Podboje Inków.

Kiedy Inkowie rozpoczynali podbój, powiększając terytorium swojego imperium, na obszarze Ameryki Południowej żyło wiele szczepów tworzących własne niezależne państewka. Ich rozmieszczenie i wielkość prezentują poniższe schematy opracowane przez Rudolfa Noconia.

Po zakończeniu podboju państwo Inków rozciągało się na przestrzeni niemal 611 420 km², czyli na obszarze odpowiadającym terytorium Europejskich państw Holandii, Francji, Szwajcarii i Włoch.
Podbój nowych ziem oznaczał dla władców Inkaskich nowe zasoby rzemieślników,  robotników i żołnierzy, nowe zasoby surowców: złota, srebra, piór ptaków tro­pikalnych, wszelkich dóbr rolniczych i hodowlanych.

Inkowie przy zdobywaniu nowych terenów kierowali się dewizą, że skłania ich do tego zapał i pragnienie, by odwieść Indian od nieludzkiego i bydlęcego sposoby życia i nakłonić ich do życia moralnego i układnego oraz do uznania i oddawania czci ich ojcu, Słońcu, boga, którego głosili.

Wojny z Chankami

Dominacja Inków rozpoczęła się od zwycięskich potyczek z Chankami, którzy stanowili sąsiadującą o kilka legua grupę etniczną.
Inkowie w okresie żyli w dobrych stosunkach z ludem Quechua – zamieszkującym w póltropikalnym klimacie na środkowej wyżynie andyjskiej, obejmując swoim obszarem prowincje Andahuayla, Yanahuara i Cotapampa. Centrum administracyjne znajdowało się w Vilcas.
Najprawdopodobniej Inkowie nazwą tego szczepu nazwali język, którym się ten lud posługiwał i rozprzestrzenili go na całym obszarze andyjskim.
Chankowie pierwotnie zamieszkiwali tereny nad rzekami Pampas, Pachachaca i Mantaro, ale w miarę wzrostu swojej potęgi, zdobywali nowe tereny na południu.
Grupę etniczną Chanków stanowiły ayllu: w dolinie rzeki Pampas – Huancohuallu, Utunsuya i Urumarca; lewy brzeg rzeki Pampas – Vilka; doliny wokół Ayacucho – Pocra (grupa dominująca); góry na północ od Huanta  – Iquichano; Cangallo – Morochuco; obszar między Abancay a granicą wiecznych śniegów Kordyliery – Tacman i Quinualla.
Pierwotnie ich państwo było podzielone na dwie części – hurin i hanan (podobnie jak później u Inków). Każda z nich miała innego wodza i walczyła pod ochroną kamiennych wizerunków swoich boskich przodków. Hurin miało swoje mitycznego wodza Uscovilce, a hanan Ancovilce. W początkach XV wieku zjednoczone plemiona Chanca rozpoczęły se­rię wojennych podbojów.
Chankami władał Chuqui Capac, którego terytorium obejmowało obszar ponad stu siedemdziesięciu legua z północy na południe – graniczył z zie­miami Indian Chicha w rejonie Arequipy, z wybrzeżem Pacyfiku do grani­cy pustyni Atacama oraz górami zamieszkanymi przez Indian Mojo. Ekspansja terytorialna Chanków na południe doprowadziła ich w rejon Andahuaylas. Kronikarze określają ich jako lud nieokiełzany i wojowniczy, oraz że są odpowiedzialni za upadek kultury Wari.
Chankowie na bitwy zabierali ze sobą mumie swoich przodków – Uscovilki i Ancovilki.
Wierzyli że ich przodko­wie wyszli z jeziora Choclococha (w okolicy Castrovirreina), w pobliżu prowincji Vilcas – traktowali to jezioro jako swoje miejsce pochodzenia, czyli pacarina.
Jezioro to położone jest na wysokości 4950 m.n.p.m. niedaleko wioski Castrovirreyna. Według legendy dawniej nazywało się Acha, ale gdy żyjące tu ludy Huanków przegrały wojnę z Chankami, Chankowie nazwali je Choclococha.
Chankowie zaatakowali Inków z zaskoczenia, w czasie kiedy Viracocha był już starym człowiekiem. Atak mógł nastąpić kiedy na inkaskim tronie zasiadał już Urcon – syn Viracochy, na nieszczęście Inków był niedołężny i nie nadawał się do pełnienia tak ważnej funkcji.
Chankowie wyszli ze swojej głównej siedziby Paucaray, położonej 3 league od Parcos.
Armia Chanków podzieliła się na trzy oddziały:

