Obszary geograficzne i struktura terytorialna

Peruwiański pisarz i etnolog José Maria Arguedas wyraził się kiedyś w następujących słowach „Nie ma kraju bardziej zróżnicowanego, bardziej wielorakiego, tak pod względem ukształtowania terenu, jak i ludzi; wszelkie stopnie ciepła i odcienie barw, miłości i nienawiści, intryg i subtelności, symboli wykorzystywanych i inspirujących”.

OBSZARY GEOGRAFICZNE

Peru zajmuje geograficznie obszar w zachodniej części Ameryki Po­łudniowej, od gór Boliwii do najbardziej na północ wysuniętej części Chile – zatem niemal od równika po 20° szerokości geograficznej południowej.
Do Peru, jako obszaru archeologicznego zalicza leżące w środkowo-zachodniej części Ameryki Południowej: Andy Centralne, państwo Peru, zachodnią Boliwię (dawne Alto Peru) i północną część Chile.
W czasach największego rozkwitu państwo TawantinSuyu rozciągało się na przestrzeni około 36 stopni geograficznych, od 1 stopnia szerokości geograficznej północnej do 35 stopnia szerokości geograficznej południowej. Im dalej na południe, tym klimat stawał się bardziej suchszy – aż po pustynię Atacama (w dzisiejszym Chile) – najsuchsze miejsce na Ziemi.
Z powodu bliskości równika, ogromnych wyso­kości i sąsiedztwa oceanu Peru jest krajem geogra­ficznych skrajności. Występują tu warunki klima­tyczne od najidealniejszych po najtrudniejsze, w ja­kich człowiek w ogóle żyje na świecie. Posuwając się zaledwie kilkaset kilometrów z zachodu na wschód przebyć można najsuchsze pustynie, dobrze nawodnione doliny górskie, bardzo zimne, wysokie szczyty i płaskowyże, a dalej bujne i parne, tropikal­ne lasy.

W czasach Inków wyróżniano trzy strefy geograficzne:

• yunka – strefa pustynnego wybrzeża, wznosząca się od poziomu morza do wysokości 2000 – 2500 m.n.p.m. Obszar obejmował także wschodnie stoki Andów porośniętych wilgotnym lasem tropikalnym. Ludność osiedlała się głównie w wąskich dolinach rzecznych, zajmując się rolnictwem, a ta zamieszkująca wybrzeże zajmowała się rybołówstwem, polowaniem na ssaki morskie, zbieraniem małż jak również guano z pobliskich wysp;
• qichwa – strefa dolin wysokogórskich leżących na wysokości od 2500 do 3600-3800 m.n.p.m., charakteryzujących się umiarkowanym klimatem i dwoma porami roku (deszczową od listopada do kwietnia, suchą od maja do października). Ludność zajmowała się rolnictwem, głównie uprawą kukurydzy;  
• puna – strefa stepów wysokogórskich leżących powyżej wysokości 3600 – 3800 m.n.p.m. Ludność zajmowała się hodowlą głównie lam i alpak oraz uprawą roślin odpornych na warunki wysokogórskie (ziemniaki). Wilgotna odmiana puny określana jest mianem paramo.

Geografia Peru jest bardzo zróżnicowana – z północy na południe i z zachodu na wschód przenika się osiem naturalnych regionów, wśród których wyróżnić możemy pasy wybrzeża, łańcuchy górskie i las tropikalny. Strefy i regiony geograficzno-przyrodnicze mają różne powierzchnie,  a w zależności od wysokości zachodzą w nich gwałtowne zmiany klimatu i warunków ekologicznych. Takie warunki skrzętnie wykorzystały ludy zamieszkujące te obszary, umiejętnie dobierając rośliny i zwierzęta do uprawy i hodowli. 

WYBRZEŻE PERU

Chala – region wybrzeża (0-500 m.n.p.m)

Najdłuższym regionem jest region wybrzeża, zwany też chala – słowo „chala” odnosi się do rybołówstwa morskiego.
Obszar obejmuje wąski pas nizinny o szerokości zmiennej od 20 do 150 km i wysokości bezwzględnej do 500 m.n.p.m. (granica występowania kaktusów San Pedro). Wybrzeże Peru to jeden z najbardziej pustynnych obszarów Ameryki Południowej, wznoszący się stopniowo od Oceanu Spokojnego w kierunku Andów. W południowej części wybrzeża znajdują się resztki nadbrzeżnego pasma górskiego, dochodzącego do wysokości przeszło 1700 m, a obniżającego się stopniowo w kierunku północnym. Obszar wybrzeża, z uwagi na andyjskie wulkany, podlega częstym trzęsieniom ziemi.
Wąski pas nadmorski przecina niemal 25 większych rzek spływających z gór z kierunku zachodniego i wpadających do Pacyfiku. Doliny rzeczne są zazwyczaj oddzielone od siebie podgórzem oraz pasem pustynnym, o przeciętnej szerokości 40 km. Wody spływających z gór rzek nawadniają doliny i umożliwiają zastosowanie sztucznego nawadniania pól uprawnych.
Ten nadbrzeżny region charakteryzuje się suchym klimatem wynikającym z morskiego prądu Humboldta, przemieszczającego się blisko wybrzeża z południa na północ i tworzącego barierę uniemożliwiającą opady deszczu.
Wiatry południowo-wschodnie, które przeważnie wieją na wybrzeżu, odpychają od brzegu wody po­wierzchniowe, powodując podnoszenie się z głębi oceanu wód zimnych. Ten prąd wznoszący nazywany peruwiańskim prądem przybrzeżnym, to właśnie prąd Humboldta.
Wy­nosi on z dna oceanu pożywne składniki i powoduje bujny rozrost planktonu, dostarczając stale odnawia­nego źródła pożywienia dla większych, licznych dzię­ki temu, organizmów morskich.
Wybrzeże położone jest w strefie najmniejszych opadów atmosferycznych, największego zachmurzenia i zimnego prądu peruwiańskiego. Jest tu klimat pustynny dlatego życie koncentruje się głównie w dolinach rzek.
Opady atmosferyczne są tak rzadkie, bo wilgotny pasat atlantycki, wiejący na tym obszarze, powstrzymywany jest przez wschodnie zbocza andyjskie z ich tropikalnymi lasami oraz wysokie Andy, na szczytach których osiada wilgoć w postaci śniegu i lodu. Klimat sprzyja również okresowym silnym opadom deszczów, które zasilając nurty rzek górskich, powodują zalewanie urodzajnych dolin nadbrzeżnych, niszcząc pola uprawne i osiedla ludzkie.Zimą na półkuli południowej (od czerwca do września) wilgoć kondensuje się i przybiera postać mgły, zwanej garúa – jest to gęsta mgła wraz z mżawką, umożliwiająca wegetacje karłowatej roślinności i przeżycie mniejszym zwierzętom. Kiedy w okresie zimowym mgły te są noszone wzdłuż górskich zboczy nadbrzeżnych przez wiatry oceaniczne, ulegają skropleniu, co powoduje marznące deszcze.
Ta wilgotna mgła jest czynnikiem pozwalającym na istnienie bujnej wegetacji tworzącej oazy mgielne zwane lomas.
Zanim Hiszpanie opanowali tereny andyjskie aura ta sprzyjała wypasowi lam, ale potem obszar występowania lam został ograniczony do terenów górskich.
Zimne wody peruwiańskiego prądu przybrzeżnego ochładzają powietrze nad oceanem, dlatego parowanie ograniczone jest do minimum. Napływające nad ląd chłodne powietrze stale ogrzewa się, co przy niewiel­kich różnicach temperatury zwiększa jego zdolność do zatrzymywania wyparowanej wody i wskutek tego zapobiega opadom na wybrzeżu, a równocześnie powoduje, że jest chłodno, pomimo tropikalnej sze­rokości geograficznej.
Skutkiem tego wybrzeżowa rów­nina jest zupełnie suchą, a mimo to zimną pustynią, gdy tymczasem powietrze jest zwykle wilgotne. Na większości peruwiańskiego wy­brzeża z reguły przez sześć do ośmiu miesięcy zimo­wych niebo pokryte jest chmurami i często wystę­pują gęste mgły.
Ekstremalne warunki pozwoliły na utworzenie się terenów pustynnych: Desierto de Sechura (na południe od Piura), Atacama (północne Chile).
Na całej długości wybrzeża charakterystyczne elementem są doliny rzeczne przecinające strefy pustynne, będące końcowym odcinkiem systemu dolin górskich odprowadzających wody z zachodnich stoków Andów – tworzą się rozległe delty.
Rośliny: drzewa algarrobo, trawy, krzewy, trzcina, sitowie.
Zwierzęta: ryby (anchovet, sardynka, tuńczyk, makrela), ptaki (kormoran peruwiański, pelikan chilijski, albatros wędrowny, głuptak peruwiański), ssaki (uchatka patagońska, kotika południowoamerykańska).
Lima – obecna stolica Peru, jest nazywana stolicą światła, mgły i rosy. Bardzo rzadko występują tu jednak burze – tak rzadko, że hiszpańscy kronikarze odnotowywali ten fakt w swoich kronikach. I tak, pioruny mogli oglądać mieszkańcy Limy w roku: 1522, 1720, 1247 i 1803.

