politykę pacyfikacji wiosek Indiańskich, wydając Hiszpanom zezwolenie na ich grabienie i mordowanie ludności.

1627
Wojska Mapuches dowodzone przez Lientura zaatakowały Hiszpańskie miasto La Imperial, dowodzone przez Juana Fernandeza Rebolleda. Hiszpanie opuścili miasto i wycofali sie do Angol.

1629-V-15
Bitwa pod Las Cangerejeras niedaleko Yumbel.
Anaukanie dowodzeni przez Lientura pokonali 150 osobowy oddział Hiszpanów dowodzonych przez Juan Fernandez Rebolledo, wspartych oddziałem Indian. Z uwagi na silne opady deszczu Hiszpanie nie mogli wykorzystać prochu i broni palnej. Zginęło 70 Hiszpanów, a 36 wzięto do niewoli. Ocaleni przedostali się do Concepcion.

1629-XII
Francisco Laso de la Vega zostaje nowym gubernatorem Kapitanii Generalnej Chile.

1630-I-24
Bitwa w dolinie Piculhue.
Siły Hiszpańskie: 400 żołnierzy wspartych 200 Indianami, dowodzeni przez Alonso de Cordoba y Figueroa, Alonsa Renguela i Antonia Gomeza (oddział arkebuzów), Francisco Carmon i Antonio de Avendano (oddział piechoty).
Siły Mapuches: 3400 wojowników, w tym 2000 konnicy dowodzonych przez Butapichona.
Zginęło 800 Mapuches, 43 Hiszpanów i ponad 100 Indiańskich sojuszników.
Armia araukanów po dwóch godzinach walki wycofała się do Arauco.

1630-III
Oddział gubernatora Chile – 400 żołnierzy wspartych przeze 100 Indian – pacyfikuje region Puren, niszczy wioski i pola uprawne Mapuches.

1630-V-14
Wojownicy Mapuches dowodzeni przez Butapichona zaatakowali Hiszpańskie wojsko gubernatora, które obozowało w Los Robles nad rzeką Itata.
Zginęło 200 Mapuches, 20 Hiszpanów, a 40 Hiszpanów zostało rannych.

1630 (koniec)
Gubernator Chile Francisco Laso de la Vega w odpowiedzi na wysyłane do wicekróla Peru prośby o posiłki otrzymał oddział 150 żołnierzy zwerbowanych w regionie Santiago. Gubernator dysponował w tym okresie armia 1600 żołnierzy (piechota, jazda i arkebuzy).

1631-I-13
Bitwa pod La Albarrada przy wzgórzu Petaco niedaleko fortu Arauco.
Siły Hiszpańskie: 800 żołnierzy wspartych 600 Indianami, dowodzenych przez Laso de la Vega (kawaleria), Juan Fernazdez Rebolleda (piechota), Fernando de Zea (kawaleria)
Siły Mapuches: 7000 wojowników, dowodzonych przez Butapichona (piechota), Quepuantu (kawaleria) i Lientur.
Zginęło 800-1200 Araukanów, a 600 dostało się do Hiszpańskiej niewoli. W armii gubernatora zginęło tylko 2 Hiszpanów i 4 Indian. Hiszpanie przejęli niemal 4000 koni.

1631-XII
Król Hiszpanii podejmuje decyzję o ograniczeniu środków przekazywanych do Chile na działania zbrojne przeciwko Mapuches. Prowadzone są jedynie walki podjazdowe.

1634
Umiera Butapichon – wódz Mapuches. Słabnie morale wojowników, którymi dowodzi teraz Naucopillan.

Zgodnie ze spisem ludności w Limie mieszkało 78 tysięcy osób.

1636-XII
Bitwa pod Angostura. Wojska gubernatora Francisco Laso de la Vegi pokonują oddział Naucopillana.
Gubernator nieskutecznie próbuje osiągnąć pokojowe zakończenie konfliktu z Mapuches.

1639-V
Nowym gubernatorem Chile zostaje Francisco López de Zúñiga y Meneses.

1641-I
Dzięki staraniom gubernatora Francisca Lópeza de Zúñigi y Menesesa ustanowiono tzw. parlament w Quillin, wprowadzający między innymi pokój na większości ziem Araukanii, pokojową ewangelizację Indian, zatwierdzający niezależność Mapuches, wyznaczający granicę terytorium Mapuches na rzece BioBio.
Dokument zostaje wysłany do króla Hiszpanii.

1643-IV-29
Król Hiszpanii Filip IV ratyfikuje dokument pokojowy z Quillin.

1647
Kolejny traktat pokojowy z Indianami Mapuches podpisany w Quillin.

1651
Kolejny traktat pokojowy z Indianami Mapuches podpisany w Boroa.

1654
Juan de Salazar – dowódca Hiszpańskiego fortu w Nacimiento, leżącego na terenie Araukanii w Chile, łamie ustalenia traktatu pokojowego, przekracza granicę na rzece BioBio i atakuje Mapuches. Indianie odpierają atak żołnierzy Hiszpańskich, którzy po odniesieniu ciężkich strat wycofali się.

1656
Bitwa pod Conuco. Pedro Porter Casanate pokonuje oddział Mapuches.

1657
Bitwa pod Bernardo. Wojska Hiszpańskie (60 żołnierzy i 100 Indian) pokonują oddział Mapuches dowodzony przez metysa Alejo.

1661-1662
Walki prowadzone przez Mapuches, którymi dowodził Misquit.

1664
Gubernator Francisco López de Zúñiga y Meneses ostatecznie krwawo stłumił rebelię Mapuches w Araukanii.

1667-I-03
W Limie zostaje powieszony Pedro Bohórquez – samozwańczy władca Indian Calchaquíes, który nazywał się następcą Atahualpy, organizator rebelii w argentyńskich prowincjach Tucuman, Salta i Catamarca

1668
Puno zostaje uznane jako miasto

1668-IV
Na wybrzeżu, bukanier Henry Morgan z załogą 400 piratów zdobywa zamek Santiago de Gloria, będący częścią tzw. Trójkąta Obronnego Przesmyku Panamskiego. Piraci tracą 70 ludzi ale zdobywają skarb warty 250000 srebrnych pesos. Po tym ataku Morgan otrzymał przydomek „Król Bukanierów”.

1671
Kolejny traktat pokojowy z Indianami Mapuches podpisany w Malloco.

1671-I (koniec)
Walijski bukanier Henry Morgan z oddziałem 1200 piratów zaatakował port Panama. Gubernator Panamy Juan Perez de Guzman dzielnie się bronił, ale gdy napastnicy przełamali obronę, nakazał podpalić ważniejsze budynki (większość budowli miasta było wykonanych z drewna cedrowego, mahoniowego lub mangrowego). Gubernator został za to skazany i osadzony w więzieniu w Limie.

1690
W Cuzco umiera ostatni konkwistador Pizarra.

1700-XI-01
Umiera król Karol II, ostatni z dynastii Habsburgów. Umarł bezpotomnie. Na tron wstąpił Filip V z dynastii Burbonów.

1702
Statki angielskie zatopiły u wybrzeża Vigo tzw. Srebrną Flotę statków Hiszpańskich wiozących towary z Peru.

1703
Przed portem w Vigo zostają zatopione hiszpańskie galeony ze zrabowanym z Peru złotem. Kapitanowie tych statków podjęli decyzje o zatopieniu, by nie wpaść w ręce Anglików i Holendrów. Wraki spoczywają na głebokości 200 metrów. Według współczesnych obliczeń, wartość zalegającego we wrakach skarbu wynosi ponad 100 milionów dolarów. Rząd Hiszpański powierzy 80% wartości skarbu za jego wydobycie.

1709-II-24
W wyniku publicznej licytacji starszy sierżant don Mateo Urdapilleta i kapitan Mateo de San Ginees otrzymują w dzierżawę odkryte wcześniej pokłady ropy znajdujące się na pustyni Sechura w Copee i Brea Blanca, oraz tereny od wzgórza Cucuz i Cerro Prieto, których pasmo biegnie od osiedla i rzeki Amotepe do osady Tumbes, od brzegu morza 30 leguas. Zakupili to za kwotę 180 peso i 8 reali.
W późniejszym czasie kopalnia Brea de Amotepe przejdzie w ręce don Victorino Montero – gubernatora prowincji Piura, a potem do rodziny de Lama

1711
Utworzenie w porcie Cartagena de Indias tzw. Cuerpo de Ingenieros Militares „Korpusu Inżynierów Wojskowych”. Szkolono w nim specjalistów od budowli wojskowych, a także przeprowadzano eksperymenty w zakresie fortyfikacji.

1713
Mnisi i księżą stanowią ¼ ludności Limy, a samych zakonnic było tu około 4 tysięcy.

1714
Na skutek zakończenia hiszpańskiej wojny sukcesyjnej (1701-1714) Habsburgowie ustąpili władzę na rzecz Burbonów.

Utworzenie przez króla Filipa V Ministerstwa Wojny, którym zarządzał minister Miguel Fernandez Duran.

1714-II-21
Powołanie do życia Ministerstwa Marynarki Wojennej i Indii Zachodnich – mającego zarządzać koloniami oraz połączyć samodzielne eskadry w skład Królewskiej Marynarki Wojennej. Wcześniej – za rządów Habsburgów – funkcjonowały duże autonomiczne eskadry.

1718
Król Filip V dekretem zatwierdził nową organizację zawodowego wojska, w którego skład miały wchodzić 73 regimenty piechoty, 21 kawalerii, 10 dragonów i 1 artylerii. Całość miała liczyć 60000 żołnierzy stacjonujących w stolicy Hiszpanii, a jedynie w razie potrzeby przesyłanych do Indii Zachodnich.

1720
Na obszarze dziesiejszego Peru panowała epidemia dźumy, która znacznie dziesiątkowała populację kraju.

1726-II-13
W Negrete podpisano tzw. parlament – dokument pokojowy między Hiszpanią a Mapuches.

1738-III-19
Urodził się Tupac Amaru II – przywódca peruwiańskiego powstania.

1739-XI-21
Brytyjska flota admirała Edwarda Vernona składająca się z sześciu okrętów zaatakował i zdobyła port Portobelo, niszcząc wszystkie okoliczne twierdze i umocnienia. W wyniku tego ataku zakończono działanie tzw. Trójkąta Obronnego Przesmyku Panamskiego, Poerobelo straciło charakter handlowy, zaprzestano organizować w tym mieście targów.

1740-III-21
Brytyjski admirał Edward Vernon, na czele armady czterech okrętów liniowych i pięciu mniejszych jednostek zaatakował twierdze San Lorenzo de Chagres. Dwudniowy ostrzał zakończył się porażką Hiszpanów, którymi dowodził Juan Carlos Gutierrez. Obronę twierdzy stanowiło tylko 30 Hiszpanów, wyposażonych w cztery sprawne armaty. Inne były uszkodzone, nie miały lawet lub prochu.

1741
Udany atak floty angielskiej na północnoperuwiański port Paita. Pogłoski o rzekomej pomocy anglików dla uciśnionych plemion skłoniły Indian Kampa i Amuesha (wschodnie Peru, wyżyna Gran Pajonal, dorzecze górnej Ukajali) do walk partyzanckich.

1742
Na obszarze misji franciszkańskiej w Cerro de la Sal (tereny dżungli) Indianin Juan Santos Ataw Wallpa okrzyknął się Inką. Pochodził najprawdopodobniej z Cuzco, a pod wpływem kolonialnego wymiaru sprawiedliwości uciekł  na górę Huanta, potem wkroczył do środkowej dżungli, aby początkowo osiedlić się w Chanchamayo. Zyskał poparcie wśród mieszkańców wschodnich Andów i pobliskich plemion zamieszkujących dżunglę. Utworzył niepodległe państwo Inków, które przetrwało do końca XIX wieku, do czasu  łowców niewolników w tzw. „gorączce kauczukowej”. Juan zmarł w swojej siedzibie dożywając sędziwego wieku. Był wykształcony, umiał czytać i pisać. Wcześniej – do roku 1734 przebywał w Tarmie i okolicach, gdzie przygotowywał się do objęcia władzy.
Podczas swoich rządów uchylał hiszpańskie prawa cywilne i kościelne, wprowadzając na ich miejsce zwyczajowe prawa Indiańskie. Ogłosił utworzenie nowego ludu – zwanego Inkami – do którego należeć mogli wszyscy mieszkańcy Peru, oprócz Hiszpanów. Wysłał poselstwo do Wicekróla w Limie, by ten opuścił Peru i oddał mu władzę.

1746-X-28
Silne trzęsienie ziemi (terremoto) w Limie, porcie Callao i pobliskich wioskach. Pochłonęło wiele ofiar (około 10 tysięcy), zniszczona została między innymi Katedra w w Limie, którą wzniesiono na nowo – prace trwały do 1758 roku.
Tsunami zniszczyło port Callao, gdzie z 5000 mieszkańców ocalało jedynie 200.

1747-VIII-01
Rozpoczęcie budowy Castillo de Real Filipe, zwanego także fortem Real Felipe – na cześc króla Filipa V. Fortyfikacja broniła wejścia do Limy w porcie Callao. Fort odegrał decydująca rolę w walkach z 2 maja 1866 roku. W kolejnych latach obiekt był siedzibą Morskiego Urzędu Celnego, potem Muzeum Historii Wojska oraz miejscem stacjonowania oddziału piechoty.

1750-VII-6
Liderzy Indiańskiej rebelii – Francisco Inka i Juan Pedro – która wybuchła w okolicy Limy i objęła 20 tysięcy Indian zostali powieszeni w Limie. Rebelia została stłumiona przez wojska rządowe dozodzone przez Sebastiana Francisco de Melo.