• Generałowie Malme i Irapa (Rapa) skierowali się do prowincji Cuntisuyu;
• Generałowie Yana Vilca i Toquello Vilca (Teclo Vilca) skierowali się do prowincji Cuntisuyu (lub Antisuyu;
• Generałowie Tumay Huaraca i Astu Huaraca oraz Huaman Huaraca, odpowiedzialny za negocjacje poddania się Inków, skierowali się do Cuzco.

Gdy oddziały dotarły do Vilcacunga wysłano posłów do Cuzco, z informacją, że Chankowie mają zamiar podbić tereny Inków. Viracocha – który był wówczas władcą Inków w przerażeniu schronił się w fortecy Caquia Xaquixaguana – (inne źródła podają że była to forteca położona nad osadą Calca). Tą decyzje skrytykowali jego synowie Urco i Socso. W mieście pozostał Cusi Yapanqui oraz siedmiu dostojników (generałowie Apo Mayta, Vicaquirao, Quiliscachi Urco Guaranga i słudzy Pata Yupanqui, Muru Uanca, Apo Yupanqui i Uxula Urco Guaranga). Inne kroniki podają, że w mieśice pozostali Cusi Yupanqui, Inka Rocha, Quilliscachi Urco Guaranga, Chima Chaui, Pata Yapanqui, Inka Paucar i Mircoymana (osobisty opiekun Inki).
Cusi wysłał trzech dostojników po pomoc do sąsiednich plemion. Oni jednak bali się Chanków i odmówili. Wokół Cuzco wykopano rowy, które zamaskowano. Podczas ataku wojownicy Chanków wpadali do tych rowów, a ponadto odparcie ataku wspomogli wojownicy Choco i Cachona pod dowództwem Chanan Curi Coca.
Jak głosi legenda obrońców miasta wsparli także pururauca – wojownicy powstali z kamieni.
W bitwie Cusi Yupanqi zdobył figurę guanca reprezentującą Uscovilce – co spowodowało panikę i rozproszenie się wojowników Chanków, którzy uciekli do Ichopampa.
Kolejne potyczki także wygrywali Inkowie. Druga bitwa rozegrała się pod Ichopampa. Inkowie zwyciężyli a Chankowie stracili swoich dwóch dowódców. Ostateczna bitwa rozegrała się pod Xaquixaguana – wygrała ją armia Inków pod dowództwem Cusi Yapanqui. Pojmani dostojnicy Chanków zostali okrutnie zamordowani – ciała ich obdarto ze skóry, wypchano popiołem i słomą i przechowano następnie jako trofea wojenne. 
Zwycięstwo wywołało wewnętrzne problemy Inków. Cusi po bitwie udał się do Viracocha, by ten symbolicznie postawił stopę na zdobytych łupach i jeńcach. Viracocha jednak przyznał zwycięstwo swojemu synowi Urco. Viracocha nie cieszył się ze zwycięstwa syna, przeciwnie, był na niego zły i usiłował go zabić z obawy, że chwała Cusi Yupanqui uniemożliwi wstąpienie na tron Urco – jego ulubionego syna.
Rozżalony Cusi Yapanqui wrócił do Cuzco. W roku 1560 doszło do bitwy, w której Cusi Yapanqui pokonał Urco, przybrał imię Pachacuti i od tego momentu jako Pacha­cuti Inka Yupanqui władał inkaskim państwem.
Inna wersja mówi, że Urco po bitwie z Chankami przebywał w Yucay. Gdy Cusi Yupanqui się o tym dowiedział ruszył tam w towarzystwie Inki Roca. Podczas walki Urco został zraniony kamieniem w szyję i spadł z urwiska do rzeki. Nurt porwał go i dopiero w odległości jednej leagua, przy skale Chupellusca został pojmany i zabity przez wojowników Cusi Yupanqui.
Pokonanie wojsc Chanków pozwoliło na zdobycie wielkiej ilości łupów – tym bardziej, że Chankowie wracali właśnie z udanych grabieży w prowincji Cuntisuyu.