STREFA GÓRSKA

Litoral

Najniższe piętro strefy górskiej, sięgające maksymalnie 500 m n.p.m. i obejmujące pustynną strefę wybrzeża oceanicznego.

Yungas (500 – 2300 m.n.p.m.)
Yungas to zróżnicowane, pofałdowane strefy na wysokości od 500 do 2300-2400 m n.p.m., o klimacie tropikalnym, gorącym, wilgotnym i niezdrowym, w którym jednak zaaklimatyzowały się liczne gatunki roślin jadalnych, a także bawełna i koka, której uprawa była przedmiotem szczególnej uwagi.
Yunga jest bardzo różnorodna, na zboczach zachodniej kordyliery określana jest jako yunga marítima, a w dolinach interioru i w wąwozach jako yunga fluvial, która wznosi się na wysokość 1000-3000 m n.p.m.
Odmiana tej strefy jest Chaupiyunga.
Rośliny:peruwiańskie drzewo pieprzowe zwane molle, eukaliptus, agawa, kaktus, trawa ichu.
Zwierzęta: ptaki (kondor olbrzymi, sokół wędrowny, puchacz wirginijski, magelanka andyjska, jaskółka, koliber), ssaki (guanako, lama, wigonia, alpaka, taruka, jeleń andyjski, świnka mirska, szynszyla, surillo andyjski, puma).

Quechua – Strefa umiarkowana (2300 – 3500 m.n.p.m)

Ten region andyjski charakteryzuje się najlepszymi warunkami osadnictwa, gdyż dla zamieszkujących go ludzi jest chłodny, dobrym i przyjemny. Region ten znajduje się na zboczach Andów, na wysokości 2000-3500 m n.p.m. w części środkowej i nieco niżej w części północnej. Panuje tu klimat umiarkowany o regularnych porach deszczowych, co ułatwiło rozwój rolnictwa i stosowanie sztucznego nawadniania. Najbardziej rozpowszechniona tu roślina była kukurydza, ale uprawiano też wiele innych rodzajów roślin, w licznych odmianach, co zaspokajało wszystkie potrzeby żywnościowe miejscowej ludności.

Suni – strefa deszczowa (3500 – 4000 m.n.p.m.)

Słowo „suni” pochodzi od nazwy rośliny trawiastej, którą uprawiano na północy na wysokości 3000-3500 m n.p.m. i w środkowych Andach na wysokości 3500-4500 m n.p.m. Region suni jest strefą klimatyczną, w której ilość opadów jest większa, ale nie zapobiega to bardzo dużym wahaniom temperatury miedzy dniem a nocą. Tutejsza ludność wykorzystywała tę cechę poddając żywność naturalnemu procesowi konserwacji, co pozwoliło na magazynowanie żywności. Oprócz wspomnianej suni, uprawiano tu także quinoa – podobna do ziemniaków, bulwiasta roślina o dużej wartości odżywczej, oraz oca. Klimat sprzyjał powstawaniu dużych skupisk ludności.

Puna – Junin (4000 – 4800 m.n.p.m.)

Puna to obszar wielkich równin na wysokości ponad 4000 m n.p.m. Równiny rozdzielone są jeziorami oraz głębokimi i stromymi wąwozami, w których ziemia jest niemal całkowicie jałowa. Głównym źródłem pożywienia są ziemniaki, będące jedyną na tej wysokości rośliną nadająca się do uprawy. Puna w języku andyjskim oznacza „sen”. Ma to zapewne związek z małą ilością tlenu i rozrzedzonym powietrzem wywołującym ospałość i złe samopoczucie. U osób nie dostosowanych do takich warunków środowiska może to wywoływać zmęczenie i utrudniać wykonywanie wszelkich czynności. Klimat tego regionu jest zimny, co uniemożliwia rozwój zróżnicowanego rolnictwa, sprzyja natomiast hodowli na naturalnych pastwiskach lam i alpak.

Janca (4800 – 6768 m.n.p.m.)

Janca to region wiecznych śniegów, leżący powyżej 4800 m n.p.m. Warunki tu panujące nie pozwalają na stale osadnictwo, chociaż badania archeologiczne potwierdzają budowane w tej strefie świątynie i pochówki rytualne z bogatymi darami grobowymi. Strefa z bogactwami mineralnymi wydobywanymi z wnętrza ziemi.

Selwa – las tropikalny (400 – 1000 m.n.p.m.)

Określenie selwa to miejscowa nazwa lasów tropikalnych w rejonie Andów. Selwa (selva alta) jest częścią Amazonii i zajmuje obszar 758 000 km2. Ludy andyjskie zwą ten obszar „rupa-rupa”. Określenie to pochodzi od słowa „rupacini” „palić się słonecznym ogniem”.
Jest to typowy południowoamerykański tropikalny las deszczowy, poprzecinany szerokimi, wolno meandrującymi rzeka­mi i często zmieniającymi bieg strumieniami oraz porośnięty niezwykle różnorodnymi gatunkami drzew, z których największe znaczenie gospodarcze ma drzewo kauczukowe.
Region ten obejmuje wschodnie zbocze Andów. Poniżej wschodniej yunga zwanej „deszczową”, na wysokości 2000-1000 m n.p.m. panują wysokie temperatury, jest gęsta roślinność lasu tropikalnego. Prace archeologiczne dowodzą, że Inkowie potrafili zakładać osady w puszczy.