1759
Królem Hiszpani zostaje Karol III. Otwiera inne porty, odbierając monopol Limie. Znosi nałożony na Indian nakaz kupowania towarów gorszej jakości za wygórowane ceny. Podzielił wicekrólestwo na siedem prowincji.

Indianie Mapuches dowodzeni przez Lebiana łamią ustalenia pokojowe i atakują 190 osobowy oddział Hiszpanów w okolicy rzeki Bueno.

1764
W Chile, w Naciemiento podpisano tzw. parlament – dokument pokojowy między Hiszpanią a Mapuches.

1767
Z Peru usunięto jezuitów, a ich majątki przejeło kierownictwo Temporalidades, czyli „dochodów duchownych”. Nowy zarząd pozostawił starą administracje i eksploatację.

1768
Cosma Bueno twierdzi, że ruiny Choquequirau są pozostałościami Vilcabamby.

1770
Jose Gabriel Condorcanqui (Tupac Amaru II) wystąpił na drogę sądową, domagając się uwolnienia indiańskich przymusowych robotników w kopalniach.

1771
W Chile, w Negrete podpisano tzw. II parlament – kolejny dokument pokojowy między Hiszpanią a Mapuches.

1771-VI-17
Do króla HIszpanii – Karola III – dociera wysłana przez Feyjoo y Sosa będącego Corregidorem Trujillo kolekcja kultury Mochica. Są tam złote ozdoby, wachlarze z ptasich piór, drewniana, bogato zdobiona laska, szczątki Indiańskiego władcy (dobrze zachowana mumia ze skórą, zębami, paznokciami i włosami), gliniana ceramika, figórki przedstawiające arystokrację.
Karol III powołał i ufundował wcześniej specjalne muzeum w którym prezentowano m.in. te zbiory.

1776
Król Hiszpanii Karol III w celu zwiększenia obrony południowych kolonii przed wpływami brytyjskimi i portugalskimi wyodrębnił z obszaru Wicekrólestwa Peru nowe Wicekrólestwo La Plata ze stolicą w Buenos Aires – obejmujące tereny dzisiejszej Argentyny, Urugwaju, Paragwaju i części Boliwii.

Wicekról Peru Amat przebudowuje areną walkli byków, znajdująca sie na głownym placu Limy.

1777
Wśród Indian szerzą się proroctwa Świętej Róży z Limy i świętego Franciszka Solano, mówiące że Królestwo Inków powróci do rąk Inki. Doprowadziło to do spisków szlachty Inkaskiej i kreolskiej, co w efekcie doprowadziło do rewolucji.

Z rozkazu króla Hiszpanii Kalorla III przybył do Limy Jose Antonio de Areche – generalny wizytator Departamentu Skarbu. Celem jego misji było zwiększenie dochodów Korony z kolonii, zdabanie uczciwości i kompetencji urzędników administracji oraz dokonaie ogólnej oceny stanu kolonii. Wykazał pogorszenie sie gospodarki Wicekrólestwa Peru, głównie na skutek otwarcie innych portów i spadku znaczenia Limy.

1778
Ogłoszono Królewski dekret o wolności handlu. Pozwolił od utworzyć 13 nowych portów Hiszpańskich i 22 porty Amerykańskie, kończąc eopkę monopolu dla portu Callao w okolicy Limy (skąd wypływały statki z bogactwami do Hiszpanii).

1779
Biskupem Trujillo zostaje Don Baltasar Jaime Martinez de Companon y Bujanda. Był bardzo wrażliwy na krzywdy Indian.

Krtól Hiszpani wprowadza na obszarze Wicekrólestwa Peru podniesienie podatków i cła ziemskiego. Zniesiono zwolnienia podatkowe oraz nakazano płacić podatki nie tylko Indianom ale także Metysom. Nasilało się ogólnie niezadowolenie.

1780-XI-04
Ze względu na niepowodzenie działań pokojowych, przywódcy Indiańskiego powstania zorganizowali spotkanie u księdza w Yanaoca. Była to sobota, dzień świętego Karola Boromeusza, zatem pretekstem do uroczystego obiadu były obchodzone w tym dniu imieniny króla Karola III oraz księdza gospodarza – Carlosa Rodrigueza. W spotkaniu uczestniczyli także proboszcz z pobliskiej Pampamarki Antonio Lopez de Sosa oraz kacyk trzech wsi – Pampamarki, Tungasuki i Surimany – Tupac Amaru II. Na uroczystość zaproszono także Antonia de Arriage – corregidora, czyli Hiszpańskiego namiestnika do spraw Indian w prowincji Canas (zwanej także od nazwy stolicy Tinta), który był odpowiedzialny za ściąganie podatków oraz czuwanie, by Indianie odrabiali wyznaczone im hiszpańskim prawem powinności. Tam chciano schwytać Arriage, ale zdołał on uciec i schować się w zaroślach. Odkryty przez mieszkankę wsi został ogłuszony kamieniem. Ostatecznie Arriagę schwytano i zmuszono, by udostępnił buntownikom zasoby Rady Miasta w Tungasuca. Jose Gabriel Condorcanqui pozyskał w ten sposób 32000 peso, sztaby złota, 75 muszkietów, muły, osły, dokumenty oraz kilku urzędników, którzy opowiedzieli się po jego stronie.

1780-XI-08
Antonio de Arriaga zostaje skazay na śmierć przez powieszenie – rebelianci argumenują wyrok zmuszaniem Indian do pracy ponad siły.

1780-XI-10
Był to piątek – na centralnym placu Tungasuki zostaje wykonany wyrok na Antonio de Arriage. Trzech księży doprowadziło go z aresztu. Katem był dawny czarnoskóry niewolnik skazanego – Antonio Oblitas. Przy pierwszej próbie powieszenia lina się zerwała, ale druga, wykorzystywana do wiązania mułów wytrzymała ciężar skazańca. Ciało Arriage wisiało na szubiennicy do następnej soboty.

1780-XI-12
Corregidor Cuzco Fernando Inclan zwołał naradę wojenną, zaniepokojony sytuacją i zagrożeniem ze stony oddziałów Tupaca Amaru II. Uczestniczący w spotkaniu bogaci obywatele miasta, właściciele ziemscy i wierni Hiszpanii naczelnicy Indiańskich plemion potępili bunt i opowiedzieli się po stronie Hiszpanii. Postanowiono wzmocnic obronę Cuzco i wysłać przeciw buntownikom oddział dowodzony przez Tiburcia Lande, corregidora prowincji Paucartambo. Oddział składał się z 604 ludzi (Hiszpanów, Kreoli, Metysów i oddziału Indian kacyka Sahuaraury) wyposażonych w dwa działa.

1780-XI-16
Tupac Amaru II ogłasza zniesienie niewolnictwa dla tych, którzy chcą się przyłączyć do rebelii. Wcześniej ogłosił pospolite ruszenie, nakazując wydać każdemu chętnemu materiał na mundur, broń oraz wypłacić każdemu chłopskiemu żołnierzowi żołd w wysokości 2 reali dziennie, a szlachcie 4 reale dziennie.

1780-XI-17
Oddział Landy dociera do Sangarara oddalonej o 20 km na północ od Tungasuki, gdzie stacjonowała armia Tupaka Amaru II.

W nocy armia Tupaca Amaru II, której siły wynosiły około 6 tysięcy luddzi, wyrusza w kierunku oddziału Hiszpanów.

1780-XI-18
Wczesnym rankiem oddziały Tupaca Amaru II (w liczbie około 6000, z których jedynie 500 miało broń palną) okrążyły stacjonujący w Sangarara oddział Hiszpański dowodzony przez corregidora Carrere. Hiszpanie schronili się w Kościele i okolicznych domach.
W Kościele doszło do niekontrolowanej eksplozji zgromadzonego tam prochu.W wyniku eksplozji i pożaru, a także natychmiastowego ataku Indian ocalało jedynie 28 żołnierzy z oddziału Landy.
Straty Tupaka Amru II wyniosły 40 ludzi. Zdobyli jednak od Hiszpanów dwa działa i kilkaset muszkietów.

W wyniku walk Tupac Amaru II został uznany jako wróg wiary i Króla oraz obłozono ekskomuniką jego i pozostałych przywódców powstania.
Mimo tych represji powstanie szybko rozszerzało się inne rejony kraju.

Wojska Tupaca Amaru II kierują się do jeziora Titicaca.

1780-XII
Wojska Tupaca Amaru II wkraczają na tereny Wicekrólestwa La Plata, zamieszkałe przez Indian Ajmara. Okoliczne oddziały sprzyjające Hiszpanii wycofały się na zachód – do Arequipy.

1780-XII-13
Wojsko Tupaca Amaru II liczące około 30 tysięcy ludzi wkracza do Azangoro – zdobywa między innymi bogaty skarbiec rządowy.

1780-XII-17
Wojska Tupaka Amaru II powróciły do Tangasuki. Przywódca rebeli jest namawiany (głównie przez swoją żonę Miceaele Bastidas) do ataku na osłabione i pozbawione obrony Cuzco. Przeciąga jednak decyję czekając na rozwój wypadków w innych prowincjach – ta postawa z perspektywy lat wydaje się być główną przyczyną klęski powstania.

Po dotarciu do Tangusaki (obóz w Canas) armia odpoczywa kilka dni, a następnie wyrusza na Cuzco. W tym okresie armia liczyła 40 tysięcy ludzi, ale była wyposażona jedynie w 1000 karabinów i 20 mniejszych dział.

W Cuzco, które w tym okresie liczyło około 30 tysięcy mieszkańców, trwają przygotowania do obrony. Biskup Moscoso y Peralta powołał pod broń księży i tych uczniów Kolegium Kacyków, którzy ukończyli 14 lat. Wysłano monity o pomoc do wicekróla Agustina de Jauregui.

1781-I-01
Armia Tupaka Amaru II dociera do Urcos i zostaje podzielona na trzy grupy:

• Główny oddział – dowodzony przez Tupaca Amaru II miał rozbić obóz 5 km od Cuzco idąc przez Andahuaillas, Oropesy, Yanacocha i Ocroro;
• Drugi oddział – kierujący się na zachód, by obejść Cuzco i odciąć je od ewentualnej pomocy;
• Trzeci oddział – dowodzony przez Diego Cristobala (przyrodni brat Tupaca Amaru II) – skierował się do prowincji leżących na północ od Cuzco, by odciąć miasto od ewentualnej pomocy ze Świętej Doliny Inków lub uniemożliwić ewentualną ucieczkę z miasta.

1781-I-02
Wojska Tupaca Amaru II docierają do Cuzco. Ku zaskoczeniu rebeliantów Cuzco okazało sie być dobrze przygotowane do obrony. Znajdowały się tam posiłki, które dotarły z Limy, Jauja, Huancaveliki i Huamangi uzbrojonych w broń palną i armaty. Stronnicy Hiszpanii obsadzili także twierdzę Sacsahuaman, leżącą nad miastem.
Rebelianci otaczają Cuzco, obsadzają drogi i mosty, rozstawiają 20 dział – rozpoczęło się oblężenie miasta.

Oddziały wspierające rebelię, kontrolujące tereny Świętej Doliny Inków (Pisac, Calca i Urubamba) zaczęły przechodzić na stonę Hiszpanii.

Wojska Diego Cristobala toczą walki w górskich regionach na wschód od Cuzco – przewagę uzyskują wojska Hiszpańskie.

1781-I-03
Tupac Amaru II wysyła list do Hiszpańskich władz miasta, by poddali się bez walki, a w przeciwnym razie zabije wszytskich. Propozycja zostaje odrzucona.

Przez następny tydzień trwa oblężenie miasta i ciągłe rządania poddania miasta.

1781-I-08
Decydująca walka o Cuzco, trwała cały dzień. Rojaliści zdołali odeprzeć ataki wojsk peruwiańskich. O porażce buntowników zadecydował brak dostatecznej ilości zaopatrzenia, żywności, broni palnej i amunicji oraz zdrada ludzi obsługujących artylerię – byli to w większości Hiszpańscy jeńcy, którzy spacjalnie oddawali niecelne strzały. Artylerią dowodził Juan Antonio Fugueroa – Hiszpan, który przeszedł na stronę powstańców z Peru.

Do obozu Tupaca Amaru II docerają informacje o niepowodzeniach w działaniach powstańczych w Huamanga i Limie oraz z nad jeziora Titicaca, gdzie walczyła rosnąca w siłę armia rojalistów.

Do Cuzco zbliża się 8 tysięczna armia rojalistów z Limy, złożona z Hiszpanów, Mulatów i Indian – dowodzona przez wizytatora de Areche .

1781-I-09
W nocy wojska Tupaca Amaru II odstępuja od oblężenia Cuzco i kierują się na południe.

1781-I-15
De Vertiz – Wicekról La Platy wydaje obwieszczenie, w którym uznaje Tupaca Amaru II za zdrajcę i wroga królestwa, przyznaje łaskę i nagrodę pieniężną za dostarczenie Tupaka Amaru II żywego lub martwego.

1781-I-17
Wojska Tupaca Amaru II powracaja do Tungasuki

1781-I-18
Do Tungasuki docierają wojska Diego Cristobala, które przegrały potyczki z Hiszpanami w górach na wschód od Cuzco.
Połączone oddziały buntowników postanowiły nie podejmować ataku ale odczekać do lutego regenerując siły i gromadząc broń.

