Organizacja społeczna Państwa Inków

Społeczną organizację Inków cechowała nieelastyczność, a poszczególne klasy społeczne, które ją tworzyły, bardzo się od siebie różniły. Natomiast absolutna władza spoczywała na jednym człowieku – Ince.

Z posiadanych źródeł wiemy, że  istniały trzy dobrze zdefiniowane klasy społeczne:

• królewskość – która odpowiadała najpotężniejszemu sektorowi;

• szlachta – którzy mogli być pokrewieństwa lub uzyskać przywileje;

• ayllu – pozostała ludność.

Klasy społeczne i ich przedstawiciele:

KLASA KRÓLEWSKA
Do klasy królewskiej należały trzy grupy: Inka, Coya i Auqui.

INKA
W odniesieniu encyklopedycznym słowo „Inka” pierwotnie oznaczało wodza, władcę Peru. Tytuł ten przyznawano również członkom jego rodziny i rodom z nim spokrewnionym. „Inka” oznaczało zarówno głowę państwa, arystokrację, ale także grupy z których wywodzili się urzędnicy państwowi. Już za czasów kolonialnych, do tytułu „Inka” prawo mieli tylko potomkowie władców. W czasach współczesnych „Inka” odnosi się do dynastii Inków oraz ludu, nad którym ona panowała.

W czasach inkaskiego imperium Inka określany był także jako Sapa Inca, był w wierzeniach inkaskich Synem Słońca i Księżyca oraz bratem Pana Pioruna (Pana Gromu związanego z planetą Wenus) – czyli adoptowanym synem boskiej rodziny. Był jednocześnie naczelnym wodzem, a jego prawo rządzenia było podyktowane przez boskość i pochodzenie od Słońca – najwyższego bóstwa. Najwyższy autorytet religijny, rozmówca Bogów.
Przed objęciem władzy przyszły władca otrzymywał od bóstw nadprzyrodzone właściwości, uważane za specyficzne atrybuty jego pozycji: jasnowidzenie, niszczycielską moc nad wrogami, władzę nad deszczem oraz nadzwyczajną płodność.
Spełniał najwyższą władzę wykonywalną w Tahuantinsuyu, „Sapa” oznacza w języku keczua „jedyny”, „główny”. Terminem Sapa Inka określano władców z pierwszego okresu panowania Inków, kiedy to jeszcze dzielono dynastie na Hanan i Hurin. Dynastia Hanan tytułowała tak pochodzącego od nich władcę, by przypominać o wyższości na dynastią Hurin, która została odsunięta od wykonywania swoich funkcji przez potomków Pachacuti.
Według Inków Słońce wybierało na swojego ziemskiego odpowiednika daną osobę podczas rozmowy z nią lub podczas snu kandydata. Jak już objął funkcję Inki otrzymywał nowe królewskie imię, ale także szereg zdolności nadprzyrodzonych: jasnowidztwo, przepowiadanie przyszłości, władzę na deszczem, niszczycielska władze na wrogami a także nadzwyczajną płodność.  
Inka był odpowiedzialny za relacje z innymi imperiami, z którymi mógł sprzymierzyć się lub prowadzić z nimi wojny. Był także odpowiedzialny za zarządzanie zasobami społecznymi, ludzkimi oraz zatwierdzał wykonywanie robót publicznych.
Inka zawsze poruszał się z przepychem, noszony w złotej lektyce ozdobionej szlachetnymi kamieniami i osłoniętej zasłoną, by lud nie mógł na niego patrzeć. Lektykę otaczała straż, która szła także z tyłu i z przodu. 
Inka mógł posiadać nawet kilkaset małżonek, ale tą najważniejszą była coya.
Jeśli w państwie stwierdzono nieporządek, jeśli był nieurodzaj, jeśli armia przegrywała bitwy lub wybuchła epidemia – wina leżała po stronie Inki – uważano że niepowodzenia pochodzą od grzesznego trybu życia władcy, którego zmieniano. 
Indianie oddawali mu boską cześć unosząc ręce i twarz do Słońca, a potem w jego kierunku. Składali mu także dary, zazwyczaj w postaci lam.
Jeśli Inkę ktoś odwiedzał, to musiał przybyć na boso i z ciężarem na plecach – symbolem poddania.
Przez rok przetrzymywano wszelkie resztki jedzenia jakie Inka spożywał lub nawet upuścił. Przetrzymywano także jego szaty – wyrabiane z najdelikatniejszej wełny wigonia. Dopiero po roku palono wszystkie te rzeczy, a popiół rozdmuchiwał wiatr – robiono to po to, by nikt tych rzeczy nie oglądał.
Za insygnia królewskie uważano:

• napa – samiec białej lamy – symbol pierwszego zwierzęcia jakie pojawiło się po potopie. Okrywano ją szkarłatnym czaprakiem, a uszy zdobiono złotem. Jeśli napa przewróciła jakieś naczynie to używano go do picia chichy na rytualnych biesiadach. Ku czci napa odbywały się święta w czasie zimowego zrównania dnia z nocą, jak to Inkowie określali w epoce „młodego Słońca”. Podczas tych celebracji w lektykach noszono wizerunki lam, dwie ze srebra i dwie ze złota, które na grzbietach miały kolorowe narzutki.
• sunturpauca – laska wysadzana kamieniami ozdobiona piórami rzadkich ptaków.
• Ilauto – różnokolorowy warkocz kilkakrotnie obejmujące głowę (5 lub 6 razy). Był zrobiony z kolorowej wełny, gruby na pól palca i szeroki na palec.
• mascapaicha – frędzla z wełny podtrzymująca na czole llauto, każda jej nitka przechodziła przez cieniutka złotą rurkę. Frędzla była szerokości dłoni.
• nad warkoczem była pałeczka zakończona pomponem i trzema piórami rzadkich ptaków.

W uszach Inka miał wielkie złote krążki, a włosy nosił krótko obcięte. 
Ince towarzyszył liczny dwór, w skład którego wchodzili między innymi: strażnicy szat, dworzanie, strażnicy tkanin z wełny wigonia, dostawcy soli, strażnicy insygniów, ogrodnicy, architekci, kucharze, nosiciele wody, nosiciele lektyk.
Kiedy Inka umierał, obowiązek pogrzebu spoczywał na jego rodzinie. 

COYA
Była żoną Inki, symbolizowała mityczną Mama Ocllo, często wybierana z pośród jego sióstr. Inkowie mogli utrzymywać bliski związek z kilkoma kobietami, ale coya była głównym partnerem władcy. W kronikach znajdujemy wzmianki, że coya powinna być z rodu Inki, częścią panaca władcy, najczęściej była jego siostrą lub kuzynką. Musiała pochodzić z ojca i matki w prostej linii ze szlachetnego rodu inkaskiego.
Kobieta nazywana była „coya” w momencie, kiedy Inka obejmował władzę i otrzymywał insygnia królewskie. Coya nazywana była Phiwi Warmi lub imieniem Maman Warmi. Lud pozdrawiał ją mianem „Księżycu, córko Słońca, jedyna Królowa Miłująca Ubogich”. Dzieci urodzone z tego związku określane były jako dzieci z prawego łoża – phiwi churi.
Coya posiadała obowiązki małżeńskie, ale również odpowiedzialna była za dyplomację, mediację, za pokojowe rozstrzyganie konfliktów. Jej zdanie było znaczące przy wyborze nowego władcy oraz w kontaktach ze szlachta inkaską. Jako matka pilnowała interesów swoich synów w walce o tron.
Osoba coyi cieszyła się wielkim poszanowaniem wśród ludu, a sama posiadała liczne zastępy służb, była noszona w lektykach lub hamakach.