Selwa – Amazonia (80 – 400 m.n.p.m)
Na wschodzie, na wysokości od 400 m.n.p.m znajduje się region anti, wyznaczając granice selwy (selva baja), otwierającej się na równinę Amazonki. Region zwany także hualla „miejsce obfitego ziela” lub omagua „region słodkowodnej ryby”, Anti można przebyć niemal tylko drogami wodnymi.

ZJAWISKO EL NINIO

Zróżnicowanie terenu, wielość stref geograficznych mają znaczny wpływ na panujący w Ameryce Południowej klimat. Jednak decydującym o klimacie czynnikiem jest zjawisko które nazywa się „El Ninio”.

Nazwa „El Niño” znacząca w języki hiszpańskim „Dzieciątko” związana jest z klimatem Ameryki Południowej oraz pośrednio ze świętami Bożego Narodzenia. Jest to zjawisko wpływające na klimat kontynentu, znane już od bardzo dawna rybakom z obszarów dzisiejszego Peru i Ekwadoru. Zjawisko to miało ogromny wpływ na prace rolnicze, hodowlane i rybackie.
El Niño występuje na Oceanie Spokojnym, jest szczególnie odczuwany w regionach tropikalnych i subtropikalnych, ale oddziaływa również na obszary Oceanu Indyjskiego i Atlantyku, rozlegle tereny kontynentalne Azji, Oceanii i Ameryki.
Zjawisko swym niszczycielskim działaniem znacząco wpływa na życie kontynentu. Powoduje wzburzenie wód morskich i atmosfery, a to z kolei wpływa na temperaturę Pacyfiku oraz rozwój jego fitoplaktonu, któremu w innych okresach sprzyja zimny prąd Humboldta. El Ninio wpływa również na system opadów. Uaktywnia się z częstotliwością od dwóch do siedmiu lat, trwa od dwunastu do dwudziestu czterech miesięcy, zazwyczaj między grudniem a kwietniem.
Mechanizm powstawania tego zjawiska jest następujący: gdy osłabiają się wschodnie wiatry pasatowe, ciepła woda zachodniego Pacyfiku płynie aż do tropikalnych wybrzeży kontynentu. Tą warstwę wody, o głębokości 150 metrów, pokrywa zimny prąd Humboldta, co uniemożliwia opływanie amerykańskiego wybrzeża. W związku z tym fauna morska zmuszona jest do ucieczki.
Prąd Humboldta płynie wzdłuż wybrzeża Ameryki Południowej z okolic Antarktydy do równika i dalej w stronę Wysp Galapagos
Zjawisko ma wpływ także na niskie ciśnienia na Tahiti i wysokie ciśnienia w Australii, co następnie wpływa na alterację systemu opadów na całej planecie.

ANDY
Andy – zwane także Kordyliery, a przez rdzennych mieszkańców kontynentu Górami Miedzianymi – najdłuższe na świecie pasmo górskie.
Geologiczne Andy to młode góry, ich powstanie datuje się na erę mezozoiczną, a ostatnie ukształtowanie nastąpiło pod koniec okresu trzeciorzędu. Wtedy wyodrębniło się rozległe, liczące blisko 200 000 km2 bezodpływowe peruwiańsko-boliwijskie Altiplano, na którego obszarze znajdują się jeziora Titicaca i Poopo, będące pozostałością istniejącego wcześniej na tym terenie jeziora Ballivian.
Są górami fałdowymi, ciągnącymi się na długości przeszło 7000 km i szerokości zmiennej od około 160 do 920 km, rozciągającymi się wzdłuż całego zachodniego wybrzeża Ameryki Południowej na ogólnej powierzchni niemal 3600000 km2.
Góry te powstały w trzeciorzędzie i składają się z kilku pasmowych grup górskich, zbudowanych z przedkambryjskich skał krystalicznych, utworów paleozoicznych i mezozoicznych materiałów osadowych. Charakterystyczną cechą Andów są spękane płaszczyzny skał porfiru i granitu.
Najstarszą część Andów stanowi obszar odejmujący tereny :
• Kolumbii – trzy równoległe łańcuchy, biegnące z północy na południe;
• Ekwadoru – dwa równolegle pasma;
• Peru – oba masywy zbiegają się w jeden łańcuch przechodzący w szereg krótszych pasm;
• Boliwii – rozdzielenie na dwa równoległe pasma, biegnące z północy na południe, oraz trzecie rozciągające się w kierunku wschodnim.
Dalej na południe Andy stanowią już tylko jeden dłuższy łańcuch, rozbity na szereg drobniejszych pasm.

W Andach jest ponad 40 czynnych wulkanów, dlatego podlegają częstym i silnym trzęsieniom ziemi. Najwyższym szczytem andyjskim jest Aconcagua (7039 m), ponad pięćdziesiąt szczytów przekracza wysokość 5300 m.n.p.m.

Geograficznie Andy dzieli się na:
• Andy Północne (Andes Septentrionales) – Kolumbia, Ekwador, północno-zachodnia Wenezuela, północna cześć Peru;
• Andy Środkowe lub Andy Centralne (Andes Centrales) – większa cześć terytorium Peru, zachodnia Boliwia, fragment północnego Chile;
• Andy Południowe (Andes Meridionales) – część północno-zachodniej Argentyny, część północnego Chile, środkowa część Chile, aż do wyspy Chiloe.

Andy Centralne dzieli się na następujące strefy geograficzne:

• górską (sierra) – obejmującą Góry Północne (Sierra Norte), Góry Środkowe (Sierra Central) i Góry Południowe (Sierra Sur);
• wybrzeże oceaniczne (costa) – obejmujące Wybrzeże Północne (Costa Norte), Wybrzeże Środkowe (Costa Central), Wybrzeże Południowe (Costa Sur) oraz Ekstremum Południowe (Costa Extremo Sur);
• montanię (Montana) – zwaną także Andami Amazońskimi, obejmująca porośnięte lasem tropikalnym strome wschodnie stoki masywu, ze szczytami niemal ciągle osnutymi mgłą;
• selwa (Ceja de selva) – stanowiąca podnóże montanii i jest strefą przejściową między Andami a Amazonią.

Ze względu na pasma górskie, Andy tworzą cztery równoległe łańcuchy:

• Kordylierę Wschodnią (Cordillera Oriental) – położona wzdłuż wybrzeża Morza Karaibskiego, na obszarze Wenezueli tworzy podwójny grzbiet – zwany Andy Karaibskie; W północnej części Wschodnich Kordylierów deszcze padają obficie na południowych natomiast obszarach panuje posucha. Wschodnie Kordyliery leżące na terenie Boliwii są przedłużeniem łańcucha peruwiańskiego tworząc w tej okolicy najszerszą część Andów, znajduje się tu wiele wulkanów, m.in. Misti (5852 m);
• Kordylierę Centralną (Cordillera Central) – położona równolegle do Kordyliery Zachodniej, od Morza Karaibskiego po Andy Centralne;
• Kordylierę Zachodnią (Cordillera Occidental) – obejmująca Cordillera Blanca i Cordillera Negra (od Morza Karaibskiego do przylądka Horn), znajduje się tu 13 szczytów wznoszących się ponad 6000 m.n.p.m, a źródła mają tu największe rzeki Peru: Maranion i Ukajali;
• Kordylierę Nadbrzeżną (wzdłuż brzegu Oceanu Spokojnego).
• Kordyliera Paine – obszar Andów leżący w Chile, zamyka Andy od północny.