Podbój prowincji sąsiadujących z Cuzco

Zwycięstwo nad Chancami zapoczątkował wzrost potęgi militarnej Inków. Podbili oni następnie liczne szczepy zamieszkujące tereny wokół Cuzco – prowincję Yilcapampa, szczep Lare (zamieszkujący dolinę Lares na północny wschód od Cuzco), prowincję Paucartampo (na wschód od Cuzco), gdzie żył szczep Poque.
Następnie Pachacuti skierował swoją armię na zachód i mijając prowincje Quechua i Chanca dotarł do prowincji Vilcas i Sora.
Na podbitych terenach Inkowie dokonują przesiedleń ludności, budują nowe miasta – m.in. Vilcas i Huamanga (dzisiejsze Ayacucho).
Po zdobyciu prowincji Sora podzielono ją na trzy części: Górną Sora, Dolną Sora i Chalco. Inkowie zajęli obszary zamieszkiwane przez szczepy Aymara i Omasayo, prowincję Cotapampa (zamieszkaną przez szczep Cotanera) oraz prowincję Chilque (zamieszkaną przez szczepy Aco, Papre, Masca i Cuyo). 

Podbój Indian Colla

Na południowy wschód od Cuzco, w Cuntisuyu, na terytoria ludu Sora oraz na obszarze Altiplano, żyły ludy Aymara – posługujące się odmiennym językiem i posiadające odmienne zwyczaje.
Zorganizowane były w małe grupy plemienne, wśród których najważniejszymi były: Colla, Lupaca, Canchi, Cana, Collagua, Ubina, Pacasa, Caranga, Charca, Quillaca, Omasuyo oraz Collahuaya. Były to grupy od siebie niezależne i prowadzące między sobą nieustanne walki.
Tamtejsi curaca od dłuższego czasu wojowali z Inkami. Inka Viracocha zawarł pokój z Indianami Chuquito by rywalizować z Indianami Colla.
W okresie panowania Inki Pachacuteca wojny z India­nami Colla przybrały na sile. Indianami z państwa Colla ze stolicą w Hatum Colla rządził w owym czasie Chuchi Capak, zwanym również Colla Capak lub Zapana, który został pojmany przez Inkę Pachacutec, co osłabiło morale armii Indian Colla i doprowadziło do zwycięstwa Inków.
Inne grupy etniczne z rejonów Altiplano przyjęły zwierzchnictwo Inków bez walki, przyjmując andyjski system wzajemności i w ten sposób otrzymywać własną część łupów wojennych. Podobnie postąpili także India­nie Lupaca z Chucuito (wódz Cari) oraz ludy Paucarcolla, Pacaje i Azangaro, a ostatecznie wszyscy mieszkańcy Cuntisuyu.
Inkowie dotarli następnie na wybrzeże, pomijając obszary górskie (zasiedlone przez różne grupy etniczne Collao) gdzie trwały wewnętrzne walki między plemionami.
Po stłumieniu buntów w rejonie jeziora Titicaca Pachacuti wrócił do Cuzco, gdzie zajął się odbudową miasta oraz organizacją państwa – według kronik hiszpańskich był to rok 1463.

Podbój obszaru Chumpivilca

Pacha­cuti udał sie jeszcze na wyprawę w obszar Chumpivilca, za­mieszkiwany przez lud znany ze zdolności tanecznych. Kiedy zostali podbici przez Inków członkowie ich plemienia tańczyli na królewskim dworze w Cuzco – odrabiając w ten sposób zobowiązania podatkowe.