1781
Jeden z przywódców Indiańskiej rebelii – Tupac Katari, żeni się z Bartoline Sisa.

Na język polski zostaje przetłumaczona powieść Jeana-Francois Marmontela p.t. „Inkasy, czyli zniszczenie państwa Peru„. Autor był pod wpływem dzieł biskupa Bartolome de Las Cassas.

1781-I i II
Sukcesy militarne wojsk rebelianckich Tupaca Katari w walkach z Hiszpanami.
Rebelianci opanowują część płaskowyżu Altiplano z rejonu jeziora Titicaca – pod władzą Hiszpańską pozostały jedynie Puno i Sorata (na wschodnim brzegu) oraz wysokogórską część regionu Arequipa – ale samo miasto pozostało pod władzą Hiszpanii. W Arequipie utworzono oddział 500 żołnierzy wspieranych kreolską milicją.

Rebelianci blokują komunikację Limy i Buenos Aires

Rebelianci uruchamiają produkcję armat i prochu, wznawiają wydobycie złota i srebra.

W tym okresie Wicekról Peru de Jauregui gromadzi w Limie wojsko i artylerię oraz zapasy amunicji i zaopatrzenia.
Dowódcą oddziałów z Limy, skierowanych do walk z rebeliantami zostaje marszałek polny Jose del Valle. Oddziały opuszczają stolicę i kierują się na południe, przez Pisco, Ica, Huamanga, Andahuaylas, Abancay – po drodze zwiększając swoje zaopatrzenie i liczebność.

De Vertiz – Wicekról La Platy mobilizuje na obszarze Buenos Aires, Montevideo i Tucuman 12 tysięczny oddział do walki z rebeliantami w Górny i Doolnym Peru.

Kościól katolicki w Peru rzuca klątwę na uczestników powstania którzy pozostaną przy Tupacu Amaru II i nie złożą broni. Wizytator de Areche ogłasza w Cuzco dekret wicekróla znoszący najcięższe podatki i daniny oraz powołujący Trybunał do osądzania urzędników Hiszpańskich nadużywających władzy wobec Indian – te działania powodują masowe dezercje z oddziałów rebeliantów.

Oddziały rebeliantów Tomasa, Nicolasa i Damaso Katari (bracia) rozpoczynają działania w prowincji Chayanta (Górne Peru). Ostatecznie te działania zdławiono a trzej bracia zostali zamordowani.

Oddział złożony z około 1000 żołnierzy dowodzonych przez generała Juana Antonia Alvaresa de Arenalesa prowadzi działania partyzanckie w górach w środkowej części Peru

W różnych regionach Peru działały oddziałami rebeliantów pod dowództwem Sebastiana Pagadora, Juana de Djosa, Jacinta Rodrigueza, Luisa Lasso de la Vegi, Alejandro Calisaya, Pedro Vilca Apaza.

1781-II-23
Wojska Hiszpańskie pod dowódctwem del Valle docierają do Cuzco

1781-III
Tupac Amaru II przenosi swoją kwaterę do miasta Tinta.

Wojska Hiszpańskie dowodzone przez del Valle, złożone z regularnych żołnierzy, milicji i sprzymierzonych Indian opuszczają Cuzco i kierują się na południe do miasta Tinta. Liczba wojska wynosiła 17116 żołnierzy.
Badacze szacują, że około 14 tysięcy stanowili w tej armii Indianie. Kacykowie dowodzący  Indianami dostarczali Hiszpanom także pieniądze, żywność i zwierzęta. Do najbardziej zaangażowanych w pomoc Hiszpanom należeli kacykowie Mateo Garcia Pumachcahua z Chinchero, Diego Choquehuanca z Azangaro, Pedro Sahuaraura z Tinta, Antonio Eguiluz z Paruro, Joaquin de Zuniga z Condesuyos. (Wszyscy oni zostali po zakończonej rebelii uchonorowani przez Hiszpanów nagrodami, tytułami i odznaczeniami.)
Maszerują górskimi dolinami by zapewnić zaopatrzenie dla żołnierzy i paszę dla zwierząt.
Wojsko złożone jest z sześciu kolumn, utworzonych z dobrze wyszkolonych i uzbrojonych oddziałów piechoty i kawalerii (dowodzonych przez oficerów królewskich), artylerii i oddziałów milicji. Indianie byli dowodzeni przez kacyków – między innymi Indianie Chinchero byli dowodzeni przez kacyka Mateo Pumacahuy.

W Cuzco pozostaje garnizon tysiąca żołnierzy dowodzonych przez wizytatora de Areche.

Powstanie szybko sie rozprzestrzenia – obejmuje swoim działaniem Górne i Dolne Peru, obszar Wicekrólestwa La Platy, obszar od Cuzco do Arequipy, dociera do Juyui, Salte i Tucuman.
Oddział Diego Cristobala w sile 18 tysięcy Indian atakuje miasto Puno.

1781-III-5
Tupac Amaru II wysyła list do wizytatora de Areche z informacją, iż jest gotowy na kapitulację, ale pod warunkiem likwidacji systemu corregidorów i przyznania w części Peru autonomii. Hiszpanie zdecydowanie odmówlili takiego rozwiązania.

1781-III-8
Wizytator de Areche wydaje dekret o amnestii dla wszystkich powstańców z wyjątkiem Tupaca Amaru II, jego rodziny i najbliższych współpracowników.

1781-III-13
Julian Apaza, zwany Tupac Katari (sojusznik i współpracownik Tupaka Amaru II) rozpoczyna oblężenie hiszpańskiego miasta La Paz – obecnej stolicy Boliwii. Armia Katari liczy około 40 000 żołnierzy. Oblężenie trwało łącznie 109 dni.

1781-III-18
Dokument Josepha Gabriela Tupa Amaro Ynga (Tupac Amaru II) datowany na 18 marca 1781 roku znaleziono w jego kieszeni, gdy został aresztowany. Miał go ogłosić w Tungasuca, i miał to być niejako planem jego działań rewolucyjnych i w którym miał ogłosić się królem Inką i królem całej hiszpańskiej Ameryki Południowej. Niektórzy badacze twierdzą, że dokument ogłoszono w Cuzco na początku 1781 roku. Kopie dokumentu szybko rozprzestrzeniły się po całym obszarze – dotarły do Wenezueli i Nowej Granady.

Postanowienia ujęte w dokumencie Josepha Gabriela Tupa Amaro Ynga, który określił się w nim jako Józef I, z Bożej łaski król Inka, Król Peru, Santa Fe, Quito, Chile, Buenos Aires,, Kontynentów Morza Południa, Książę Najwyższej, Władca Cezarów i Amazonek, z panowaniem nad Wielkim Paititi, Powiernik i Rozdawca Bożego Miłosierdzia:

• Nie płacić żadnych ustanowionych przez administrację Hiszpańską podatków;
• Płacić jedynie Dziesięcinę i Pierwociny stanowi kapłańskiemu;
• Płacić pogłówne i kwintę nowemu królowi, który zostanie ogłoszony;
• Nie wykonywać żadnych nakazów urzędników europejskich;
• Pozostałe prawa zachować i przestrzegać;
• We wszystkich miastach, grodach i wsiach powtarzać i ogłaszać treść Przysięgi składanej nowemu Królowi;
• Pilnie składać raporty o poddanych chętnych do walki;
• Pilnie składać raporty o buntownikach
• Nowe państwo ma być katolickie, ale Inka ma bezpośredni kontakt z Bogiem i wykonuje jego decyzje.
• Ustanowione podatki likwidują podział ludności na Indian i nie-Indian – wszyscy są poddanymi Inki i płaca takie same podatki;
• Zniesienie niewolnictwa
• Likwidacja hiszpańskiej administracji centralnej i prowincjonalnej, z pozostawieniem jedynie lokalnej;
• Ogólne posłuszeństwo wobec nowego Inki.

Inne żródło podaje, że w tym dniu Tupac Amaru II koronował się na króla Peru – nadając sobie imię Jose I.
Po koronacji wysłał do de Areche informację o planowanym na następny dzień atakiem na Hiszpanów.

1781-III-19-21
Wojska Tupaca Amaru II atakują oddziały Hiszpańskie w dolinie Rio Velille w prowincji Chumbivilcas, a oddział 6 tysięcy wojowników oczekiwała w Tincie na dogodny moment do decydującego ataku na Hiszpanów.

1781-III-23
Wojska Hiszpańskie rozbijają obóz w dolinie w okolicy Pucacasa w prowincji Quispichanchis. Podczas burzy zamokły zapasy prochu. Planowany atak rebeliantów zostaje odparty na skutek informacji od jeńca Hiszańskiego, który uciekł z ich obozu.
W wyniku wymiany ognia ginie 1000 powstańsów. Tupac Amaru II wysyła do marszałka del Valle propozycję zawieszenia broni i amnestii dla uczestników powstania.

Wojska Hiszpańskie kierują się do Quiquijan, stolicy prowincji Quispichanchis – ważnego punktu oporu powstańców.

1781-IV
Wojska Hiszpańskie bez walki zdobywają miasto Quiquijan – stolicę prowincji Quispichanchis. Większość mieszkańców uciekła na południe.

Wojska Hiszpańskie zdobywają miasto Tungasuka.

Wojska Hiszpańskie kierują się do Tinty – jako straż przednia idą oddziały Indian Pumacahuy.
Marszałek del Valle rozbija kwaterę w pobliżu miasta Checacupe.

Główne siły rebeliantów rozbijają obóz na zboczach wzgórza, w wąskim przesmyku na północnym brzegu rzeki Combapata (niedaleko miasta Combapata, położonego na zbiegu rzek Vilcanota i Combapata, kilka kilometrów na północ do Tinty)

1781-IV-05
Do kwatery Hiszpanów sprowadzono dezertera rebeliantów, który zdradził ich pozycje.
Wieczorem wojska Hiszpańskie okrążają obóz rebeliantów.
W bitwie toczonej w nocy siły Hiszpańskie rozbijają rebeliantów.
Liczebność wojsk: 16000 Hiszpanie (regularne wojsko, kilka set hiszpańskich weteranów, fizylierzy, artyleria, Indianie), 10000 rebelianci (artyleria, wojownicy).
Pozostali przy rzyciu rebelianci uciekają na południowy brzeg Combapata. Tupac Amaru II namawia swoją żonę Micaele Bastidas i dwóch synów (Hipolito i Francisco) do ucieczki, a sam wraz z małym oddziałem atakując Hiszpanów chciał zyskać czas i dać innym szansę na ucieczkę.

1781-IV-06
Tupak Amaru II wycofuje się na południe, w rejon Puno i jeziora Titicaca, by tam organizować dalszą rebelię – jednak na skótek zdrady zostaje pojmany i wydany Hiszpanom.
Są dwie wersje jego aresztowania:

• Podczas odwrotu na południe, Metys z Cuzco, kapitan rebeliantów Francisco Santa Cruz w miejscowości Langui uwięził Tupaka Amaru II wraz z jego najbliższymi współpracownikami i dowódcami (około 40 osób) licząc na łaskę i obiecaną nagrodę od Hiszpanów;
• Francisco Santa Cruz przekupił murzyńskich rebeliantów, którzy obsługiwali działa i za ich pomocą uwięził Tupaka Amaru II.

Ventura Landaeta – pułkownik wojsk powstańczych aresztuje żonę Tupaka Amaru II – Micaele Bastidas, ich synów Hipolito i Francisco (lub Fernanda) oraz brata Miceali – Antonia.
Schwytano także done Tomase Titu Condematya, która była kacykiem Acos, a znana z dzielności i waleczności.

Wojska Hiszpańskie wkraczają do Tinty, gdzie zdobywają wiele łupów pozostawionych przez uciekających rebeliantów.

1781-IV-07
Do kwatery del Valle wieczorem dociera informacja o schwytaniu Tupaca Amaru II, jego żony i synów.

1781-IV-08
Na rynku w Tincie del Valle by uczcić swoje zwycięstwo nakazł powiesić 60 Indiańskich jeńców. Odcięte głowy skazańców były rozstawione w wielu częściach miasta.

Marszałek del Valle wysyła posłańca do Cuzco, by powiadomił wizytatora de Areche o zwycięstwie i z liczną strażą doprowadza więźniów do Urcos, a następnie do Cuzco.

1781-IV-12
Wizytator de Arache wysyła z Cuzco list do La Platy, do wicekróla Vertiza z informacją o dokonanych aresztowaniach. Jednocześnie ponagla władze wicekrólestwa La Platy do energiczniejszych działań w stosunku do rebeliantów.

1781-IV-14
Del Valle wkracza do Cuzco. Tupak Amaru II jest prowadzony na grzbiecie muła. On, jego żona i synowie zostają osadzeni w wizieniu, w którym kiedyś było Kolegium Jezuitów (Tupak Amaru II jako chłopiec uczył się w nim).

1781-IV-17
W Cuzco rozpoczął się proces rebeliantów. Skład sędziowski stanowili:
Sędzia Trybunału Królweskiego – Antonio de Areche
Główny sędzia – Benito de la Mata Linares z Limy;
Siedmiu prokuratorów-oskarżycieli (prawnicy z Cuzco wybrani przez de Areche);
Obrońca oskarżonych – Miguel Iturrizarra y Bejar duchowny z Caycay;
Oskarżenie Tupaka Amaru II dotyczyło: zabójstwa corregidora de Arrriagi, działania konspiracyjne mające na celu obalenie władzy Hiszpańskiej, działania mające na celu uzyskanie niepodległości, chęć odbudowy imperium Inków, mordowanie osób duchownych, profanacje kościołów, podpalenia, rabunki, szkody na rzecz Korony.