Góry są dość młodym masywem, wysokim i urwi­stym. Urwiska zwane są przez mieszkańców kontynentu quebradas. Przecina je kilka większych rzek o kierunku północ—południe, które dzielą góry na równoległe łańcuchy.
Trzy grzbiety nazy­wane są Cordillera Occidental, Central i Oriental, a grzbiety otaczające górską kotlinę Callejón de Huaylas noszą nazwy Cordillera Blanca i Cordillera Negra.
Cordilliera Blanca (Kordyliera Biała) ma swoją nazwę nie tylko od wiecznie ośnieżonych i pokrytych lodem szczytów, lecz również dlatego, że skały mają wyraźnie białe zabarwienie, co jest skutkiem ich składu chemicznego.
Główne rzeki gór to: Marańon, Huallaga, górna Santa, Mantaro, Apurimac i Urubamba. Od wschodu góry opływa Ucayali.
Rzeki zasilane są w wodę głównie w porze deszczowej, czyli w lato — od grudnia do marca, a dodatkowo w kwietniu i maju, gdy wody dostarczają śniegi topniejące na wyższych zboczach.
Pomiędzy Peru i Bo­liwią leży jezioro Titicaca, najwyżej położony na świecie duży zbiornik wody. W części mniejszych do­lin znajdują się jeziora spiętrzone dawnymi osadami lodowcowymi, a niektóre bardzo wysoko położone doliny nadal wypełniają lodowce.
Nazwa może pochodzić od prowincji Anti, leżącej we wschodniej części dawnego Antisuyu lub od słowa anta, oznaczające miedź.

WYŻYNA PERU
Wyżyna Peru składa się z pasm górskich, biegnących z północnego zachodu na południowy wschód. Jest to mieszanka ośnieżonych grzbietów, głębokich dolin, wąwozów i płaskowyżów leżących na wysokości od 3000 do przeszło 6000 m.n.p.m. Częste są tu wysoko położone płaskowyże (na wysokości od 3000 do 4500 m.n.p.m.) z łagodnymi zboczami, poprzecinane głębokimi i szerokimi dolinami rzek z dorzecza Amazonki. Znajdują się tu dwie charakterystyczne dla tego rejonu obszary:
• paramos – północna część Wyżyny – wysoko położone, wilgotne płaskowyże z krzewiasto-trawiastą roślinnością;
• punas – środkowa i południowa część Wyżyny – wysoko położone, suche obszary stepowe, które wraz z wysokością zmieniają się w piaszczyste i skaliste pustynie. Okres deszczowy trwa od trzech do siedmiu miesięcy – od grudnia do marca.

Na wyżynie ludność osiedlała się początkowo głównie w okolicach Cajamarca, nad brzegami rzeki Marañon, w górny biegu rzeki Santa, plaska dolina rzeki Mantaro, obszary Cuzco, Urubamba, Anta, Puno, Arequipa, Cochabamba, Sucre, Tarija oraz jezioro Titicaca.

ALTIPLANO
Jest to płaskowyż obejmujący południe Peru, jezioro Titicaca oraz północną Boliwię. Ten wysoko położony płaskowyż, jeden z największych w Andach, rozciąga się pomiędzy pasmem Kordyliery Zachodniej i Kordyliery Wschodniej. Na południu Altiplano ma pustynny charakter o suchym klimacie.

Wspomniane jezioro Titicaca, to największe jezioro Ameryki Południowej, a zarazem najwyżej położone jezioro na świecie. Położone jest na wysokości 3812 m.n.p.m., a łączna powierzchnia wód jest równa niemal 8400 km2. Długości około 200 km, szerokości do 60 km, głębokość do 218 m. Temperatura wód wierzchnich waha się od 12° do 15° C. Jezioro ma znaczny wpływ na okoliczny klimat i warunki hydrograficzne, co przekłada się na możliwości upraw, nie spotykanych na tych wysokościach.

MONTANIA
Jest to obszar 160 000 km2, zwany górzystą krainą, obejmujący wschodnie zbocza Andów Peruwiańskich, na których rosną gęste lasy tropikalne. Ten leżący na wysokości od 2000 do 3500 m.n.p.m obszar stanowi teren przejściowy miedzy obszarem wyżynnym a tropikalnymi nizinami Amazonki. Jest ona wilgotna i silnie zalesiona, a w wyższej części skryta we mgle. Intensywne deszcze w połączeniu ze stromymi stokami górskimi sprawiają, że wysoki las mgłowy jest terenem nie­bezpiecznym, nie nadającym się zbytnio do wykorzy­stania ani dla rolnictwa, ani dla pasterstwa.
Zarówno w wysokiej, jak i niskiej montani odnaleziono kilka ważnych stanowisk archeologicznych.

Inne cechy obszaru geograficznego Peru:

• Całe wybrzeże, z wyjątkiem najdalszego północ­nego skrawka Peru nad zatoką Guayaquil, to jedna z najsuchszych pustyń na świecie. Poza wilgocią z mgieł, które pokrywają większość obszaru w porze zimowej, prawie nigdy nie występują tu opady. Wybrzeżna równina nie leży jednak odłogiem, gdyż doliny rzeczne, są teraz nawadniane i intensywnie uprawiane. Koryta rzek wy­pełniają się tylko pomiędzy grudniem a marcem, pod­czas letniej pory deszczowej w górach. W górnym biegu rzeki płyną w wąskich wąwozach, a w niższych częś­ciach dolin rozlewają się, tworząc delty.
• Większość obszarów pomiędzy dolinami to jałowe wzgórza, piaszczyste wypłaszczenia, ruchome wydmy lub płaty Tillandsia, czyli porośli, które pobiera­ją swe minimum wody głównie z powietrza a nie z gle­by.
• W południowej i najbardziej wysuniętej na pół­noc części wybrzeża, zwłaszcza koło Ica i Piura, poziom wody gruntowej jest na tyle wysoki, że mogą tam rosnąć kępy jadłoszynu. Na obszarach gęstych mgieł zimowych trawy, krzewy i inne rośliny rosną dzięki wychwytywaniu i skraplaniu wilgoci z powietrza. Takie obszary mgielnej wegetacji zwane są lomas.
• Na wysokości 1700 m n.p.m. na południu i około 500 m n.p.m. na północy pojawiają się kaktusy i nieco krzewów. Dalej na północ pojawiają się tropi­kalne łąki i lasy, które koło Tumbes na po­łudniowym brzegu zatoki Guayaquil schodzą aż do morza.
• Aktywne wulkany i trzęsienia ziemi występu­ją tylko w południowej części gór.
• Wybrzeże ekwadorskie nie jest tak sprzyjające zasiedleniu jak peruwiańskie. Wokół za­toki Guayaquil, od Tumbes do Posorja, otaczają je bagna namorzynowe i pokrywa tropikalny las desz­czowy.
• Na północ od Posorja do Manty jest południowe wybrzeże Ekwadoru – chłodna pustynia, ale nie­co wilgotniejsza od peruwiańskiej. Opady są tu nie wystarczające dla rolnictwa, brak rzek.
• Na północ od Manty znów pojawiają się namorzyny, a las schodzi na wybrzeże.
  Północne wybrzeże Ekwa­doru oraz całe pacyficzne wybrzeże Kolumbii i Pa­namy ma bagna i dżunglę.
• Południowy Ekwador – w głębi lądu za pustynnym wybrzeżem, oddzielona od niego nad­morskim grzbietem, leży kotlina Guayas. Jest to ogromna, żyzna dolina tropikalna, w większości uprawiana.
• Na południe od Andów Środkowych, wzdłuż całej północnej połowy Chile jest pustynia. Większą część pół­nocnego Chile, zachodniej Boliwii i północno-zachod­niej Argentyny zajmuje ogromny obszar bezodpły­wowy. Pustynia sięga daleko w głąb gór i jest najszersza. Niemal nie występują tu opady deszczu, z wyjątkiem największych wyso­kości — ponad 3300 m n.p.m., po stronie chilijskiej. Bezodpływowy obszar obejmuje pustynię Atacama i Pampa de Tamarugal w Chile, Puna de Jujuy w Argentynie i Salares w Boliwii. Rzeki tego regionu zasilane są głównie skąpymi opadami w wysokich górach i częściowo nadmiarem wody wypływającej z jeziora Titicaca. Odprowadzają ją do szeregu słonych jezior, gdzie woda wyparowuje lub wsiąka w piasek. Po stronie chilijskiej tylko rzeka Rio Loa utrzymuje wodę i płynie do Oceanu Spo­kojnego.
• Camarones — ostatnia do­lina wybrzeżna typu peruwiańskiego, wybrzeże jest urwiste i całkowicie jałowe.