Podbój państwa Chincha

Dalsze podboje prowadził w imieniu Pachacuteca jego brat, zaufany wódz, generał – Capac Yupanqui. Zdobył on prowincję Sora, następnie południowe wybrzeże i dotarł Chincha, gdzie zapewniał miejscową ludność, że przybył dla jej dobra, nie oczekując darów. Lokalnych curaca obdarował licznymi darami w postaci strojów i innych wartościowych przed­miotów, prosząc ich – by uznali go za swego władcę. Generał Yupanqui zwrócił się o wyrażenie zgody na budowę inkaskiego centrum administracyjnego hatuncancha. Poprosił także o wyznaczenie mamacona, kobiet potrzebnych do założenia aclla huasi, w którym zajmowałyby się one tkactwem i przygotowywaniem napojów na uroczystości i ceremonie. Capac Yupanqui miał nadzieję że pozyska także no­we zasoby siły roboczej, z przeznaczeniem do prac rzemieślniczych i uprawy ziem inki, mając na myśli zapełnienie inkaskich magazynów.
Te trzy niezbędne czynniki, o które zabiegał generał miały dać cuzceńczykom długotrwałe profity i dostęp do ważnych zasobów, co w polityce inkaskiej miało na celu wspomagać rozwój infra­struktury państwowej.
W kolejnym okresie do Chincha przybył Tupac Yupanqui, będący wówczas dowódcą ar­mii swego ojca Pachacuteca. Tupac Yapanqiu wprowadził nowy podział społeczny, dzieląc lud na jednostki liczące dziesięć, sto, tysiąc i dziesięć tysięcy osób oraz przydzielając im własnych naczelników. Takie rozwiązanie ułatwić miało szyb­kie przeliczanie ludności w celach administracyjnych. Tupac Yapanqui zlecił także budowę lokalnej sieci dróg łączącej położone na wybrzeżu doliny, rozpoczął budowę własnego pałacu, tampu, Domów Wybranek oraz dokonał wyboru nowych, pry­watnych ziem inki, różnych od ustanowionych wcześniej przez Capaca Yupanquiego.
W tym okresie panowania Pachacuteca Inki Yupanquiego najwyższym generałem był jego syn Tupac Yupanqui, a generałami drugi syn Tupak Capak oraz Anqui Yupanqui i Tilca Yupanqui.
Zabranie ziem spotkało się oczywiście ze sprzeciwem lokalnych curaca, byli oni jednak bezsilni wobec inkaskiej polityki.
Trzecim inkaskim dostojnikiem odwiedzającym Chincha był Huayny Capaca, który polecił dokonanie nowego wyboru ziem przeznaczonych dla państwa i przyprowadzenia kobiet yana, któ­rych zakres obowiązków tym razem nie miał ograniczać się jedynie do służby Słońcu. Dla mieszkańców Chincha władza centralna za każdym razem wydawała się coraz mocniejsza i stawała się coraz bardziej wymagająca.
Wobec ekspansji Inków lokalni curaca mieli zatem dwa wyjścia. By nie dopuścić do zbrojnej interwencji od­działów inkaskich przyjmowali warunki wzajemności lub przystępowali do walk zbrojnych by zachować własną niepodległość. Jednak obawa przed armią inkaską powodowała, iż samo poja­wienie się wojsk było wystarczającym argumentem do przyłą­czenia się danej grupy etnicznej do państwa Tahuantinsuyu.
Brak czynności obronnych ludów Chincha wynikał zapewne z faktu, iż nie chcieli oni zaprzestać podróży morskich w re­jony obecnego Ekwadoru i wymiany handlowej z obszarem Altiplano. Inkowie natomiast czerpali z tego korzyści w postaci łatwego dostępu do czerwonych muszli zwanych mullu (Spondylussp) – niezbędnych do odprawiania specjalnych rytuałów i ceremonii. Sprowadzali je bezpośrednio z regionów Manta, Puerto Viejo i wyspy Puna, lub od ludów Chincha, którzy sprowadzali je drogą morską z dalekiej północy.