1781-IV-28
Ponieważ Tupak Amaru II dwukrotnie próbował uciec z więzienia mimo silnej straży oddziałów milicji z Huamangi,  został poddany codziennym torturom i przesłuchiwany był przez de Areche i Linaresa. Mimo tego nie przyznał sie do winy i wydał żadnego wspólorganizatora rebelii.

1781-V-15
Ogłoszenie wyroku w sprawie Tupaka Amaru II i pozostałych organizatorów rebelii.
Na karę śmierci skazano Tupaka Amaru II, jego zone Miceale, syna Hipolita i sześciu współorganizatorów rebelii.
Dokument „Sentencia expedita contra Tupac Amaru” był podzielony na trzy części:
1. Wykaz zarzutów przeciwko oskarżonym.
2. Wykaz kar i sposób ich wykonania.
3. Wykaz nowych restrykcji przeciwko Indianom, ich kulturze i tradycjim.

Dobra rodzine Tupaka Amaru II i pozostałych organizatorów rebelii zostały skonfiskowane , ich domy zburzone, a ziemie na posesjach posypane solą. Wszystkie dokumenty rodzinne Tupaca Amaru II zostały spalone.

1781-V-18 (piątek)
Na głównym palcu w Cuzco wykonano egzekucję organizatorów inkaskiego powstania. Piątek w Cuzco był dniem postu, a jednoczesnie tradycyjnym dniem wykonywania egzekucji:

• Tomas Tito Condemyta, kapitan Andreas Castelo, Antonio Oblitas (jego głowę wysłano do Tinty, prawe ramie do Tungusaki, a lewe umieszczono na drodze do San Sebastian), Ramon Pouce, Francisco Torrea, Gregorio Eurionez, Pedro Mamani, Isidor Puna, Miguel Msa, kapitan Diego Berdejo, Miguel Anco, Jose Amaro, donia Tomasa Titu Condemayta – wszystkich powieszono;
• Micaela Bestidas (żona Tupaca Amaru II) – po nieudanej próbie uduszenia garrotą (miała zbyt cienką szyję) zawiązano jej sznur na szyi, kopano w brzuch, piersi i nogi, potem odcięto jej głowę, ręce i nogi. Ciało spalono na wzgórzu Pichcu, prochy wrzucając do rzeki Huatanay;
• Hipolito Codorconqui (syn Tupaca Amaru II) – najpierw obcięto język, potem powieszono, potem odcięto mu głowę, ręce i nogi;
• Pedro Mendiguire (szwagier Tupaca Amaru II) – powieszony, potem odcięto mu głowę, ręce i nogi;
• Antonio Bestidas (szwagier Tupaca Amaru II) – powieszony, potem odcięto mu głowę, ręce i nogi;
• Francisco Condorcanqui – (brat Tupaca Amaru II) – najpierw obcięto język, potem powieszono, potem odcięto mu głowę, ręce i nogi;
• Tupaca Amaru II – najpierw włożono mu na głowę jedenaście żelaznych koron z ostrymi kolcami (bo wydał 11 odezw określając się w nich jako władca), na piersi powieszono mu ciężki, żelazny łańcuch obciążony metalowymi płytami i szpilkami (jako order Wielkiego Paititi, bo ogłosił się wielkim mistrzem tego ugrupowania), wbito mu trzy ostrza w tył głowy, tak że wyszły przez usta (bo wydał 3 manifesty w których nazywał Króla Hiszpanii uzurpatorem), następnie obcięto mu język i wykastrowano. Ostatecznie jego ciało chciano rozerwać przywiązując do czterech koni prowadzonych przez Metysów. Ponieważ ciało nie rozerwało się, a ponadto lunął deszcz podjęto decyzję o jego ścięciu. Głowę wysłano do Tinty, ramiona do Tungusaki i Carabai, nogi do Santa Rosa i Livitaca, a resztę ciała spalono na wzgórzu Pichcu, prochy wrzucając do rzeki Huatanay. Po kilku dniach pozwolono Diegowi Cristobalowi pochować jego ciało z należytymi honorami;
• Fernando – najmłodszy syn Tupaka Amaru II – musiał obserwować egzekucję swoich najbliższych. Skazany na zamknięcie w lochu jednej z twierdz Hiszpańskich w Afryce Południowej. Zmarł w 1799 roku.

Odcięte części ciała skazańców były wystawione na widok publiczny w różnych częściach Cuzco i innych miast (nawet nad jeziorem Titicaca), co miało być przestrogą i zastraszeniem dla buntujących się Indian.

1781-VII-14
Zakończono proces kolejnych organizatorów powstania. Osiem osób skazano na śmierć, dwanaście uniewinniono wypuszczając na wolność, a pozostali zostali wygnani z kraju lub skazani na więzienie.

1781-VII-19 (lub VII-17)
W Cuzco wykonano wyrok śmierci na kolejnych przywódcy powstania Indian. Zginął Diego Cristobal Tupac Amaru, jego matka, żona, siostra, szwagier oraz kilku jego towarzyszy broni. Zgodnie z wyrokiem Diego został wprowadzony na plac w Cuzco przywiązany sznurem do ogona muła. Nogi i ręce miał związane. Po powieszeniu ciało poćwiartowano. Głowa została wysłana na publiczny widok do miasta Tungascua, ręce do miast Lauramarca i Carabaya, a nogi do Paycartarubo i Calca. Jego korpus natomiast ustawiono na drodze do Caja de Auqa.

Inne źródło podaje, że Diego Cristobal nie został schwytany i prowadził nadal działania powstańcze w rejonach jeziora Titicaca.

1781-VIII-05
Armia Tupaca Katari ponownie atakuje miasto La Paz

1781-VIII

1781-IX
Armie Tupaca Katari wspomagają oddziały Andrésa Túpaca Amaru (siostrzeniec Túpaca Amaru II).

1781-IX-połowa
Miguel Bastidas Túpac Amaru – kolejny kuzyn Tupaca Katari przybywa ze swym oddziałem aby pomóc w oblężeniu miasta La Paz.

1781-X-17
Ostateczne zwycięstwo wojsk Hiszpańskich. Oddziały przybyłe z Limy i Buenos Aires, dowodzone przez Josefa Reseguína odpieraja ataki pod La Paz. Indiańskie ataki na La Paz trwały łacznie 184 dni.
Wicekról Agustín de Jáuregui obiecał amnestię wszystkim, którzy się poddadzą.

1781-XI noc z 9 na 10
Hiszpanie aresztuja przywódce rebelii Tupaca Katari – kiedy udawał sie po przegranej bitwie do Achacachi, zdradził go Inka Tomas Lipe.

1781-XI-14
Na głównym placu w La Paz dokonano egzekucji rebeliantów. Ciało Tupaca Katari rozerwano końmi. Wczesniej zdążył wypowiedzieć słowa w języku ajmara: „Nayawa jiwtxa nayjarusti waranqa waranqanakawa kutanipxa”- co można przetłumaczyć jako: „Umrę, ale jutro powrócę jako tysiąc tysięcy”. Miał wówczas 30 lub 31 lat.
Jego głowę i tułów wystawiono na widok publiczny. Równie surowo rozprawili się Hiszpanie z innymi buntownikami – wszyscy przywódcy buntu zostali aresztowani i straceni, w tym żona Túpaca Katari, Bartolina Sisa i jego młodsza siostra Gregoria Apaza (która była w związku z Andrésem Túpac Amaru, bratankiem Túpaca Amaru II).

1782-I-27
Diego Cristobal Túpac Amaru podpisał z Hiszpanami układ pokojowy w Sicuani. Większość przywócdów Indiańskiej rebelii nie zgadało się z tym układem.

1782-III-15
Diego Cristóbal Túpac Amaru został schwytany pod Marcapata w Quispicanchis.
Ratując się przez śmiercią przystał na współpracę z Hiszpanami, pomagając im w stłumieniu rebelii.

1782-III-30
Bitwa pod Moho.
Lojalny Ince Pedro Vilca Apaza wznowił walki i poprowadził 8 tysięczną armię przeciw Hiszpanom dowodzonym przez Jose del Valle. Do pierwszej walki doszło pod Huayacho, a 30 marca 1782 roku w bitwie pod Moho siły powstańcze poniosły klęskę z wojskami del Valle, tracąc 2000 zabitych.

1782-IV-8
Indiański przywódca Apaza w wyniku zdrady został wydany w ręce Hiszpanów. Po krótkim procesie, został stracony w dniu 8 kwietnia 1782 roku, w Azangaro, przez rozerwanie końmi. Poćwiartowane ciało rozesłano do okolicznych miejscowości. Wraz z Apazą Hiszpanie zamordowali 60 jeńców indiańskich.

1783-V
Kolejna rebelia prezeciwko Hiszpanom. Jej dowódcą był Felipe Velasco Tupac Inca Yupanqui, który powoływał się na pokrewieństwo z Jose Gabrielem Tupac Amaru. Felipe twierdził, że Jose Gabriel – który po nieudanym oblężeniu Cuzco (w roku 1781) został ujęty i stracony na głównym placu stolicy Inków – żyje i zasiada na tronie królestwa Paititi.
Rebelia szybko została zgładzona przez Hiszpanów.

1784
Rządy obejmuje nowy Wicekról – Teodoro de Croix. Rządził do roku 1790, wprowadzając wiele reform.

1784-V-20
Władze Hiszpańskie, w nagrodę za męstwo i ofiarność Hiszpańskiej ludności La Paz podczas Indiańskiej rebelii, nadali jej tytuł „Szlachetnego, odważnego i wiernego”.

1792
Zgodnie ze spisem skład etniczny w Peru przedstawiał się następująco:

• 13% Hiszpanie i Kreole;
• 56% Indianie;
• 27% Metysi;
• Pozostali to czarni niewolnicy i inne rasy.

1808
Wojska Napoleona wkraczają do Mardytu. Król Ferdynand VII abdykuje, a na tron Hiszpani zostaje proklamowany Józef Bonaparte (brat Napoleona).

1810-VII-13
Prowincje Charcas i Cordoba del Tucuman dołączono do Wicekrólestwa Peru

1813
Ostatnie posiedzenie Trybunału Limańskiej Inkwizycji

1814
Osadnicy zakładają osadę Iquitos, na brzegu Amazonki, przy ujściu rzeki Itaya – dzisiejsze miasto i port w Peru. W 1814 mieszkało tam 18 osób.

Mateo Garcia Pumacahuy organizuje walki powstańcze w górach, na terenach od Ayacucho i Huancavelica na północy, do La Paz i Arequipa na południu. Walki charakteryzowały się bardzo brutalnym traktowaniem Europejczyków.

Argentyna uzyskuje niepodległość.

1815
Mateo Garcia Pumacahuy – jeden z przywódców powstania – zostaje schwytany i stracony w Sicuani.

Wojska rewolucyjne wzmacniają swoje siły zbrojne i zaplecze polityczne, zabierając Hiszpanom coraz więcej obszarów.

1816
W Limie odbywa się ostatnia corrida. Arena Acho na której były rozgrywane istnieje do dziś.

1817-II
Armia dowodzona przez San Martina (zwolennika monarchii konstytucyjnej) – złożona z argentyńskich ochotników i byłych murzyńskich niewolników) stacjonuje w argentyńskiej prowincji Cuyo. Ta „Wyzwoleńcza Armia Andów” liczyła 5500 ludzi i 21 dział.

1817-II-12
Armia San Martina po wcześniejszym przekroczeniu Andów pokonuje pod Chacabuco (na terenie dzisiejszego Chile) wojsko Hiszpańskie.

1818
Armia argentyńskich ochotników dowodzonych przez San Martina pokonuje pod Maipu (na terenie dzisiejszego Chile) wojsko Hiszpańskie.

1818-II-12
W Chile generał Bernardo O`Higgins proklamuje niepodległość. Dzieje się to w pierwszą rocznicę bitwy pod Chacabuco. Hiszpania uznała niepodległość Chile dopiero w roku 1840

1820
Dwuizbowy parlament Królestwa Hiszpanii, czyli tzw. Kortezy, wydają dekret zapewniający uwolnienie wszystkich więźniów politycznych pochodzących z Ameryki Południowej. Hiszpania gwarantowała im dostarczenie na statkach królewskich do swoich krajów.

1820-VIII-21
Armia San Martina w liczbie 4642 żołnierzy (4000 Czylijczyków) wyposażona w 25 dział, 15000 karabinów i 2000 szabel wyruszyła do Peru z czilijskiej zatoki Valparaiso – płynęli na 8 okrętach wojennych i 16 transportowcach wzdłuż wybrzeża. Załogę statków stanowiło dodatkowych 1600 marynarzy dowodzonych przez wiceadmirała Thomasa Cochrane, zwanego „Diabłem Morskim”. Lista okrętów wojennych:

• „O`Higgins” – Okręt flagowy – dowódca komandor Thomas Sackville Crosbie
• „San Martin” – fregata – dowódca komandor William Wilkinson
• „Lautaro” – fregata – dowódca komandor Martin Guise
• „Independencia” – korweta – dowódca komandor Robert Forster
• „Galvarino” – bryga – dowódca komandor John Tooker Spry
• „Araucano” – bryga – dowódca komandor Thomas Carter
• „Pueyrredon” – bryga – dowódca kapitan marynarki William Prunier
• „Moctezuma” – szkuner – dowódca kapitan marynarki George Young

1820-IX-08
Do Pisco – 240 km na południe od Limy – dotarła armia generała Jose de San Martina, w ramach ekspedycji wyzwoleńczej dla Peru.