STRUKTURA TERYTORIALNA

Ludność zamieszkiwała obszar państwa, które przez Inków nazywane było Tahuantinsuyu – Krajem Czterech Stron Świata. Członem tej nazwy jest słowo suyu, oznaczające jedną z tych stron świata, obszar kontrolowany przez ayllu, ze wspólnotowym prawem do zasobów tej ziemi.
Suyu, z uwagi na dualistyczny charakter kultury Inków, był podzielony na dwie części: Hanan Suyu i Hurin Suyu.
Syuy obejmowało swoim obszarem ziemie uprawne z systemem nawadniania, ziemie uprawne bez systemów nawadniania, pastwiska, lasy oraz zasoby wodne (rzeki, jeziora).
Curaca i jego rodzina, jak również każda pozostała rodzina z danego ayllu, miała prawo do parceli ziemi uprawnej leżącej w obszarze tego suyu. Suma tych parceli stanowiło największą część suyu.
W obszarze suyu wyróżnić można było chacras i tupu, czyli parcele ziemskie, pozwalające zaspokoić podstawowy byt rodzinom.
Chacras dzielone było jeszcze na dwie części. Dobrami uzyskanymi z pierwszej części zarządzał curaca, a przeznaczone były na redystrybucję między członkami swojego ayllu lub z sąsiednimi curacas jako dary lub prezenty. Nadwyżki uzyskane z tej części stanowiły rezerwy ekonomiczne dla tej wspólnoty.
Druga część chacras uprawiane było w celu uzyskania produktów na cele rytualne, na kult przodków, bóstw lub huacas.
Obszar suyu obejmował także tereny odstawione odłogiem, zazwyczaj na okres trzech, pięciu lub dziesięciu lat. Ziemia taka miała odzyskać żywotność po latach eksploatacji. Rozmiar takich obszarów uzależniony był od ilości zamieszkujących ten teren ludzi, jak również od wielkości samego suyu.

Lllacta – osiedle mieszkalne. W czasach przedinkaskich istniał już podział na cztery dzielnice.

Tupu było miarą parceli ziemskiej, koniecznej do utrzymania pary ludzi bez dzieci. Przyznawano ją okresowo, a jej obszar wynosił około 2700 metrów kwadratowych.

Chacras była uprawną parcelą o rozmiarach zależnych od liczby członków danej wspólnoty. Za jej przydział odpowiedzialny był lokalny curaca – wódz ayllu. Chacras nie było uprawiane przez curaca ani przez jego rodzinę, a jedynie przez członków zamieszkującej ten obszar ayllu.

Huamani – terytorium zdolne produkować to co konieczne do utrzymania się danej wspólnoty, złożonej z 40 tysięcy rodzin, czyli czterech hunus. W każdym huamani zakładano stolicę, będącą centrum politycznym, administracyjnym i religijnym tego obszaru. Władzę sprawował tu tocricoc – wysokiej rangi urzędnik z ramienia Inki, odpowiedzialny za aspekty polityczne, militarne i administracyjne. 
Ludność na obszarze huamani zamieszkiwała w osiedlach zwanych llacta.
Każda huamani miała swoją świątynię Słońca Inti oraz aclla-huasi, gdzie przebywały wybrane kobiety zobowiązane do utrzymania tej świątyni.
Na podstawie map sporządzonych przez badaczy można odtworzyć podział suyu na poszczególne huamani. Prezentuje to poniższa ilustracja.

Cuzco  było niezależnym centrum imperium. Nie należało do żadnego z czterech regionów. Tam gdzie kończyło się terytorium Cuzco, zaczynał się obszar każdego z czterech suyu.
w około Cuzco archeolodzy zlokalizowali trzy koncentryczne strefy rozciągające się w promieniu 50 km od centrum miasta – był to obszar zorganizowany wokół podwójnego placu Huacaypata i Cusipata, otoczonego pałacami władców i świątyniami, wśród których największa była Coricancha
Strefa I
Obejmowała następujące trzy sektory ułożone w formie gwiaździstej, wyznaczonej drogami odchodzącymi ze wspomnianego centrum miasta do każdego suyu:
Sektor I – obejmował zespoły rezydencjalne członków arystokracji inkaskiej;
Sektor II – obejmował pola i tarasy uprawne;
Sektor III – obejmował peryferyjne dzielnice miejskie gdzie rezydowali członkowie arystokracji i uprzywilejowanych ayllu, a więc elita ciesząca się posiadaniem praw obywatelskich.  
Strefa II
Obszar podmiejski, z rozproszonymi dzielnicami, w której osiedlała się ludność z całego imperium. Znajdowały się tu rezydencje regionalnych curacas, którzy mieszkali w nich podczas obowiązkowych, okresowych wizyt. Mieszkali tu także mitayos i ludność przesiedlona, wykorzystywana przez Inków do prac związanych z rozbudową  miasta. Mieszkali tu reprezentanci wszystkich podbitych ludów, będąc niejako reprezentantami swoich terenów.
Strefa III
Strefa miała charakter wiejski, z małymi rozrzuconymi siedzibami zamieszkałych przez ludność chłopską yana oraz mitimaes pracujących na chacras i tarasach uprawnych oraz obsługując system nawadniający.

PLEMIONA
Na obszarze dzisiejszego Peru zamieszkiwało w czasach Inków kilkanaście plemion. W selwie żyło ponad 50 plemion, czyli około 220 tysięcy Indian, co stanowiło około 1,5% ogólnej populacji selwy. Najwięcej Indian żyło w dżungli środkowe (około 80 tysięcy)j, a były to między innymi plemiona: Kampa, Szipibo, Amuesz, Piro, Macziguenga. W dżungli północno-wschodniej żyło około 36 tysięcy Indian głównie z plemion Szima, Jivara, Huambisa, Iquto, Arabel, Huitoto. Na obszarze jeziora Titicaca żyli Uros.