Podbój górskich państw Chinchaysuyu

Po ekspansji rejonów Cuntisuyu Capac Yupanqui i Huayna Yupanqui – główni generałowie przebywającego w Cuzco Inki – skierowali się w północne tereny górskie Chinchaysuyu.
Droga wiodła przez Andahuaylas, tereny odebrane wcześniej Chankom – Inkowie napotkali tam wojska Anco Huallo – naczelnika Chanków z którymi wygrali bitwę. Capac Yapanqui objął pod dowództwo podbitą armię Chanków i udał się na północny zachód. Zdobył prowincje Angara (zamieszkałą przez wojownicze szczepy Asto i Chaca). Następnie w Jauja (zwanej także Huanca) Capac Yupanqui i Huayna Yupanqui namówili ludy Huarochirf i Yauyos, by stali się sprzymierzeńcami Inków.
Kolejnym etapem ekspansji rejonów Chinchaysuyu były następujące miasta:

• Pumpu – mieszkańcy uciekli w rejon jeziora;
• Chinchaycocha – mieszkańcy uciekli w rejon jeziora Junin;
• Tarma – próba bezskutecznego oporu;
• Huanuco – Anco Huallo (Ancohuaillon) – naczelnik Chanków, gdy brat Inki generał Capac Yupanqui atakował plemiona Conchuco zamieszkujące tereny na wschód od Callejon de Huayalas zdezerterował wraz ze swoimi wojownikami do niepodbitego przez Inków regionu położonego na terenach tropikalnych lasów desz­czowych.

Inkascy generałowie kontynuowali marsz w kierunku północnym i dotarli do państwa Guzmango. Guzmango Capac – wódź tego państwa, jak również sześciu innych guaranga, szukał wsparcia u Chimu Capaca – wład­cy Chimu, jednak obaj władcy zostali pokonani i wycofali się na wybrzeże.
Generałowie Capac Yupanqui i Huayna Yupanqui pozyskali podczas zwycięskiej kampanii liczne i cenne łupy, co wzbudziło zazdrość Inki. Kiedy pojęli drogę powrotną do Cuzco Inka zarzucił Capacowi niesubordynację i obarczył go winą za ucieczkę Chanków. Ponadto liczne zwycięstwa tego generała stanowiła zagrożenie dla szlachty z Cuz­co.
Kiedy powracające wojska dotarły do Limatambo, oddalonego o osiem legua od Cuzco, posłańcy Inki wręczyli obu generałom rozkaz wyko­nania na nich wyroku śmierci za zlekceważenie zaleceń inki i za ucieczkę Chanków do dżungli.
Dowództwo nad armią objął syn Pachacutego, Topa Inka Yupanqui, znany z wybitnych zdolności i zalet przywódczych.

Podbój państwa Guarco

Tam gdzie dziś jest dolina Canete za czasów panowania Tupaca Yapanqui istniało państwo Guarco. Położenie geograficzne tego państwa było niezwykle atrakcyjne, gdyż leżało w żyznej dolinie z rzeką, której wody nie wysychały w porach suchych. To ważna cecha, gdyż w większości andyjskich rzek woda płynęła jedynie w porach deszczowych, czyli w okresie paździer­nik/listopad – marzec/kwiecień. Od północy i połu­dnia granice Guarco wyznaczała pustynia, a żyzne ziemie rozciągały się na wschód, aż do rzeki graniczącej z sąsiednim curacazgo Lunahuana.

Na południu znajdowało się Tambo de Locos, określane w kronikach jako Herbay Bajo, a od północy wznosił się na nadmorskiej skarpie Fort Guarco (obecnie Cerro Azul) – służący do wypatrywania obcych lub własnych flotylli tratw z balsy i tzw. caballitos de totora (w tłumaczeniu „koniki z trzciny totora”) – małe, najczęściej jednoosobowe łodzie zrobione ze związanej w pęk trzciny totora, na których pływa się siedząc okrakiem.

Od wschodu usytuowana była forteca Canchari, leżąca na naturalnym wyniesieniu terenu. Kontrolowano z niej próby inwazji ludów górskich z wąwozu Pocoto, będącego dla miesz­kańców Yauyos naturalny szlak z gór na wybrzeże. Fort bronił także ważnych kanałów irygacyjnych: San Miguel oraz Maria An­gola, dawniej zwanego Chumbe.