Do wojsk San Martina dołączają oddziały peruwiańskiej partyzantki.

1820-XI-05
Oddział szturmowy Cochrane`a zdobył w zatoce Callao „Esmeralde” – flagowy okręt Hiszpański floty Pacyfiku mająca 44 działa.

1821-VI-02
Hiszpański wicekról generał Jose de la Serna e Hinojosa i dowódca rebeliantów San Martin po długich negocjacjach w Punchauca koło Limy podpisują miesięczy rozejm.

1821-VI-06
Hiszpański wicekról generał Jose de la Serna e Hinojosa wycofuje swoją armię z Limy i kieruje się w kierunku gór, mając na celu reorganizację i odpoczynek. Większość żołnierzy jest schorowana i wygłodniała. Liczebność armii wynosi 4000 osób.
W mieście pozstaje większość elity i biskup, którzy odmówili opuszczenia miasta wraz z armią rojalistów.
Hiszpanie pozostawiają w porcie Callao garnizon 2 tysięcy żołnierzy wraz z zaopatrzeniem i 160 działami – dowódctwo generała Jose de la Mara.

1821-VII-09
Armia wyzwoleńcza wkracza wieczorem do Limy.
W tym czasie Hiszpański wicekról generał Jose de la Serna e Hinojosa mający armię liczącą 7200 żołnierzy obozował na przedpolach Limy.

Wicekról Jose de la Serna e Hinojosa wraz z armią wycofuje się do Jauja – oddalonej o 275 km od Limy.

1821-VI-15
Do Limy wkracza triumfalnie San Martin, entuzjastycznie witany przez mieszkańców. Zwołuje zgromadzenie konsultacyjne na którym opowiedziano się za niepodległością i uniezależnieniem od Hiszpanii.

1821-VII-24
Oddziały Chilijskie pod dowódstwem brytyjskiego oficera, komandora Thomasa Crosbiego zdobyły 4 fregaty i kilka mniejszych jednostek pływających Hiszpanii. Hiszpanom na Oceanie Spokojnym pozostały jedninie dwie fregaty (poddały się w 1822).

1821-VII-28
Jose Francisco de San Martin Matorra, Kreol, generał zwany Libertador – ogłosił w Limie na Plaza de Armas niepodległość Peru. Był Paragwajczykiem, ale dziś uznaje się go za Argentyńczyka. Jednak po jego deklaracji wszyscy znaczniejsi mieszakńcy Limy uciekli z miasta.
Obecnie na placu Plaza de San Martin stoi jego pomnik.

1821-VII-29
W Katedrze w Limie odprawiono uroczystą mszę dziękczynną, którą prowadził arcybiskup Limy Bartolome.

1821-VIII-03
Jose Francisco de San Martin Matorra otrzymuje tytuł Protector de la Independencial del Peru – Protektora Peru, dający mu najwyszą władzę polityczną i wojskową.

1821-XII
Jose de la Serna e Hinojosa z częścią armii udał się z Jauja do Cuzco, pozostawiając w kwaterze garnizon dowodzony przez generała Jose de Canteraca – głównego dowódcę armi.
W Cuzco de la Serna miał kompletować silną i wyszkoloną armię.

1822-VI
Simon Bolivar zaoferował wsparcie dla Peruwiańczyków.

1822-VII-13
Sucre wysyła najpierw 2000 żołnierzy generała Alvarado, a potem 1200 żołnierzy chilijskich generała Francisco Antonio Pinto statkami z portu Callao na południe, by wzmocnili siły wysłanego wczesniej generała Santa Cruza.

1822-VII-26-27
Spotkanie Simona Bolivara i San Martina w Guayaguil, na którym uzgodniono warunki wspólnej akcji wyzwolenia Peru. Bolivar otrzymał dowództwo i całkowitą kontrolę nad wojskiem.
Bolivar przekazał pod dowództwo Protektora San Martina kontyngent 1400 żołnierzy kolumbijskich oraz dywizję Santa Cruza.

1822-VII-28
Oddziały Bolivara i San Martina wypływają z Guayaquil do Peru na chilijskich okrętach dowodzonych przez wiceadmirała Manuela Blanco Encalady.

1822-VIII
Wojsko generała Jose de Canteraca liczące 3200 żołnierzy (2500 piechurów i 700 kawalerzystów), uzbrojonych w 9 dział opuszcza Jauja i kieruje się do portu Callao.
Canterac zastosował fortel, w skutek którego zwiódł wojska powstańcze (w liczbie 5900 żołnierzy) dowodzone przez argentyńskiego generała Juana Gregorio de las Herasa.

1822-IX-10
Wojsko generała Jose de Canteraca wkracza do twierdzy Callao, gdzie znajdowały się zmagazynowane zapasy armii powstańców.

1822-IX-16
Wojsko generała Jose de Canteraca po splądrowaniu magazynów w Callao udaje się na północ.

1822-IX-20
San Martin złożył tytuł Protektora – zdawał sobie sprawy że jest mało popularny, a społeczność Limy odsuwała go od władzy spiskując z Hiszpanami.

1822-IX-21
San Martin na pokładzie brygantyny „Belgrano” wypłynłą do Chile, skąd udał się do Argentyny, do swojej posiadłości niedaleko Mendozy. Ostatecznie w lutym 1824 roku wycofał się z życia publicznego, wyjechał do Francji gdzie zmarł 17 sierpnia 1850 roku.

1822-XI-21
de la Mara poddaje twierdzę Callao wraz z załogą – żołnierze są wygłodniali i wyczerpani. Wojska partyzanckie odebrały twierdzę, w której lochach znajdowało się wielu więźniów.
Generał San Martin proponuje Canteracowi przejście na stonę rebeliantów, oferując stopień generała dywizji.

1822-XII
Canterac przyjmuje warunki San Martina i przechodzi na stronę Peruwiańczyków.

Generał San Martin zostaje wybrany przez Kongres w Limie na stanowisko przewodniczącego 3-osobowego rządu wojskowego. Rząd ten uważął, że dla uzyskania niepodległości nie potrzebuje wsparcia i pomocy z zewnątrz.

1822-XII
Bitwa wojsk rojalistów i peruwiańczyków w regionie Ayaqucho na pampasach de Quinua.
6000 peruwwiańczyków pod dowódzctwem generała Sucre.
9000 rojalistów pod dowództwem generała Canterac.
Zwycięstwo wojsk niepodległościowych – do niewoli wzięto Canteraca, generałów dywizji Valdes, Carratala i Villalobos, 30 generałów brygady, półkowników i oficerów, 2000 żołnierzy, artyleria i tabor.

Canterac podpisuje akt kapitulacji.

1822-XII-12
Wicekról wysyła list gratulacyjny do Simona Bolivara.
„Najjaśniejszy Panie, Wyzwolicielu Don Simoni Bolivar. Jako miłośnik sławy, chociaz pokonany, czuję się w obowiązku pogratulować Waszej Ekscelencji zakończenia jego przedsięwzięcia w Peru dzieki wydarzeniom w Ayacucho…”

1823-I-20-21
Wojska rojalistów dowodzone przez pułkownika Geronimo Valdesa zwyciężyły w bitwach pod Torata i Moquegua (w drodze do Arequipe) wojska rebeliantów dowodzone przez argentyńskiego generała Reducinio Alvarado.
Wojska rojalistów liczyły 2500 żołnierzy i były wyposażone w 2 działa.

1823-II
Niepowodzenia armii rebeliantów wywołują bunt w Limie, w wyniku którego włądzę objął prefekt Limy – generał Jose de la Riva Aguero.

1823-II-27
W Limie generał Jose de la Riva Aguero zostaje wybrany przez rząd wojskowy na pierwszego Prezydenta Peru.

1823-III
Jose de la Riva Aguero otrzymuje tytuł Wielkiego Marszałka Armii Peru. Dokonuje reorganizacji armii i mianuje jej dowódcą generała Santa Cruza.
Reorganizację armii finansuje wykorzystując pożyczkę z Anglii.

1823-V
Jose de la Riva Aguero wysyła stacjonujące w Callao oddziały generałów Santa Cruza i Augustina Gamarry (łącznie 3000 żołnierzy) do Tacny i Ariki celem zlikwodowania wojsk rojalistów zgromadzonych na południu Peru.
W Limie pozostał garnizon 2000 żołnierzy dowodzony przez pułkownika Antonio Gutiereza de la Fuente.

Do Limy dociera z Guayaquil oddział 3000 żołnierzy kolumbijskich (inne źródło podaje liczbę 6000) dowodzonych przez generała Antonio Jose de Sucre – pełniącego w armii rebeliantów funckję zastępcy Simone Bolivara.
Jak podają źródła historyczne rząd Kolumbii zainwestował w tą pomoc 2,2 miliona pesos.

1823-VI-02
Generał Canterac chcąc wykorzystać osłabienie obronne Limy i portu Callao wyrusza z Huancayo (320 km od Limy) na czele armii (9000 żołnierzy i 14 dział).

1823-VI
Generał Canterac dociera do osłabionej Limy i zmusza jej obrońców do zamknięcia się porcie Callao.

1823-VI-18
Generał Canterac zajmuje Limę. Nakłada na miasto wysoką daninę.

1823-VI-23
Jose de la Riva Aguero, który wraz z oddziałem dowodzonym przez Sucre zamknął się w pocie Calla (fort Real Filipe) zostaje pozbawiony władzy.

Jose de la Riva Aguero i oddział Antonio Gutiereza de la Fuente wypływają z Calla na północ.

1823-VII
Jose de la Riva Aguero dopływa do Trujillo, gdzie podejmuje rozmowy z Hiszpanami i powołuje samozwańczy rząd Peru.

1823-VII-17
Hiszpańskie wojska generała Canteraca, które przebywały w Limie, musiały się z powodu braku zaopatrzenia ewakować do swoich górskich kwater w Jauja i Huancavelica.

Wojska rebeliantów dowodzone przez Sucre (1500 żołnirzy) wykorzystały odejście wojsk Hiszpańskich i przeniosły się z fortu w Callao do Limy.

1823-VII-20
Oddział Sucre odpływa na południe, by wesprzeć wojska Santa Cruza – w Limie pozostał garnizon dowodzony przez markiza Torre Tagle.

1823-VIII-16
Z uwagi na sytuację w kraju i niepowodzenia w walkach rebelianci wybrali tymczasowy rząd na czele którego stanłą markiz Torre Tagle. Zaapelowano o pomoc do Simona Bolivara.

1823-VIII-25
Wojska rebeliantów liczące w tym okresie 5000 żołnierzy i 8 dział pokonały w walce pod Zepita dywizję Hiszpańskiego generała Valdesa. Wczęśniej idą od wybrzeża przez Andy zdobyli La Paz.

1823-IX-01
Simon Bolivar wpływa do portu Callao na pokładzie okrętu Chimborazo (wypłynął z Guayaquil).
Bolivar otrzymuje najwyższą władzę wojskową i polityczną.
Torre Tagle zostaje uznany za zdrajcę i wydano na niego wyrok śmierci.

W tym okresie armia Hiszpańska liczyła około 20000 żołnierzy zgrupowanych w obozach od Jauja do Potosi, a armia Bolivara 5000 żołnierzy kolumbijskich, stacjonujących w górskich prowincjach Cajamarca i Huaraz.

1823-IX-22
Hiszpańskie wojska pokonały w bitwie pod Desaguadero wojska rebeliantów dowodzone przez Santa Cruza.

Wojska rebeliantów uciekając przez Andy i wzdłuz wybrzeża rozpraszają się. Hispzanie zmuszają oddziały Sucre do odwrotu do Callao.

1823-XI
Wojska Simona Bolivara zostają wsparte oddziałami z Kolumbi. Bolivar wyrusza do Trujillo przeciw addziałom zbuntowanego Aguero, a w Limie pozstaje Tore Tagle.

1823-XI-25
Simon Bolivar aresztuje Aguero i wysyła go statkiem do Europy.
W Trujillo Bolivar reorganizuje armię. Nakazuje by oddziły z Callao przybyły do Trujillo.

1823-XII
Wojska Bolivara po reorganizacji i uzupełnieniu zapasów wracają z Trujillo do Limy.
Simon Boliwar ciężko choruje na gruźlice i dur brzuszny.

Ferdynand VII – Król Hiszpanii – po klęsce Napoleona odzyskuje władzę absolutną.

1824-I-01
Simon Bolivar z powodu choroby zostaje zniesiony ze statku i pozostawiony w porcie Pativilca około 200 km na pólnoc do Limy.

1824-I-12
W ciężkiej chorobie Bolivar informuje Torre Tagle, że jesli sytuacja w kraju sie nie poprawi, to on zrezygnuje z władzy w Peru i powróci do Kolumbii.

W tym okresie rząd Torre Tagle, wykorzystując chorbę Bolivara spiskował z Hiszpanami pod pozorem negocjacji zawieszenia broni. Według współpracowników Torre Tagle Bolivar był tyranem i despotą, dążącym do zmian w strukturze społecznej Peru.

1824-II-05
W forcie Royal Filipe w Callao, po wyjeździe oddziału San Martina, żołnierze którzy tam pozostali organizują bunt z powodu niewypłacania im żołdu. Głównymi prowodyrami buntu byli sierżanci Damaso Moyano i Francisco Oliva.
Na skutek buntu wyposzczają uwięzionych w lochach hiszpańskich jeńców.

1824-II-10
Kongres pozbawił markiza Torre Tagle urzędu prezydenta.

1824-II-18
W forcie Royal Filipe w Callao, zbuntowani żołnirze oddają sie pod komendę hiszpańskiego pułkownika Jose Maria de Casarini. Hiszpanie wciągają flagę królestwa na masz fortu.