JEZIORO TITICACA

Titicaca, nazwa jeziora oraz prowincji, leżącej w sąsiedztwie dwóch szczytów Kordyliery Królewskiej: Nevado Illimani (o wysokości 6485 m. n.p.m.) i Nevado Ancohuma (o wysokości 6550 m. n.p.m.).
Mieszkańcy prowincji zajmują się rolnictwem, hodowlą oraz rybołówstwem. Uprawiają głównie ziemniaki, kukurydzę, i komosę quinua, a jako zwierzęta hodowlane spotkać tu można lamy, alpaki oraz sprowadzone z Europy w okresie kolonialnym owce, kozy, konie, osły i muły.

Jezioro leży na płaskowyżu Callao, na wysokości 3812 m. n.p.m. i jest najwyżej na świecie położonym jeziorem, na którym utrzymuje się żegluga. Słodka i czysta woda jeziora zasilana jest spływającymi z gór rzekami oraz częstymi w tej okolicy deszczami – średnia roczna wysokość opadów wynosi 550 mm.

Powierzchnia jeziora Titicaca wynosi około 8199 km2, czyli jest 73 razy większe od naszego jeziora Śniardwy. Rozciąga się na długości 200 km, mając w najszerszym miejscu 64 km.

Składa się z dwóch części dzielonych półwyspem Copacabana:

• zwanej El Chucuito lub Mayor – północnej, większej, o głębokości do 304 m.
• zwanej Lago Menor lub Ingavi, Lago de Guaqui, Huinamarca.

Obie części łączy cieśnina Tiquina, mająca szerokość 800 m.

Jezioro leży na obszarze dwóch państwa: Peru i Boliwii. Po stronie peruwiańskiej leżą m.in. wyspy Soto, Amantani, Taquila, a po stronie boliwijskiej wyspa Słońca (Isla de Sol, zwana Titicaca), wyspa Księżyca (Isla de la Luna, zwana Costi), Peco, Pariti i Coajata.

Od Titicaca odchodzi rzeka Desaguadero, która dopływa do leżącego po boliwijskiej stronie, słonego jeziora Poopo.

Wielkość jeziora Titicaca ma wpływ na okoliczny klimat – wysokogórski i zwrotnikowy. Parujące wody  dają średnią temperaturę roczna około 10 st. C  (listopad) do 5 st. C (lipiec). Ale i przymrozki nie są tu  niespodzianką.

Jezioro jest bardzo ważnym szlakiem komunikacyjnym – transportowym i turystycznym.
By maksymalnie wykorzystać jezioro do celów transportowych, pod koniec XIX wieku sprowadzono tu dwa statki, wybudowane w angielskim West Ham. Rozkręcone na tysiące części, zostały w ciągu dwóch lat przetransportowane przez Andy na mułach i ponownie skręcone w Puno, na wybrzeżu Titicaca. Ostatecznie Yavari zwodowano w roku 1870, a Yapura w roku 1873.

Najważniejsze porty w Peru to Puno, a w Boliwii : Copacabana, Guaqui, Huatajata, Isla del Sol.

Cały ten obszar przed wiekami należał do kultury Tiahuanaco – od X wieku p.n.e, aż do X wieku n.e. Potem rządził tu lud Aymara, aż do podbicia ich przez Inków. W wieku XVI na kontynencie pojawili się hiszpańscy konkwistadorzy i dokonali grabieży terenów jeziora i licznych tu świątyń Inkaskich.

LIMA – obecna stolica Peru

Lima – miasto, stolica Wicekrólestwa Peru, założona przez Francisco Pizarra pod nazwą Ciudad de los Reyes – Miasto Trzech Króli.

W roku 1537 Hiszpański król Karol V nazwał Limę „Bardzo szlachetnym, bardzo wspaniałym i bardzo wiernym miastem Królów Peru”. W czasach kolonialnych Limę nazywano „Największym targowiskiem Ameryki Południowej”, a współcześni pisarze określili ją jako „Miasto dzwonów i dzwoneczków, czyli kościołów i kwiatów”, „Stolicą światła, mgły i rosy” oraz „Symbolem wdzięku”.

Z Limą związane są także dwa powiedzenia w języku hiszpańskim, a mianowicie:

• „Lima, paraiso de mujeres, purgatorio de hombers, infierno de borrico” – „Lima – miasto raj dla kobiet, czyściec dla mężczyzn i piekło dla osłów”.
• „Lima, quien no te e no te estimo” – „Aby zachwycić się Lima trzeba ją zobaczyć” – w nawiązaniu do ciągle panującej tu mgły.

Położona jest na wybrzeżu Peru – dlatego panuje tu specyficzny klimat charakteryzujący się  krótkim latem, częstymi deszczami i niemal cały czas panującą mgłą. Przeprowadzone przez naszego rodaka Władysława Klugera w roku 1879 całoroczne badania temperatury wykazały najwyższą +27C, a najniższą +14C, czyli średnią na poziomie +19C. Lima leży o 12 stopni geograficznych od równika, zatem tak niską temperaturę regulują wiejące od bieguna, zimne południowe wiatry oraz zimy oceaniczny prąd Humbolta. Bardzo rzadko występują tu burze – tak rzadko, że hiszpańscy kronikarze odnotowywali ten fakt w swoich kronikach. I tak, pioruny mogli oglądać mieszkańcy Limy w roku: 1522, 1720, 1247 i 1803.
Lima leży na obszarze trzęsień ziemi, dlatego zabudowa jest z reguły niska, a jedynie bogaci inwestorzy mogą budować wieżowce odporne na trzęsienia. Najtragiczniejsze trzęsienia ziemi dosięgły Limę w latach 1746, 1856, 1940, 1966, 1985, 2008, 2022.

Ale wróćmy do początku….

Grupa Hiszpańskich konkwistadorów dowodzonych przez Francisco Pizarra maszeruje przez tereny Tawantinsuyu – Imperium Inków. Zdążyli już w miejscowości Cajamarca pojmać i zabić Atahualpę – władcę Inków. Teraz maszerują do Cuzco – stolicy Imperium. W ładnie wyglądającej dolinie Juaja, gdzie ziemia była żyzna a klimat łagodny postanawia Pizarro założyć stolicę. Pozostawił tu 40 Hiszpanów i pomaszerował dalej do Cuzco.
Gdy powrócił do Jauja po jakimś czasie, rozczarowały go informacje od pozostawionych tu wcześniej rodaków. Twierdzili, że klimat tu zimny, długo zalega śnieg, a drewna na opał bardzo mało. Nie można hodować świń, koni, drobiu, nie rośnie kukurydza. Do wybrzeża daleko a drogi w złym stanie. Postanowił zatem Pizarro wysłać na wybrzeże trzech zaufanych towarzyszy, by spenetrowali ten rejon w poszukiwaniu odpowiedniego miejsca dla nowej stolicy. Rodrigo de Mazuelas, Garcia de Salcedo i Francisco de Herrera dotarli do osady władanej przez kacyka Cuismanku. Inne źródła podają, że władzę sprawował tam kacyk Taulichusco i jego syn Guachinamo. Indianie mieszkali w chatach z cegły adobe, krytych na płasko trzciną. Miały tylko trzy ściany, bo klimat był łagodny. Trudnili się połowem ryb, uprawą fasoli, jarzyn i owoców. Przeze dolinę płynęła rzeka zwana Rimak, co w języku tubylców znaczyło „mówca” – zapewne dlatego, że nieopodal było świątynia poświęcona bóstwu o tym imieniu.