AUQUI
Auqui był następcą Inki, który miał odziedziczyć władzę. Według różnych źródeł auqui wybrano spośród dzieci Inków; jednak niekoniecznie musiało to być pierwsze dziecko, ale mógł to być każdy, kto miał niezbędne umiejętności rządzenia.
Musiał pochodzić z panaca władcy i być powołany jeszcze za życia Inki.

KLASA SZLACHTY (PAKOYOK)
W Imperium Inków łatwo było odróżnić szlachtę od tych, którzy nią nie byli. Szlachta nosiła duże uszy w wyniku ogromnych kolczyków – dlatego kiedy pojawili się tu hiszpańscy konkwistadorzy, określali ich mianem długouchych..
Szlachta miała określone prawa i przywileje, a swoją szlacheckość uzyskiwała poprzez więzy krwi z Inka lub poprzez nadane tego tytułu.

SZLACHTA KRWI
Byli to ludzie należący do panaca władcy, a także potomkowie tych, którzy należeli do tych linii. Ci szlachcice byli odpowiedzialni za zadania administracyjne i wojskowe – była to bardzo liczna grupa społeczna, określana w czasach świetności Imperium nawet do co najmniej 10 000 szlachciców.

SZLACHTA PRZYWILEJÓW
Ta uprzywilejowana szlachta nie była spokrewniona z Inkami przez krew, ale oferowała usługi Imperium, przez co uzyskiwali możliwość otrzymania tytułu szlacheckiego od rodziny Inki.
Do tej klasy społecznej należeli kapłani i urzędnicy niższego szczebla.

AYLLU
Ród, grupa zwykle 10 rodzin wywodząca się od wspólnego przodka realnego bądź mitycznego, co wytworzyło w nich skłonność do współpracy i wartości solidarnościowych. Grupę tworzyli krewni po matce i ojcu do czwartego stopnia pokrewieństwa.
Ten poziom organizacji Inków obejmował największą liczbę mieszkańców. Była to wspólnota złożona z różnych ludzi mieszkających w Imperium i wykonujących zadania, które gwarantowały jego działanie.
W tej kategorii były grupy, które pełniły różne funkcje, a mianowicie: hatunrunas, mitimaes, yanaconas oraz pinacunas.

HATUNRUNAS
Klasa ta stanowiła większość populacji i była szczególnie odpowiedzialna za prace rolnicze, hodowlane i rybackie. Na decyzje z wyższej kasty mogli być wykorzystane do prac ziemnych należących do rządu lub do udziału w ćwiczeniach wojskowych.

MITIMAES
Określenie to było pochodną słowa mitmaq z języka keczua, oznaczające „wygnanie”, „zesłanie”. Były to grupy rodzinne, które przeniosły się na inne obszary z rozkazu Imperium, aby skolonizować i zarządzać skolonizowanymi przestrzeniami. Rodziny te kierowały ekonomicznymi, kulturalnymi, społecznymi, wojskowymi i politycznymi sferami nowo zdobytego terytorium. Klasa ta miała niewiele swobód i musiała wypełniać swoje funkcje, dopóki Imperium nie zdecyduje inaczej.
Żadna inna polityka nie wpłynęła na demografię i grupy etniczne Andów tak bardzo, jak zastosowanie mitimaes. Badacze sugerują, że mitimaes dotknęło 1/4 populacji imperium.

YANACONAS
Byli niewolnikami do wyłącznego użytku szlachty. Prowadzili dla nich prace rolnicze, hodowlane, pasterskie, rzemieślnicze i nie uważali się za powiązanych z inną grupą społeczną. Dzieci yanaconas odziedziczyły ten stan.

PINACUNAS
Byli niewolnikami, uważanymi za niebezpiecznych z uwagi na przeciwstawianie się Imperium. Głównie byli jeńcami wojennymi, których zarówno żony, jak i dzieci były także przynależne do tej grupy. Traktowano ich znacznie gorzej od innych niewolników.
Państwo przyznało im czasem ziemię, aby mogli przeżyć dzięki własnej pracy. Niektórzy mogli stać się yanaconas, ilekroć szlachta podjęła taką decyzję.