1824-II-27
Pozbawiony władzy Torre Tagle wraz z rządem i ponad 240 oficerami przeszedł na stronę Hiszpanów.
Z Limy ucieka 400-osobowy oddział wojsk Bolivara, dowodzony przez generała Mariano Necoche i kieruje się na północ.

1824-II-29
Do Limy wkraczają dwia oddziały armii rojalistów Hiszpańskich – łacznie 3500 żołnirzy.
Pierwszy oddział dowodzony przez generała Juana Antonio Moneta dotarł z bazy w Jauja.
Drugi oddział dowodzony przez generała Jose Ramona Rodila dotarła z bazy w Ica.

1824-III-08
Z uwagi na panujący w stolicy chaos oddziały rojalistów opuszczają Limę udając się do górskiej fortecy, pozstawiają w Callao garnizon 1817 żołnirzy i 1000 milicjantów dowodzonych przez generała Jose Ramona Rodila.

1824-III-11
Wicekról de la Serna wydaje dekret anulujący dotychczasowe prawa nałożone przez obalone w Hiszpanii władze. Chcąc zyskać swoją pozycję u króla Ferdynanda VII obiecuje całkowite zdobycie Peru.
Organizuje armię w sile 18000 żołnirzy, podzieloną na dwie części. Pierwsza w liczbie 11000 do walki z oddziałami Bolivara, a druga w liczbie 7000 do walk w Górnym Peru i na południowym wybrzeżu.
Ofensywę opóźniła zdrada jednego z generałów w Górnym Peru (Pedro Antonio de Olaneta wraz z oddziałem 4000 żołnierzy).

1824-III-
Gdy wojska rojalistów opuściły Limę do portu Callao wpłynęła peruwiańska eskadra pięciu okrętów dowodzonych przez wiceadmirała Martina George Guisea, do Limy wkroczył oddział generała Luisa Urdaneta. Wojska peruwiańskie odcieły komunikację między oddziałami rojalistów.

Torre Tagle na którego wcześniej peruwiański rząd wydał wyrok śmierci oddał sie pod komendę Rodila i schronił się z rodziną w porcie Callao.

Bolivar zakłada kwaterę wojsk peruwiańskich w Trujillo (550 km na północ od Limy), jednocześnie wyznaczając tu tymczasową stolicę rządu Peru.

1824-IV-11
Wojska Bolivara wyruszą z Trujillo do doliny Huaylas, a następnie do górniczego miasta Cerro de Pasco – leżącego na wysokości 4335 m.n.p.m., 950 km na południe od Cajamarki i 315 km od Limy – gdzie wyznaczono punkt zborny wszystkich oddziałów peruwiańskich.

1824-VIII-02
Wojska Bolivara docierają do Cerro de Pasco.
Armia peruwiańska po połączeniu się wszystkich oddziałów skłądała się obecnie z:

• Oddział z Trujillo dowodzony przez Bolivara, wsparty Legionem Peruwiańskim i oddziałem Kolumbijczyków dowodzonych przez generała Jose Marie Cordobe. Łącznie około 10000 żołnierzy, wyposażonych w muły, amunicję, żywność, podkute konie, 6 dział oraz stado 6000 sztuk bydła;
• Oddział generała Sucre – 7700 żołnierzy piechoty, wyposażonych w lance o długości 3-3,5 metra;
• Oddział generała Necoche – 1000 kawalerzystów.

1824-VIII-03
Połączona armia peruwiańczyków Bolivara wyrusza z Cerro de Pasco na południe, idąc wzdłuż zachodniego wybrzeża jeziora Largo de Reyes (dziś nazwa brzmi Largo de Junin) dotarła do równiny Janin na wysokości 4100 m.n.p.m.

1824-VIII-06
Armia Bolivara napotyka (około godziny 16) po drugiej stronie jeziora Largo de Reyes armię rojalistów dowodzoną przez generała Canteraca, która szła z oddalonej o 150 km bazy w Jauja.
Siły hiszpańskie stanowiło 5500 żołnierzy piechoty i 1300 kawalerzystów wyposażonych w 9 dział. Lance rojalistów miały długość 2-2,5 merta i były krótsze od lanc peruwiańczyków.
Około godziny 17 doszło do bitwy, w której walczono tylko szablami i lancami, nie oddano żadnego wystrzału – po 45 minutach walk zwyciężyła armia Bolivara.
W bitwie odznaczył się oddział tzw. „Husares del Peru” (Huzaria Peru) dowodzony przez Andresa Razuri. Po tej bitwie nazywano ich „Husares de Junin”.
Bolivar stracił 45 żołnierzy a 99 zostało rannych.
12 oficerów i 245 żołnierzy rojalistów zostało zabitych lub rannych, 80 wzięto do niewoli. Bolivar zdobył 700 sztuk broni, 400 osiodłane konie i liczne wyposażenie.
Z uwagi na bardzo mroźną noc wielu rannych i wyczerpanych żołnierzy z obu armii zmarło.

1824-VIII-08
Rozbite wojska rojalistów wycofują się do Jauja, a następnie do Cuzco (oddalonego o 500 km). Podczas tego marszu zmarło około 2 tysięcy żołnerzy.

Po bitwie wojska peruwiańskie Bolivara wyruszają w kierunku Cuzco – zajmują Tarmę, Jauje i Huancayo.

1824-VIII-14
Peruwiański generał Valdes (oddział 3000 żołnierzy) pokonuje w bitwie pod Cotagaitilla rojalistów dowodzonych przez Olanete.

1824-VIII-15
Bolivar w Huancayo publikuje odezwę do mieszkańców Peru, w której deklaruje rychłą niepodległość.

1824-VIII-17
Peruwiański generał Valdes (oddział 3000 żołnierzy) pokonuje w bitwie pod La Lava rojalistów dowodzonych przez Olanete.

1824-VIII-24
Armia Bolivara zdobywa Huamange. Rozbija tu tymczasowy obóz i pozstaje na miesiąc.

1824-X
Armia Bolivara dociera do Andahuaylas i Abancay. Z uwagi na ropoczynającą się porę deszczową zaniechano dalszego marszu do Cuzco.
Bolivar wraz z oddziałem 3000 żołnierzy udaje się do Limy by utworzyć tam nowy rząd.

1824-XI-01
W Limatambo, niedaleko Cuzco oddział Valdesa połączył się z wojskami de la Serny . Połączona armia liczyła 11200 żołnierzy. 1800 żołnirzy pozostało w Limatambo, a pozostałi skierowali się na spotkanie wojsk rojalistów, dowodzonych przez Sucre.

1824-XI-16
Armia rojalistów de la Serny spotyka się z armią peruwiańczyków Sucre – dochodzi to tego w okolicy Huamangi, w górskim terenie, na zachodnim brzegu rzeki Pampas.
Wojska Sucre było liczebnie dwukrotnie mniejsze, miało dwa działa, a żołnierze byli osłabieni chorobami i głodem.

1824-XII-03
Nad rzeką Rio Pampas, w wąwozie Corpahuaico dochodzi do bitwy wojsk rojalistów Sucre z armią peruwiańczyków de la Serny. Przegrani peruwiańczycy stracili 350 żołnierzy i jedno działo.

1824-XII-07
Wojska Bolivara wkraczają do Limy. Wsparte oddziałem Guise i eskadrą okrętów Blanco Encalady dokonują oblężenia Callao, którego broni generał Rodil.

Torre Tagle, który wraz z rodziną ukrywał się w Forcie Royal Filipe chciał dostać się na okręty Encalady. Peruwiańczycy odmówili mu pomocy. Ostatecznie w wyniku głodu Torre Tagle, jego żona i syn chorują na szkorbut.

1824-XII-08
Przed zachodem słońca oddział lekkiej piechoty de la Serny zszedł ze wzgórza Condorcunka i stoczył krótki pojedynek z oddziałem peruwiańczyków. Następnie zajął pozycje pod wzniesieniem i oczekiwał do następnego dnia.

1824-XII-09
Zwycięstwo na wojskami rojalistów odniosła kolumbijska armia przybyła z północy, a dowodzona przez generała Jose Antonio de Sucre. Bitwa rozegrała się na wysokogórskiej równinie Ayacucho (3230 m.n.p.m.), na płaskowyży Pampa de Quinua (lub Pampas de la Quinua-Cerro Condorcunca) mającym wymiary 650-750 x 1250 m. Płaskowyż ograniczał skalisty wąwóz i dolina schodząca do wioski Quinua.
Walki rozpoczęły sie około godziny 10:00 i trwały do 13:00.
Bitwa ta zdecydowała o niepodległości Peru i przypieczętowała rozpad Hiszpańskiego systemu kolonialnego w Ameryce.
Siły Hiszpańskie wicekróla Jose de la Serny: Dowódca generał Jose Canterac, generałowie piechoty Valdez Monet, Villalobos, generał kawalerii Ferraz, liczyły:
8475 żołnierzy (7591 piechoty i artylerii, 884 kawalerii), w tym 751 Hiszpanów, 1512 Kreoli oraz Metysów i Indian. Wyposażenie: 11 dział, 6371 bagnetów, 858 szabel.
Straty Hiszpanów: 1400 zabitych, 700 rannych, do niewoli trafiło całe dowódctwo i 3200 żołnierzy (w tym 16 pułkowników, 68 podpułkowników, 484 majorów).
Siły peruwiańskie: Dowódca – generał Antonio Jose de Sucre (miał wtedy 29 lat), szef sztabu Agusitn Gamarra, generałowie piechoty – Jose Maria Cordova (miał wtedy 25 lat),  Jose de la Mar, Jose Jacinto Lara, generał kawalerii – Guillermo Miller, liczyły:
5280 żołnierzy (4680 piechoty, 600 kawalerii) w tym większość stanowili kolumbijscy weterani, a resztę peruwiańczycy. Wyposażenie: jedno działo na 4-funtowe kule, 4780 bagnetów, 600 szabel.
Straty peruwiańczyków: 310 zabitych, 609 rannych.

Wieczorem generał Canterac poprosił o warunki kapitulacji.

1824-XII-10
W godzinach porannych w Quinua generał Canterac podpisał w imieniu rannego wicekróla Peru Jose de la Serny Akt kapitulacyjny zwany Capitulacion de Ayacucho. Akt zawierał kapitulację wszystkich Hiszpańskich garnizonów w Górnym i Dolnym Peru oraz klauzuję, że Peru ma spłacić Hiszpanii zobowiązania wynikłe z konfiskaty majątków obywateli Hiszpańskich w wysokości 3 milionów złotych peso. Odszkodowania miały być wypłacone nie tylko osadnikom baskijskim poszkodowanym w Talambo, lecz także wszystkim Hiszpanom, którzy ponieśli straty w wyniku ogłoszenia w roku 1821 niepodległości Peru.

Po zwycięstwach w walkach pod Junin i Ayacucho Hiszpanie definitywnie zostli usunięci z Peru.
Stajconujący w Callao generał Rodil nadal się bronił nie uznając warunków kapitulacji.

1824-XII-27
Kongres mianuje Sucre na stanowisko WIelkiego Marszałka Ayacucho i zleca mu wyzwolenie Górnego Peru.

1825-I
Armia Sucre licząca 3500 żołnierzy wyrusza z Cuzco przez Puno do Górnego Peru.

1825-II-25
Simon Bolivar proklamuj dekret „Wyzwoliciela”.

W Cusco zorganizowano paradę związaną z sukcesami militarnymi, która wyruszyła z dawnej świątyni słońca Qorikanchy, a zakończyła się przed ratuszem – w ten sposób starano się nadać paradzie status łącznika pomiędzy dawną świetnością i wyczekiwaną z nadziejami przyszłością.

1825-IV-01
Wojska Sucre pokonują pod Tumuslą koło Potosi wojska rojalistów dowodzonych przez Olanetę (3300 żołnierzy).

1825-IV-09
Hiszpanie ostatecznie kapitują w Górnym Peru

1825-VIII-06
Kongres w Chuquisaca proklamuje niepodległość Górnego Peru i powołuje nowe państwo Republikę Boliwi.

1825-XII-09
Kongres w Limie ogłosił Bolivara dożywotnim prezydentem Peru, bez odpowiedzialności za działania administracji i z prawem do wyznaczenia swojego następcy.

1826-I-22
Hiszpański garnizon w Calla dowodzony przez Rodila skapitulował i oddał się peruwiańczykom. Po 13 miesiąchach oblężenia z 6-tysięcznej armii Hiszpanów pozostało 800 ludzi, w tym 300 żołnierzy.

Ten okres charakteryzuje się nieustającą walką o władzę na wszystkich szczeblach drabiny społecznej, co powoduje wewnętrzne rozbicie i chroniczny brak stabilizacji. W latach 1821-1845 w Peru powoływano rząd 24 razy, a konstytucję zmieniano 6 razy.

1827
Ostatnie działania prohiszpańskiej partyzantki na terenach Peru – w innych regionach Ameryki Południowej wojska Króla Hiszpani dawno już skapitulowały.

1832
W portowym mieście Callao w poblizu Limy liczba mieszkańców wynosi 2300

1834
Francuski hrabia Eugen de Sartiges potwierdza i utrwala pogląd Cosmy.
Gdy Sartiges podrużował do twierdzy Choquequirau leżącą nad rzeką Apurimac znajdował sie bardzo blisko ruin Machu Pichcu, ale ostatecznie minłą je i ich nie odkrył.

1836
Zgodnie ze spisem ludności w Limie mieszkało 55 tysięcy osób. Na zmniejszenie populacji wpłynęła wojna o niepodległość.