Ostatecznie Pizarro w dniu 6 stycznia 1535, czyli w dniu Trzech Króli nadaje nowopowstałemu miastu nazwę Ciudad de los Reyes – Miasto Królów (Miasto Trzech Króli).  Niektóre źródła podają, że uroczystość ta wypadła w dniu św. Epifanii, czyli 18 stycznia.
Zaraz potem Pizarro rozpoczął planowanie miasta. Ciudad de los Reyes podzielono na 117 kwadratów. Każdy z takich kwadratów obejmował działki, które mogli wykupywać osadnicy pochodzenia hiszpańskiego, zwani vecinos. Najczęściej działki nabywano za drób, ponieważ mięsa brakowało w oddziałach hiszpańskich konkwistadorów.
Główny punkt miasta stanowił Plaza Mayor, dziś zwany Placem Broni, od którego – zgodnie z obowiązującym w Hiszpanii prawem zagospodarowania terenów – prostopadle odchodziły proste i szerokie ulice. Miasto zbudowane było na bazie 346 ulic ułożonych w regularną szachownicę. Ulice miały co najmniej 10 m szerokości, większość była kanalizowana i oświetlona lampami gazowymi. Wszystkich placów było 34, a ten główny miał 135 m2.  
Na jego środku powstała barokowa fontanna, dlatego stał się miejscem spotkań mieszkańców.
Z jednej strony placu wybudowano budynki sakralne – Katedrę i Pałac Arcybiskupi. Z drugiej strony powstały budynki poświęcone królowi – między innymi Pałac, z trzeciej zaś strony budynki publiczne – między innymi Rady Miejskiej. 

W ciągu dnia plac był też arena targowiska, zwanego wówczas „El Gato”, czyli „Kot”. Plac miał w okresie 1540 – 1816 jeszcze jedna bardzo ważna funkcję – organizowano tu bowiem walki byków. Pierwsza odbyła się dokładnie 29 maja 1540 – te szczególnie uroczyste organizowano z okazji koronacji nowego króla, narodzin delfina, przyjazdu Wicekróla, ważnych świąt. Warto wiedzieć, że na wniosek biskupa corridy odbywały się zawsze w poniedziałki – by nie obniżać frekwencji na niedzielnych mszach.
Charakterystyczne jest to, że budowle sakralne wznoszono z kamieni, były więc stabilne i wytrzymałe – resztę budynków w mieści wznoszono z cegieł adobe – czyli wypalanej na słońcu glinie. Bogactwo gospodarza można było rozpoznać po rzeźbionych, drewnianych  balkonach lub kamiennych odrzewiach.

Każda budowa stanowiła nie lada problem w Limie – drewno, którego nie było w pobliżu sprowadzano z Valdivii lub Guayaquil, a ceniony cedr grandyjski nawet z Meksyku. Kamień natomiast sprowadzano do Limy z Panamy.
Głównym środkiem transportu w Limie był koń rasy peruwiańskiej – łagodny i wytrzymały. Konno dostarczano mleko, pieczywo, ryby, mięso, owoce, konno jeździli poborcy podatkowi, agenci handlowi i przemysłowcy.

Lima miała status miasta bogatego – jak piszą kronikarze w roku 1629 było tu 200 karet zdobionych złotem i wyściełanych atłasem, mieszkańcy ubierali się głównie w stroje z atłasu i nosili złote bądź srebrne ozdoby.

Lima była także siedzibą Inkwizycji. Już w roku 1569 odbyło się pierwsze posiedzenie Trybunału Limańskiej Inkwizycji – ostatnie zaś w roku 1813. Obecnie w tym budynku, na ulicy Ucayali znajduje się Muzeum Inkwizycji.

Z danych obyczajowych wiemy, że w czasach kolonialnych Lima była miastem, gdzie najczęściej dochodziło do rozwodów – i to z byle powodów. Rozwodnicy zazwyczaj zawierali nowe związki małżeńskie i życie toczyło się dalej.

Zamożność Limy zademonstrowały władze miasta w roku 1682 podczas przybycia z Madrytu nowego Wicekróla. Postanowiono wyłożyć dwie główne arterie: de la Merced i de los Mercaderes srebrnymi płytkami o wymiarach: 12-15 cali długości oraz 4-5 cali szerokości. Łączną ich wartość określano na 800 milionów złotych escudos.
Dla biedniejszej ludności miasta woda była dostępna w fontannach i tzw. „zdrojach publicznych”. Bogatszym wodę dostarczały bezpośrednio do domów rury kanalizacyjne.

W roku 1776 wicekról Amat rozbudował corridę i arena istnieje do dziś pod nazwą Acho.

Lima słynie z kościołów i klasztorów – powierzchnia jaką zajmowały w czasach kolonialnych była większa od powierzchni zajmowanej przez budynki publiczne. W XVII wieku osoby duchowne stanowiły 10% populacji Limy w której mieszkało 26441 osób. W roku 1713 mnisi i księżą stanowili ¼ ludności Limy, a samych zakonnic było tu około 4 tysięcy.
Jeśli rozpatrywać mieszkańców wedle grup etnicznych, to w owych czasach ¾ stanowili krajowcy. Czarnoskórzy zwani „Zambami” stanowili tanią siłę roboczą, a kobiety zatrudniano jako praczki. Klasę rzemieślniczą stanowili „cholos”, czyli biali z domieszką krwi Indiańskiej. Siłę roboczą stanowiła spora grupa Chińczyków (tylko mężczyźni), którzy traktowani jak niewolnicy mieszkali w majątkach ziemskich w tzw. „galponach”, czyli trzcinowych chatkach. Inni Chińczycy trudnili się handlem, medycyną, gastronomią a nawet hotelarstwem. Większość z nich przeszła na chrześcijaństwo, a dwóch ukończyło seminarium.
Do Peru rokrocznie sprowadzano na 8-letnie kontrakty około 6 tysięcy Chińczyków. Po ustaniu tego okresu mało kto z nich nie powracał do ojczyzny.
Małą grupę w Limie stanowili również Żydzi, trudniący się wymianą pieniądza, handlem cygarami i podrabianej biżuterii.
Ponadto w Limie jako handlowców, głównie wyrobami żelaznymi i tkaninami spotkać można było Włochów, Niemców, Francuzów, Anglików.

W roku 1850 w Limie pracowało jedynie 5 fabryk, wytwarzających papier, tkaniny oraz szkło – ale z informacji kronikarzy wiemy, że szkło było słabej jakości.