Zagłębiając się bardziej szczegółowo w kwestię organizacji społecznej należy sobie zdawać sprawę z faktu, że Inkowie wiele zasad zapożyczali z podbitych plemion, dlatego zasady organizacji społecznych często sięgają czasów wcześniejszych etnicznych grup społecznych, takich jak Collas, Charcas, Caras, Canaris czy wcześniejszych kultur, takich jak Chimu.

Społeczność państwa Inków można zobrazować także dzieląc ją pod względem ludności, obszaru, systemu pracy i wykonywanej pracy – a mianowicie:  

Podział ze względu na ludność

• Runa – chłop, pojedyncza jednostka, mógł mieć jedna żonę;

• Rodzina – mała wspólnota chłopska, podstawowa jednostka produkcyjna;

• Ayllu – komórka społeczna tworzona z członków danej rodziny. Ayllu charakteryzowało się następującymi cechami:

• najważniejsza cecha to brak własności prywatnych dotyczących ziemi, która była własnością wspólnoty;
• wszystkich członków ayllu łączyły związki pokrewieństwa, terytorialne, ekonomiczne i polityczne;
• ayllu było samowystarczalne, to co wypracowali na roli i w hodowli, wykorzystywali dla siebie, a nadwyżki wykorzystywali do redystrybucji;
• członkowie ayllu pochodzili od jednego wspólnego przodka, którego mallqui (zmumifikowane ciało) było czczone, składano mu ofiary i dary.
• ayllu było zarządzane przez curaca (lokalnego władcę);
• ayllu tworzyła grupa etniczna;
• wszyscy członkowie ayllu broniki pod wodzą curaca jej terytorium i dobytku;
• członkiem wspólnoty mógł zostać mężczyzna dopiero wtedy, gdy zakładał rodzinę – otrzymywał wtedy parcelę ziemi do uprawy;
• ród ayllu dzielił się na Hanan Ayllu (ród na górze, ważniejszy) i Hurin Ayllu (ród na dole, o mniejszym znaczeniu);

• Panaca – ayllu królewskie – komórka społeczna tworzona z członków rodziny władców inkaskich. Panaca charakteryzowała się następującymi cechami:

• należało do niej potomstwo władców inkaskich bez względu na pozycje społeczną;
• obejmowało wszystkie córki i synów danego władcy, z wyjątkiem syna, który był jego następcą – majątek władcy był dziedzictwem ich oraz ich potomstwa;
• syn następca, nie dziedziczył majątku po ojcu. Po objęciu władzy tworzył własną panaca, musiał wybudować własny pałac, przydzielić sobie ziemię, służbę oraz dary pogrzebowe;
• członkowie panacas byli odpowiedzialni za oddawanie czci mumii Inki założyciela i zajmowali jego pałac;
• członkowie panacas mieli przywilej zwalniający ich z wszelkich prac fizycznych, mieli dostęp do wyższej edukacji – oddzielnej dla mężczyzn (w yachay huasi) i dla kobiet (w aclla huasi);
• hojność Inki pozwalała zaspokajać im wszelkie zachcianki.
• Każda panaca posiadała dziedziczne dobra ziemskie, położone w dolinach w pobliżu Cuzco, których uprawą zajmowali się specjalni yana.

• Purej – mężczyzna składający daniny, członek wspólnoty, w najlepszym życiowym okresie produkcyjnym, czyli w wieku od 25 do 50 lat, pracujący na roli ale wykonujący również wszelkie usługi.
• Auca – wojownik, mężczyzna, członek wspólnoty, w najlepszym życiowym okresie produkcyjnym, czyli w wieku od 25 do 50 lat, pracujący na roli ale wykonujący również wszelkie usługi.
• Pachaca – ekipa robocza z nadzorcą, w skład której wchodzili purej. Jedna pachaca obejmowała 100 purej. Podzieleni byli na zespoły od 5 pachaca do 100 pachaca – czili od 500 purej do 10000 purej.
• Hunus – 10000 rodzin czyli 100 puchaca.
• Ayllus – grupy tworzące wspólnotę lub grupy etniczne.