1839
Informaca w jednej z publikacji „Estadistica de Lima” mówi, iż „Pod głównym ołtarzem katerdy w Limie znajduje się grobowiec, w którym przechowywane są kości znakomitych arcybiskupów, kanoników i czaszka konkwistadora Pizarro”. Czaszka ta nie ma jednak wgniecenia w części czołowej, a Pizarro zginął podobno od uderzenia w głowę glinianym, ciężkim dzbanem na wodę.

1847
Francuz Leonce Angrad przeszukuje Choquequirau w poszukiwaniu skarbów. Nic nie znalazł ale poparł poglądy że jest to dawna stolica Inków.

1856
Trzęsienie ziemi w Limie. Najbardziej ucierpiała dzielnica El Rimac (na prawym brzegu rzeki Rimac), w której znajdował sie szpital dla chorych na trąd oraz kościół San Lozaro.

1859
Ramon de Castillo – marszałek rządu Peru wyraził zgodę by dwaj bogaci posiadacze ziemscy (Ramon Azcarate i Manuel de Salcedo) sprowadzili do Peru 1000 Hiszpańskich kolonialistów, by przez osiem lat pracowali na hacjendzie Talambo w Lambayeque w rolnictwie i plantacjach bawełny.
Z Hiszpanii wypłynęło 60 rodzin (95 mężczyzn, 49 kobiet, 125 dzieci).

1860-VII-19
Do portu Callao podpływa statek z Hiszpańskimi kolonistami. Gdy okazało się że Manuel de Salcedo obniżył ustalone dla dzieci stawki, część kolonalistów uciekła i pozostało zaledwie 175. Wydarzenia te stały się podwaliną do buntu jaki wyniknął trzy lata później i zaczątkiem walk Hiszpanii z Peru.

1862
W portowym mieście Callao w poblizu Limy liczba mieszkańców wynosi 6000.

1862-VIII-10
Generał Leopold O`Donnell jako premier Hiszpanii, za zgodą królowej Izabeli II, wysyła do zachodnich brzegów Ameryki Południowej eskadrę trzech okrętów wojennych pod pretekstem wyprawy naukowej Komisji Naukowej Pacyfiku Comision Cientifica del Pacifico. Eskadra dowodzona przez kontradmirała Luisa Hernandeza de Pinzon y Alvareza składała się z:

• „Resolucion” – drewniana fregata parowa zbudowana w roku 1861 – okręt flagowy pod dowództwem komandora Manuela de la Rigady y Leala – (załoga 471 ludzi, 41 dział);
• „Nuestra Senora del Triunfo” – drewniana fregata parowa zbudowana w roku 1861 – okręt pod dowództwem komandora Enrique Croquera y Pavie – (załoga 480 ludzi, 41 dział);
• „Virjen de Covadonga” – uzbrojony parowy szkuner śrubowy (określany także jako kanonierka) dowodzony przez kapitana Evaristo Cesariego y Garcii – (załoga 122 ludzi, 3 działa).

Celem faktycznym było zademonstrowanie rządowi Peru siły Hiszpańskiej floty i wsparcie finansowo-prawne obywateli Hiszpańskich przebywających w tych rejonach Ameryki.
Płynąc od strony wybrzeża Brazylii dwa pierwsze okręty 6 października dopłynęły do Rio de Janeiro, a w listopadzie cała eskadra spotkała się w porcie w Montevideo.

1862-XII-24
Peruwiańscy korsarze dowodzeni przez kapitana Aguirre dopływają do Wysp Wielkanocnych – wyspy zwane także Isla de Pascua, a przez tubylców Rapa Niu (WIelką Wyspą) lub Tepit-te-henua (Pępek Świata). Celem korsarzy było pozyskanie niewolników do prac przy wydobyciu guano.

1863
W regionie Sorritos peruwiańczyk Diego de Lama odkrył złoża ropy, które zaczął eksploatować.

1863-IV-18
Eskadra Hiszpańskich okrętów, po opłynięciu przylądka Horn, dopływa do portu Valparaiso w Chile. W dalszy rejs do Peru wypłynęli w lipcu.

1863-VII-10
Eskadra Hiszpańskich okrętów dopływa, za zgoda ówczesnego prezydenta Peru – generała Juana Antonia Pezeta Rodrigueza – do peruwiańskiego portu Callao. Wypływają z Callao 27 lipca

1863-VIII-4
Na hacjendzie Talambo należącej do Manuela de Salcedo dochodzi do starcia z kolonistami.
Pracujący tam baskijczyk Marcial Miner został pobity przez Salcedo, a po kłótni rzucił w niego kamieniem. Salcedo nakazł ukarać pracownika, ale spotkał się z oporem innych kolonistów. W potycze zgineły diw osoby (Bask Juan Miguel Ormazabal i peruwiańczyk), trzy zostały ranne (Baskowie Sorazu i Fano oraz peruwiańczyk). W procesie kolonistów uznano za winnych i osadzono w więzieniu.

Eskadra Hiszpańskich okrętów dopływa do Panamy, gdzie się rozdzieliła – „Virjen de Covadonga” powróciła do Callao, a dwa pozostałe popłynęły do Kalifornii. Gdy kontradmirał Luis Hernandez de Pinzon y Alvarez dowiedział się o wypadkach w Talambo zawrócił do Callao.

1863-XI
Dwa hiszpańskie okręty dopływają do poru Calla, gdzie oczekuje już trzeci z eskady okręt „Virjen de Covadonga”. Pinzon oczekuje od rządu Peru oficjalnych przeprosin i finansowego zadośćuczynienia za zabicie obywatel Hiszpanii i aresztowania innych. Pinzon informuje królową Izabelę II o sytuacji w Peru.

1864-III-18
Do portu Callao przybywa wysłany przez królową Hiszpanii Salazar, mianowany jako specjalny komisarz królewski do repezontowania Korony w czasach kolonialnych. Jednak w Limie Minister Spraw Zagranicznych Peru – Juan Antonio Ribeyro Estrada – odmówił rozmów.

Salazar poinformował o tym fakie Pinzona, który zarządził by eskadra Hiszpańskich okrętów opuściła port Callao i skierowała się ku trzem wyspom Chincha (Islas Chincha), leżących 200 km na południe od Calla i 21 km od wybrzeża i miasta Pisco.

1864-IV-14
Hiszpania wystąpiła z roszczeniami finansowymi względem Peru i dla wywarcia nacisku zajęła ważne dla ekonomii peruwiańskiej wyspy Chincha – największe złoża guano. Pinzon za pomocą 400 marynarzy przeprowadził desant na trzech wyspach, aresztując gubernatora Ramona Valle Riestre wraz z 150 osobowym garnizonem (stacjonował tam by pilnować około 200 robotników dobywających guano). Hiszpanie opanowali także peruwiański transportowiec parowy „Iquique” wraz z załogą.
Ta sytuacja stała się bezpośrednią przyczyną wypowiedzenia wojny Hiszpanii przez Peru i inne byłe kolonie hiszpańskie.

1865
Peruwiański geograf Antonio Raimondi szukał ruin w Puquiura w dolinie Victos. On także mylnie określał Vilcabambę jako Choquequirau.

1865-I-27
Podpisanie wstępnego traktatu zawartego za pośrednictwem generała de Vivanco i znanego jako traktat Pareja-Vivanco. Traktat przewidywał m.in. zapłatę Hiszpanii 3 milionów peso za zwrot wysp Chincha.

1866-V-2
Bitwa o port Callao – zwana „Bitwą Drugiego Maja”. Flota Hiszpańska zaatakowała port z 300 dział. Armia Peruwiańska dysponowała 12 bateriami z 52 działami, między innymi armatami nabytymi z demobilu w USA, zamontowanymi na szynowych platformach. Ta taktyka zaskoczyła Hiszpanów. Zwycięstwo zadecydowało o dalszych losach niepodległości Peru.

1868
Amerykanin Henry Meiggs rozpoczyna budowę lini kolejowej z portu Mallen przez Arequipe do Puno nad jeziorem Titicaca. Trasa przekraczała Andy na wysokości 4447 m.n.p.m. Odcinek do Arequipe oddano w roku 1870.

1868-VIII-13
Silne trzęsienie ziemi na pograniczu Peru i Chile. Zniszczone zostało głównie chilijskie, portowe miasta Iquique i Arica. 30 minut po trzęsieniu przybrzeżne tereny zalało tsunami.

1868-III
Dekretem rządowym w Limie postanowiono zrealizować inwestycję kolei andyjskiej (Ferrocarril Central Transandino) zaprojektowana przez Ernesta Malinowskiego.

1870-I-1
Prezydent Balta kładzie kamień węgielny pod budowę kolei andyjskiej.

1870-I-20
Rozpoczęcie prac budowlanych kolei andyjskiej.

1871
W Cochabamba odnaleziono najstarszą zachowaną wersję dramatu Inkaskiego p.t. Ata Wallpap puchukakuyninpa wankan – „Tragedia końca Ataw Wallpy”.

Na jezioro Titicaca wypływa pierwszy parowiec „Yavari” – zbudowany w Anglii w roku 1862 i przetransportowany w częściach przez Andy. Transport trwał siedem lat – z Anglii do portu Arica, potem koleją transandyjską a ostatni etap przebyto na mułach.

1875
Po raz pierwszy w Europie mówi sie o Machu Picchu – szkic mapy z tym szczytem tworzy francuski podróżnik Charles Wiener.

1876
Dokonany w Peru spis ludności wykazał, że liczba mieszkańców nie przekracza 3 milionów.

1876-X-26
Trzęsienie ziemi na pograniczu Peru i Boliwii. Całkowite zniszczenie zakładów produkcji saletry w Toco

1877-V-09
Trzesienie ziemi na obszarze Peru, Boliwii i Chile. O godzinie 8:30 zatrzęsła się ziemia między 10 a 35 stopniem szerokości geograficznej. Zniszczenia odnotowano w nadmorskich miastach Chanaral (Chile), Cobija, Tocopilla (Boliwia), Pabellon de Pica, Iquique i Arica (Peru). W wyniku trzęsienia fale tsunami wynosiły 12 metrów wysokości.

1879-VIII-14
Peru i Hiszpania podpisują w Paryżu traktat pokojowy, który formalnie zakończył wojnę między tymi krajami. Oba kraje nawiązały stosunki dyplomatycze, potwierdzając niepodległość Peru.

1880
Peruwiański historyk Carlos Romero i francuz Charles Wiener sugerują iż Choquequirau nie może być Vilcabambą.

1896
Z urzędowych danych statystycznych wynika, że Peru miało powierzchnię 1833916 km2, a liczba mieszkańców wynosiła 6 milionów.

1899-III-2
W Limie umiera Ernest Malinowski. Pochowano go w Limie na zabytkowym cmentarzu Presbitero Maestro. Na nagrobku widnieje napis „Obrońca Callao”.

1905
Salezjanie uzyskują prawa do terenów Chocapata, niedaleko wzniesienia z rozległymi ruinami Sacsahuaman, a obok – na Colcampata – resztek siedziby Manco Capaca, założyciela Cuzco

1909
Ruiny Choquequirau bada Hiram Bingham.

1911-VII-24
Hiram Bingham odkrywa ruiny Machu Picchu.

1911-VIII-8
Bingham dociera do Rosapata „Wzgórza Róż”. Jeśli Rosapata to Vitcos, musiał poszukać Yurac Rumi „Białego Kamienia”.

1911-VIII-9
Bingham odnajduje Yurac Rumi, zatem odnalezione tereny to Victos.

1911-VIII-15
Hiram Bingham dociera do Espiritu Pampa, gdzie na Pampie Eromboni nie rozpoznaje ruin Vilcabamby. Podróże Binghama odbywają się pod patronatem Towarzystwa National Geographic – jest to pierwsza wyprawa sponsorowana przez tę instytucję.

1913
„National Geographic” poświęca całe wydanie odkryciu Machu Piechu.

1915
Trzecia, ostatnia wyprawa Hirama Binghama do Machu Piechu. Amerykanin odkrywa coś, co dzisiaj nosi nazwę „Inkaskiego szlaku”.

Tasulinczi – wódz plemienia Campa, żyjącego w Montanii, na czele półtora tysiąca wojowników wymordował niemal całą białą społeczność w górnym dorzeczu Ucayali. Następnie do roku 1919 nie dopuszczał nikogo w te strony. Za tą zbrodnię nie został nigdy ukarany.

1918
W Polsce powstaje Liga Morska i Kolonialna – popularyzowała zagadnienia morskie i wychowanie morskie młodzieży oraz propagowała ekspansję kolonialną

1920
Hiram Bingham publikuje książkę Inca Land, w której stwierdza, iż Machu Piechu to w istocie zaginione inkaskie miasto Vilcabamba, ostatnie schronienie ostatnich inkaskich władców.

1925
Nad Peru przechodzi prąd morski zwany „El Ninio” – skutkuje to ulewnymi deszczami i powodziami. Zniszczone zostają zabytki tzw. Glinianego miasta w Chan Chan.

1926
Peruwiański archeolog Toribio Mejia Xespe odkrywa rysunki na płaskowyżu Nazca

1927
Polsko-Amerykański Syndykat Kolonizacyjny otrzymał na planowane osadnictwo od rządu Peru ponad milion hektarów ziemi w selwie.
Projekt musiał być najpierw zaakceptowany przez Urząd Emigracyjny, by następnie móc uzyskać dofinansowanie z Banku Gospodarstwa Krajowego. Dlatego zorganizowano ekspedycję badawczą by poznać te tereny.