Lima to również miasto nauki. Pierwszą uczelnię powołał król Karol V dekretem z 12 maja 1551 roku – był to Narodowy Uniwersytet im. Św. Marka (wydziały: teologiczny, prawniczy, medyczny, filologiczny, nauk ścisłych, nauk politycznych i administracji). Potem otwarto jeszcze między innymi Uniwersytet Katolicki, założony przez naszego rodaka Edwarda Habicha Narodowy Uniwersytet Techniczny, Narodowy Uniwersytet Rolny i Narodowy Uniwersytet im. Federica Villarreala. Była także szkoła wojskowa, szkoła marynarki wojennej, jedno gimnazjum państwowe oraz kilkanaście prywatnych. Łącznie w Peru było w tym okresie 790 szkół podstawowych i 68 szkół średnich.
Lima posiadała trzy teatry: „Odeon” wystawiający chińskie całonocne spektakle, „Politeama” prezentujący pokazy cyrkowe, „Teatro Principal” 2-tysięczno osobowa arena gościnnych występów dramatycznych, oper i operetek.

Mieszkańcy Limy mogli wieczorami wypoczywać w trzech przygotowanych do tego miejscach: Jardin de la esposicion – czyli ogrodzie botaniczno-zoologicznym, gdzie można było zobaczyć między innymi egzotyczne rośliny, ptaki, słonie, wielbłądy i zwierzęta drapieżne. Drugim miejscem był deptak Alameda de los Descalzos, a trzecim la Plaza Mayor, czyli  główny plac miasta. Na drugą stronę rzeki Rimac można było przejść najpierw po dwóch mostach – starym kamiennym lub nowym żelaznym, a w kolejnych latach wybudowano jeszcze dwa nowe mosty.

Liniami kolei żelaznych można z Limy było dojechać do portu Callao oraz do miast Ancon, Chancay, Magdaleny, Barranco, Miraflores i Chorillos.

W Limie istniały ochotnicze straże ogniowe, finansowe przez handlowców i kupców francuskich, włoskich i limańskich. Wyposażone były w parowe pompy wodne a o ich przyjeździe informował trębacz.

Z biegiem lat i rozwoju cywilizacji rozwijała się także i Lima. W roku 1928 otwarto połączenie aeroplanowe z miastami Amazonii, Limę połączono z resztą kontynentu szosą Panamerykańską i linią kolejową, istniała także rozgłośnia radiowa.

18 października przypada w Limie dzień jej patrona – Pana Cudotwórcy – Nuestro Senor de los Milagros, zwany „Czarnym Chrystusem”. Cała Lima i jej mieszkańcy przybierają kolor fioletowy. Uroczystości rozpoczynają się rano, gdy członkowie tzw. „Bractwa Dźwigających i Okadzających Wonnościami Naszego Pana Sprawcę Cudów” obnoszą po ulicach miasta w specjalnej, srebrnej lektyce obraz patrona. Lektyka jest tak ciężka, że niesie ją jednocześnie 80 mężczyzn, idących w dwóch rzędach i zmieniających się co jakiś czas. Nieść mogą tylko wybrańcy, którzy przez cały poprzedni rok składali składki.
Jaka była historia obrazu? Namalował go na ścianie biednej murzyńskiej kaplicy w roku 1651 pewien czarnoskóry niewolnik z Angoli, będący cieślą na hacjendzie don Diego de Teveza Manrique. Gdy w roku 1655 w Limie nastąpiło trzęsienie ziemi, tylko ściana z malowidłem ocalała z zawalonej kaplicy. Podczas kolejnego trzęsienia ziemi w roku 1687 znów pośród powalonych budynków w tej dzielnicy ostała się tylko ściana z malowidłem. Dla ochrony miasta postanowiono namalować kopię obrazu na płótnie by obnosić go po całym mieście.
Droga procesji biegnie od kościoła przy ulicy Tacna do kościoła Nuestra Senora de las Victorias. Tam obraz pozostaje na noc, a następnego dnia powraca na Tacna. W ostatnią niedzielę obchodów obraz przenoszony jest do Bazyliki, gdzie wierni oddają mu cześć jako „Królowi i Panu Limy”. Odpust trwa do 20 października, ale uroczystości kościelne kończą się uroczystą mszą dopiero 28 października. Na miejskiej arenie Acho, mogącej pomieścić 10 tysięcy widzów organizuje się walki byków z udziałem najlepszych toreadorów – zwycięzca otrzymuje wizerunek Czarnego Chrystusa (w późniejszych latach organizowano w Acho walki lwów i tygrysów z bykami, wołów z buldogami oraz walki kogutów).
Oprócz Czarnego Chrystusa opiekę nad mieszkańcami Limy sprawują także:

• Rose de Lima, Róża z Limy – dominikanka, żyjąca w XVII wieku, pochowana w kościele przy ulicy Tacna, którego jest patronką. Autorem obrazu z jej wizerunkiem był Francisco Lazo;
• św. Marcin Porras, zakonnik z XVII wieku, pochowany w kościele Santo Domingo.

  Od XVII wieku notuje się ciągły rozwój miasta, a co za tym idzie, zwiększanie się jego populacji. Do Limy zjeżdżali z gór ci, którzy chcieli poprawić swój status materialny i społeczny. Wokół centrum tworzyły się dzielnice biedy zwane barriad. W roku 1900 Lima liczyła 300 tysięcy mieszkańców, w 1950 milion, w 1975 roku 3,5 miliona, a w 1978 roku 4,5 miliona.

WULKANY

Stolica kraju Lima, jak i większość część Peru znajduje się w strefie sejsmicznej. Wyróżnia się dwa typy wstrząsów:

• Temblor – wstrząsy, występują często, bywają lekkie lub bardzo intensywne, trwają od kilku sekund do kilku minut z krótkimi przerwami;
• Terremoto – trzęsienie ziemi, bardzo silne wstrząsy
• Maremoto – trzęsienie dna morskiego, powstaje wysoka fala zwana tsun.

Najtragiczniejsze kataklizmy:

• 1586 – niemal całkowite zniszczenie dzielnicy Rimac w Limie;
• 1746 październik – 4000 zabitych w Limie i 5000 w pobliskim porcie Callao. Zniszczenie kilku tysięcy indiańskich budynków w okolicy, zawalenie katedry w Limie, zniszczenie pałacu wicekróla w Limie;
• 1940 maj – wiele ofiar śmiertelnych i zawalenie się wielu zabytkowych budowli;
• 1970 maj 31 – w okręgu Huaraz ginie 70000 ludzi a 150 osad zostaje zniszczonych. Epicentrum znajdowało się na głębokości 70 km, zniszczenia w miastach Chimbote, Trujillo i w porcie Samanca.

Poniższy wykaz prezentuje wulkany znajdujące się na obszarze Peru (nazwa, wysokość, położenie, ostatnia erupcja, status)

Czasy kolonialne i niepodległości Peru
Pod względem administracyjnym Peru podzielone było na 20 departamentów, dzielonych na prowincje, a te z kolei na gminy. W departamentach rządził prefekt, a w prowincjach podprefekt – mianował ich prezydent. W gminach rządzili gubernatorzy. W większych miastach działały Rady miejskie.
W strukturach kościelnych najwyżej stoi arcybiskup Limy, a następnie pięciu biskupów: Chachapoyas, Trujillo, Ayacucho, Cuzco i Arequipa.
Po uzyskaniu niepodległości na czele rządu stał prezydent wybierany na 5 lat. Kraj podzielony był na 23 departamenty (zarządzane przez prefektów), 110 prowincji (zarządzał subprefekt) i 850 dystryktów (zarządzał gubernator).

Zapraszam do odwiedzenia strony na Facebook