Podział ze względu na obszar

• Suyu – Ludność zamieszkiwała obszar państwa, które przez Inków nazywane było Tahuantinsuyu – Krajem Czterech Stron Świata. Członem tej nazwy jest słowo suyu, oznaczające jedną z tych stron świata, obszar kontrolowany przez ayllu, ze wspólnotowym prawem do zasobów tej ziemi.
  Suyu, z uwagi na dualistyczny charakter kultury Inków, także był podzielony na dwie części:  Hanan Suyu i Hurin Suyu.
  Syuy obejmowało swoim obszarem ziemie uprawne z systemem nawadniania, ziemie uprawne bez systemów nawadniania, pastwiska, lasy oraz zasoby wodne (rzeki, jeziora).
  Curaca i jego rodzina, jak również każda pozostała rodzina z danego ayllu, miała prawo do parceli ziemi uprawnej leżącej w obszarze tego suyu. Suma tych parceli stanowiło największą część suyu.
  W obszarze suyu wyróżnić można było chacras i tupu, czyli parcele ziemskie, pozwalające zaspokoić podstawowy byt rodzinom.
  Chacras dzielone było jeszcze na dwie części. Dobrami uzyskanymi z pierwszej części zarządzał curaca, a przeznaczone były na redystrybucję między członkami swojego ayllu lub z sąsiednimi curacas jako dary lub prezenty. Nadwyżki uzyskane z tej części stanowiły rezerwy ekonomiczne dla tej wspólnoty.
  Druga część chacras uprawiane było w celu uzyskania produktów na cele rytualne, na kult przodków, bóstw lub huacas.
  Obszar suyu obejmował także tereny odstawione odłogiem, zazwyczaj na okres trzech, pięciu lub dziesięciu lat. Ziemia taka miała odzyskać żywotność po latach eksploatacji. Rozmiar takich obszarów uzależniony był od ilości zamieszkujących ten teren ludzi, jak również od wielkości samego suyu.
• Tupu było miarą parceli ziemskiej, koniecznej do utrzymania pary ludzi bez dzieci. Przyznawano ją okresowo.
• Chacras była uprawną parcelą o rozmiarach zależnych od liczby członków danej wspólnoty. Za jej przydział odpowiedzialny był lokalny curaca – wódz ayllu. Chacras nie było uprawiane przez curaca ani przez jego rodzinę, a jedynie przez członków zamieszkującej ten obszar ayllu.
• Huamani – terytorium zdolne produkować to co konieczne do utrzymania się danej wspólnoty. W każdym huamani zakładano stolicę, będącą centrum politycznym, administracyjnym i religijnym tego obszaru.

Podział ze względu na system pracy

• Ayni – system pracy koniecznej, niezbędnej do utrzymania się rodziny. Polegał na współdziałaniu członków ayllu we wszystkich zajęciach rolniczych i przy budowie domów dla par tworzącej nową rodzinę, czyli nową jednostkę produkcyjną.
• Minka – system prac dodatkowych, które wykonywali członkowie wspólnoty dla uzyskania dóbr przeznaczonych na potrzeby kultu lub do uzyskania nadwyżek, przeznaczonych na redystrybucję. Ten system pracy organizował curaca wraz z państwowym urzędnikiem llacta-camayoc. W ramach minka wykonywano prace rolnicze oraz prace budowanie, utrzymania i konserwacji zbiorników wodnych i kanałów nawadniających. Prace obejmowały wszystkich członków wspólnoty i wszyscy oni odnosili z tej pracy korzyści.
  Słowo minka pochodzi od słowa minccacuni co oznaczało proszenie kogoś o pomoc obiecując coś w zamian.