Najważniejsza i największa forteca Ungara była zlokalizowana przy tamie rzecznej, a przeznaczona była do ochrony początku systemu nawadniającego całą dolinę, obrony południowej części pań­stwa oraz odpieraniu ataków od sąsiedniej doliny Chincha. Dodatkowo elementem obronnym był mur zrobiony z potężnych cegieł aelobe, który otaczał swymi po­kaźnymi ścianami pola i osady doliny.

Ludność Guarco znana była w owym czasie z wojowniczej natury i zawzięcie broniła własnej niepodległości w licznych fortyfikacjach, których ruiny zachowały się do naszych czasów. Najgroźniejszymi sąsiadami były dla nich ludu Chincha, z którymi często prowadzili wojny.

Ekspansja Inków na ziemie państwa Guarco spotkała się z silnym oporem tubylców. Najpierw podbili małe curacazgo Lunahuana – słabo bronione, leżące na wybrze­żu państewko, graniczące z Guarco, a na wschodzie, w wyższych partiach doliny z Ziiniga i Pacaran. Dalej Inkowie przemieszczali się  korytem rzeki, które było naturalnym szlakiem prowadzącym na wybrzeże.

Podbój ziem Yunga zajął cuzceńczykom trzy lub cztery lata, gdyż podczas miesięcy letnich górale przerywali walki i powracali do domów w celu uprawy ziemi, a ludność wybrzeża wykorzystując tę sytuację, odnawiała siły i wykonywała pracami na roli.

Wojnę zakończył dopiero podstęp żony Inki Tupaca Yupanqui. W czasie wojny władcą doliny Guarco była kobieta. Żona Inki wysłała do curaca emisariuszy z informacją, iż inka postanowił po­zostawić państwo Guarco w spokoju i zgodził się na odprawienie wiel­kiej corocznej ceremonii na cześć Morza. Curaca uwierzyła i rozpczęto przygotowania do święta. Wyznaczonego dnia cała ludność Guarco wypłynęła w morze, kiedy znajdowała się da­leko od brzegów, na otwartym oceanie, oddziały cuzceńskie wkroczyły na ich tereny i zajęły całą dolinę.

W kronikach napotkać można informację, że nazwę Guarco nadali Inkowie. Ponieważ mieszańcy sprzeciwiali się władzy inków, poddawani byli represją. Rebelianci byli wieszani na murach fortecy, a ponieważ słowo wisielec w języku inków oznacza „guarcuni” tereny te nazywano Guarco.

Po zajęciu terenów inkaska władza sprowadziła tu licznych mieszkańców w ramach przesiedleń mitmaą. Północna część została przeka­zana mieszkańcom sąsiedniej doliny Coayllo,.inny obszar dla północnego ludu Mochica, a pola uprawne znajdujące się na lewym brzegu rze­ki zostały oddane mieszkańcom Chincha, którzy pokojowo przyjmując Inków, stali się ich sojusznikami.

Podbój państwa Collec (Collique)

Państwo Collec (zwane w okresie konkwisty Collique) zamieszkane było przez sprawnie funkcjonującą i bogatą grupę etniczną  Indian Collec. Składało się z wie­lu małych, lokalnych curacazgo: Chuquitante, Carabayllo, Zapan, Macas, Guaraui, Guangayo i Quivi, a każde z nich posiadało wiele guaranga, panaca, ayllu i swych własnych przywódców.

Położone na wybrzeżu nie przyjęło zwierzchnictwa Inków drogą pokojową i zde­cydowało się stawić zbrojny opór. Porażka z inkami skutkowała jednak eksterminacją rdzennej ludności oraz represjami mieszkańców. W okresie Hiszpańskiej konkwisty w sąsiedztwie Collique Francisco Pizarro zbudował Miasta Trzech Króli. Do zupełnego zniknięcia Indian Collec doszło w końcu XVI wieku.

Główne miasto w Collique, gdzie siedzibę maił wódź Colli Capac, było ufortyfikowane, oto­czone wielkim murem, wewnątrz którego rozciągały się liczne pola użyź­niane przez dwa obfitujące w wodę źródła, co pozwalało przetrwać długie i wyczerpujące oblężenia.