1927-X
Jako kierownika ekspedycji do Peru Bank zarekomendował Bohdana Lepeckiego (adiutanta Piłsudskiego).

1928-I
Do Peru wyrusza ekspedycja Polaków mająca na celu zbadać proponowane przez Rząd Peru ziemie pod kolonizację. W skład ekspedycji weszli: Feliks Gadomski (kierownik ds. organizacyjnych, inżynier rolnik), Aleksander Freyd (doktor, specjalista od chorób tropikalnych), Apoloniusz Zarychta (geograf), Michał Pankiewicz (redaktor), Kazimierz Warchałomski (autor relacji z ekspedycji), Mieczysław Lepecki (kierownik ds. technicznych, autor książek o kolonizacji Peru).
Ekspedycja oceniła przyznane tereny jako słabe i tylko w części nadające się pod uprawę. Urząd Emigracyjny i Bank Gospodarki Krajowej zrezygnowały z udziału w projekcie.
Ostatecznie Polsko-Amerykański Syndykat Kolonizacyjny podzielił przyznane tereny pomiędzy lokalnych Indian. Jednak z uwagi na słabe plony z upraw koncesję cofnięto około roku 1937.

1928
Szczątki Francisco Pizarra umieszczono w Katedrze w Limie (czwarta ekshumacja zwłok markiza).

W Limie przebywa hrabia Aleksander Dzieduszycki – jako szef polskiej grupy kapitalistów planującej uzyskać koncesję na ziemię w Montanii. Polacy chcieli rozpocząć tam kolonizację oraz prowadzić poszukiwania ropy naftowej. Rząd Peru zaoferował obszerny teren pomiędzy rzekami Ucayali i Apurimac.
Planowano sprowadzić tu 3000 polskich rodzin, by docelowo osiągnąć populację 50000 ludzi.

1930
W Polsce powstaje Liga Morska i Rzeczna – polska organizacja społeczna stawiająca sobie za cel propagowanie zagadnień morskich wśród społeczeństwa polskiego. Działała na rzecz rozbudowy floty morskiej i rzecznej. W okresie międzywojennym jej celem było także pozyskanie terenów pod osadnictwo lub kolonie dla Polski.

Kazimierz Warchałomski otrzymał tereny nad rzeką Ucayali, gdzie stworzył Spółdzielnię Osadniczą tzw. „Kolonię Polaka”. Został dyrektorem tego przedsięwzięcia. Sprowadził 106 osadników, wśród których było dwóch jego synów. Osadnicy nie byli jednak rolnikami, a ludźmi szukającymi przygód i łatwego zarobku. Duszpasterzem osady był ksiądz Franciszek Sokół – autor wspomnień o osadnikach. Ostatecznie wielu wróciło do kraju, inni uciekli do Brazylii, a jedynie kilkoro pozostało w Peru.

1937
Nad jezioro Titicaca udaje się brytyjska ekspedycja pod kierownictwew prof. Gardinera, celem poszukiwania inksaskiego skarbu zatopionego w jeziorze. W skład ekspedycji wchodziło 6 naukowców: 3 zoologów, chemik, botanik i geolog.
Fundusze na wyprawę wyłożyło angielskie Royal Society, Muzeum Brytyjskie i specjalnie utworzone na tą okoliczność konsorcjum.
Brytyjczycy szacowali skarb na wartość 50 milionów funtów szterlingów.

1941
Wskutek trzęsienia ziemi pęka morena jeziora Palcaocha w dolinie Cojup i na miasto Huaraz wylewa się lawina błotno-kamienna. Ginie ponad 8 tysięcy ludzi.

1944-VI-24
Dla upamiętnienia święta Inti Ryami – Święta Słońca, od tego dnia rokrocznie organizuje się na terenie twierdzy Sacsahuaman uroczystości i festyn dla turystów

1945-I-17
Spływające z Kordylierów do wysokogórskiego jeziora wody spowodowały naruszenie jego brzegów. Woda wylała sie i zalała archeologiczne stanowisko Chavin, zalewając czarnym szlamem odsłonięte riuny. Wezbrane wody porwały wiele cennych artefaktów zgromadzonych przez prowadzącego tam badania peruwiańskiego badacza Juliana Cesara Tello.

1947-IV-28
Thor Heyerdahl – norweski odkrywca i podróżnik, zbudował tratwę „Kon-Tiki” i wraz z pięcioma towarzyszami wyruszył na Pacyfik z Callao w Peru, zaopatrzeni jedynie w radiostację. Po 101 dniach podróży, 7 sierpnia 1947 roku dotarli do wysp Tuamotu na Polinezji.
Heyerdahl chciał udowodnić tezę, że Indianie południowoamerykańscy zdolni byli przepłynąć Ocean Spokojny

1950-V-21
Trzęsienie ziemi w Cuzco. Jego epicentrum znajdowało się w pobliżu miasta. Trwało od 6 do 20 sekund i osiągnęło wartość 8 w skali Richtera. Spowodowało śmierć 1581 osób i uszkodzenie ponad 50% budynków i domów w mieście oraz osunięcia ziemi w okolicy.

1957
Na konferencji w boliwijskim La Paz uczeni wskazali nazwę Tiahuanaco jako obowiązującą dla kamiennej metropolii. Potem uznano także nazwy Tiawanako i Tiwanaku

1960
Peruwiańczyk Miomir Bajovich odkrywa w jaskini w Toquepala rysunki naskalne kultury Chiveteros z przed 9500 lat.

1962-I-10
Prawie 3 miliony ton lodu i skał oderwało się od ściany Huascaranu – okolice Callejon – i runęło wąwozem i zniszczyło kilka mniejszych wiosek oraz miasto Ranrajirki.

1963
Rozpoczęcie prac mających na celu zrekonstruowanie huaca El Dragon w kompleksie Chan Chan

1964-VII-13
Gene Savoy, Douglas Sharon i Antonio Santander odkrywają rozległy zespół ruin (600 budowli) w rejonie Espiritu Pampy i identyfikują je jako Vilcabambę.

1966
Mark Howell i Tony Morrison badając ruiny nieopodal Espiritu Pampa, pod grubą pokrywą zbutwiałych liści i darni, odkrywają warstwę popiołu, co wskazuje, że budynki te były kiedyś spalone – potwierdza to hipotezę iż jest to Vilcabamba.

Silne trzęsienie ziemi w Limie i okolicy. Zniszczona została między innymi zabytkowa świątynia Iglesia de la Matriz.

1968
Prezydentem Peru zostaje Juan Velasco Alvarado. Wprowadził między innymi język keczua jako język współurzędowy z hiszpańskim oraz organizację festiwali kultury miejscowej na terenie całego Peru.

W Cuzco powstaje Instituto de Pastoral Andino, czyli Duszpasterski Instytut Andyjski. Podstawowym zadaniem tego ośrodka było prowadzenie i popieranie badań etnologiczno-religioznawczych wśród Indian Keczua i Ajmara, by na ich podstawie opracowywać ewangelizację wiejskich regionów południa Peru.

1969
W Krakowie zorganizowano pierwszy raz po II Wojnie Światowej wystawę zbiorów Władysława Klugera.

Gene Savoy zbudował i był kapitanem łodzi Kuviqu „Pierzasty Wąż I”, zbudowanej z trzciny totora wzorowanej na łodziach peruwiańskich. Wypłynął z portu Salaverry, położonego niedaleko Trujillo i skierował się na północ, a po kilku miesiącach dopłynął do Panamy – przepłynął 2000 mil. Trzciny totora z których zbudowano łódź pochodziły z rejonów ujścia rzeki Moche. Savoy udowodnił, że ludy prekolumbijskie mogły odbywać dalekie podróże oceaniczne wzdłuż wybrzeża.

1970
Savoy publikuje Antisuyu, sprawozdanie ze swoich prac badawczych w Espiritu Pampie oraz innych miejscach. Savoy opuszcza Peru i osiada w Reno (stan Nevada).

1970-V-31
W dolinie Rio Santa zeszła lawina błotno-kamienna, spowodowana trzęsieniem ziemi. Kilkumetrowej wysokości fala z błota, kamieni i lodu niszczyła domy, wyrywała drzewa, zabijała zwierzęta i ludzi. Przyczyną kataklizmu było trzęsienie ziemi, którego epicentrum znajdowało się u wybrzeży Pacyfiku, między Chimote a Casma.
Pierwszy wstrząs zanotowano o 15:27.
W Chimbote zginęło tysiące ludzi i zniszczonych zostało 80% zabudowań. Pierwszy wstrząs poruszył lodowce Huascaranu, najwyższego szczytu Białej Kordyliery (6768 m.n.p.m.). Pod naporem lodowej lawiny pękła morenowa tama jeziora Llanganuco. Błoto pędziło z prędkością 370 km/h i szybko dotarło do doliny Santa, gdzie zniszczyło miasta Yungay, Chimbote, Huaraz, Caras i Casma. Łącznie zginęło 80000 ludzi, 140000 zostało rannych, a pół miliona zostało bez dachu nad głową.

1971
Na półwyspie Sillustani leżącym na jeziorze Umaya, w pobliżu grobowca La Gran Chulpa del Lagerto – Wielkiej Wieży Jaszczurki, odkryto na głębokości metra, skarb złożony ze złotych przedmiotów m.in.: napierśników w kształcie ludzkich twarzy, dzwonków, pucharów ofiarnych i naszyjników.

Liczbę polonusów w Peru określa się na około 400 osób

1971-XI-16
Ogłoszono odkrycie złóż ropy w Amazonii. Odkryto ją w Trompeteros w szybie należącym do przedsiębiorstwa Petroperu.

1972-IX
W rozwoju peruwiańskiej gospodarki spory udział mieli polscy rybacy. Po podpisaniu współpracy polscy rybacy na naszych statkach uczyli peruwiańczyków połowów dalekomorskich. We wrześniu 1972 roku z Gdyni do Peru wypłynęły pierwsze dwa statki z polską załogą – były to „Centaurus” i „Crater”.

1975
Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie przy współpracy z ambasadą Peru otwiera wystawę „Starożytne Peru”. Eksponaty pochodziły z kilku krajowych muzeów, kolekcji prywatnych oraz z muzeów z Geteborga, Budapesztu i Drezna. Po raz pierwszy w Polsce ukazano szeroki wachlarz bogactw kultur andyjskich. Zaprezentowano ceramike, tkaniny.

Język keczua został uznany w Peru za drugi oficjalny język.

W Limie otwarto Narodową Szkołę Folkloru – jej zadaniem stało się zbieranie literatury ustnej, mitów, opisów obyczajów, utrwalanie muzyki, popularyzowanie instrumentów ludowych, przyswajanie folkloru.

1976
Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie przy współpracy z ambasdą Peru otwiera kolejną wystawę związaną z ludami andyjskimi „Złoto Peru”. Tym razem zaprezentowano 250 eksponatów sztuki jubilerskiej ludów andyjskich z kolekcji Muzeum Złota z Limy (Museo del Oro). Cała kolekcja Muzeum z Limy zawiera ponad 8 tysięcy eksponatów.

1976-VII-22
Peruwiański badacz Edmundo Guillen odkrywa ostatnią stolicę Inków w Vilcabame. W ekspedycji uczesniczą Elżbieta Dzikowska i Tony Halik. W tym dniu oficjalnie potwierdzono istnienie miasta i wciągnięto na najwyższe cedrowe drzewo przed Pałaem flagę Peru i proporczyk z flagą polską.

1980-1990
Vincent R. Lee sporządza bardzo dokładne mapy okolic Vilcabamby i plany ruin

1980-V-17
W dniu wyborów prezydenckich Komunistyczna Partia Peru zwana Świetlisty Szlak – Sendero Luminoso – zdemolowała lokal wyborczy w Chuschi, a w kilku lokalach wyborczych okręgu Ayacucho podpalili dokumenty wyborcze. Partyzancka działalność bojówek tego ugrupowania uniemożliwyły prowadzenie badań archeologicznych na wielu obszarach Peru.

1982
Vincent Lee odwiedza obszar Vilcabamby przy okazji wyprawy wspinaczkowej.

1983
Peruwiańscy archeologowie odkryli w połowie wysokośći od szczytu Machu Picchu (na wysokości 1800 m.n.p.m.) tarasy rolnicze oraz budynki i 30 grobowców w centrum rytualnym. 50 kamiennych obrzeżonych tarasów miało szerokość 4,5 z systemem irygacyjnym i urządzeniami drenażowymi.

1984
Vincent i Nancy Lee odkrywają ponad czterysta budowli w Espiritu Pampie, dowodząc, że jest to Vilcabamba, stolica Manca Inki, siedziba ostatnich władców.

1993-1996
Perci Paz i inni archeolodzy z rządowej instytucji copesco prowadzą prace wykopaliskowe w Choquequirau.

1994-1999
Elva Torres z Instituto Nacional de Cultura [Narodowego Instytutu Kultury] rozpoczyna drobne prace wykopaliskowe wokół budynków i grobowców w Machu Picchu.

1998
Wskutek osuwiska zniszczone zostają dolna część doliny Aobamby oraz linia kolejowa poniżej Machu Picchu.

2002-2005
Peruwiański Narodowy Instytut Kultury (INC) prowadzi pierwsze prace wykopaliskowe w Vilcabambie.

2005-VII-15
Ówczesny prezydent Boliwii – Eduardo Rodriguez Veltze ogłosił Aymara Juliána Apaza i Bartolinie Sisa „Narodowymi bohaterami”.

Zapraszam do odwiedzenia strony na Facebook