Podział ze względu na wykonywane prace

• Mita – praca na zmianę. Wykonywali ją mitayos, czyli runa z ayllu;
• Mitimaes – ludność przemieszczona;
• Pina – ludność mitimaes, ale powodem przeniesienia była kara za nieposłuszeństwo. Wraz z przeniesieniem grupa ta traciła prawo do użytkowania ziemi na swoja potrzebę;
• Yana – mężczyźni z grupy runa, o różnym statusie społecznym (chłopi, rzemieślnicy, curaca), którzy wykonywali specjalne prace i zadania nie przynoszące korzyści ani wspólnocie, ani państwu. Byli oni oddawani na dożywotną służbę dla inkaskich elit, ince, coy, curace lub do opieki nad świątyniami bóstwami. Yana mógł zakładać rodzinę, a poza tym mógł mieć więcej niż jedną żonę. Nie musiała ona pochodzić z jego ayllu ale mogła być wychowana w aclla. Istniało wiele yana podzielonych według posiadanego statusu, pochodzenia i umiejętności, ale łączyło ich wszystkich funkcjonowanie poza systemem minka.
  Szczególne funkcje yana: curaca yanayacu z polecenia Inki zastępowali lokalnych władców, a inni byli odpowiedzialni za uprawę ziem państwowych znajdujących się na całym obszarze Imperium.

Określanie członków rodzin

• Churi – ojciec o swoim synu lub synach;
• Ususi – ojciec o swojej córce lub córkach;
• Huahua – matka o swoim dziecku;
• Vaua (wawa) – matka o swoich dzieciach;
• Huauque – mężczyzna o swoim bracie;
• Nana – kobieta o swojej siostrze;
• Pana – mężczyzna o swojej siostrze;
• Tora – siostra o swoim bracie.

Demografia obszaru Imperium Inków

Analizując demografię obszaru zamieszkałego przez Inków należy zwrócić uwagę na spadek ilości ludności po konkwiście. Wyzysk mieszkańców Peru, niewolnictwo, działania wojenne, a przede wszystkim europejskie epidemie (ospa, grupa, tyfus plamisty) doprowadziły do znacznego zmniejszenia się populacji. Badacze zajmujący się tą kwestią podają, że w Peru ludność zmniejszyła się z 1 miliona w roku 1570, do 670 000 w roku 1620 (inne źródło podaje spadek liczby ludności Indiańskiej z 9 milionów do 700 tysięcy). Największe straty były na wybrzeżu południowym. Na wybrzeżu centralnym liczba ludności w roku 1525 wynosiła 85 000, by spaść na początku XVII wieku do 1617 osób.

Pod koniec XVIII wieku liczba ludności wicekrólestwa Peru osiągnęła 2,5 miliona, z czego 1,2 w Dolnym Peru, 500 tysięcy w Górnym Peru (dzisiejsza Boliwia) i 800 tysięcy na obszarze dzisiejszego Chile.
Według spisu z roku 1792 skład etniczny przedstawiał się następująco:

• 13% Hiszpanie i Kreole;
• 56% Indianie;
• 27% Metysi;
• Pozostali to czarni niewolnicy i inne rasy.

W okresie kolonialnym liczba ludności Indiańskiej w Peru wynosiła według szacunkowych wyliczeń:

• 1615 rok – 728 tysięcy
• 1754 rok – 343 tysiące
• 1774 rok – 456 tysięcy
• 1792 rok – 609 tysięcy
• 1795 rok – 648 tysięcy
• 1811 rok – 725 tysięcy

Natomiast w czasach kolonialnych, na początku XVIII wieku w Peru, z pośród Europejczyków mieszkali oprócz Hiszpanów także Irlandczycy, Francuzi, Włosi, Niemcy, Holendrzy, Grecy i Anglicy.

Zapraszam do odwiedzenia strony na Facebook