Mieszkańcy Collique obawiali się głownie ataku z obszarów górskich – między innymi Indian Canta.

Kroniki nie podają szczegółów walk i starć, do jakich wtedy doszło. Wiemy  jedynie, że władca Indian Collec zginął, z inkowie w drodze rewanżu za stawiony opór powołali na cu­raca należącego do grupy społecznej yanayacu.

Po jakimś czasie do inki dotarły wieści, że Indianie Quivi chcą odebrać Ince życie. W odwecie Inka wysłał do nich z Cuzco Długouchego, celem zbadanie przestępstwa i nałożenie surowej kary na winowajców. Roz­kazano stracić całą dorosłą populację Indian Quivi, oszczędzając tylko kobiety i dzieci.

Podbój państwa Chimu

Kolejną eskapadą Inków była wyprawa do północnego, nadmorskiego państwa Chimu, gdzie podobnie jak w Collique napotkali silny opór Indian Yunga. Jednak Inka Tupac Yupanqui wraz ze swoją armią podbił rozległe posiadłości tego państwa, a władca Minchazaman został zabrany jako jeniec do Cuzco.

Inkowie już wcześniej spotkali się polu walki w wojownikami Chimu. Generał Capac Yupanqui w okolicach Cajamarki napotkał oddział władcy Chimu zwanego Minchacamanem, który przybył z po­mocą Guzmangowi. Inkowie zwyciężyli a Minchazaman wycofał się na wybrzeże.

Tupac Yupanqui mianował na nowego władcę Chumuncaura, a sam kontynuował marsz armii w kierunku Pacatnamu oraz innym oddziałem w kierunku Chachapoya, które­go władca Chuqui Sota nie zdołał odeprzeć ataku Inków.

Oprócz wielu łupów jakie sprowadził Tupac Yapanqui z tej wojennej wyprawy, cenne okazały się zasoby ludzkie, głównie ludność Yunga, wśród których byli wykwalifikowani rzemieślnicy, specjaliści w produkcji delikatnych tkanin, kowa­le, garncarze, wytwórcy przedmiotów zbytku i pióropuszy.

Pozostałe ziemie podbite przez Tupaca Yupanquiego

Po krótkim pobycie w Cuzco Tupac Yupanqui wraz z generałami Tillc i Anqui Yupanqui wyruszyli głównym szlakiem górskim Capac Nan dokonując inspekcji posiadanych ziem. Ekspedycja Inków dotarła na tereny Indian Canari, których podbiła. Inka nakazał zaludnić okolice Quito licznymi mitmaą – ludźmi przesiedlonymi z in­nych rejonów w celu budowy miasta. Naczelnikiem miasta został Długouchy Chalco Mayta. Inka zakłada osadę Tumipampa w miejscu podbitego miasta Surampalli.

Inka po kilku latach odpoczynku rozpoczął wojnę przeciw Indianom Huancavelica, dzieląc swoja armie na trzy oddziały. Inka dowodząc jednym oddziałem, drogą przez góry zaatakował nieprzyjaciela od wschodu. Dwa inne oddziały prowadziły walki na wybrzeżu. W bitwach morskich Inkowie wykorzystali żeglarzy z Tumbes. Walki objęły tereny od Tumbes do Guanapi, Guamo, Manta, Turuca i Quisin, w oko­licach równika. W okolicach wyspy Puna Tupac Yupanqui napotkał kupców płynących na zaopatrzonych w żagle tratwach z balsy. Kupcy twierdzili że pochodzą z wysp Auachumbi i Nina. Inka udał się na te wyspy a ekspedycja trwała 10 miesięcy. Po powrocie Inka udał się do Cuzco. W tym okresie inka Pachacutec zmarł na północy kraju, a Tupac Yupanqui przestał być współregentem i został władcą absolutnym.

Po dłuższym postoju w Cuzco Inka skierował się na tereny tropikalnych lasów deszczowych, zamiesz­kanych przez Indian Anti. Pierwszy oddział  którym dowodził Inka skierował się do Aquatona, drugi oddział, dowodzony przez Otoronga Achachi, wkroczył przez osadę Amaru, a trzeci – dowodzony przez Chalco Yupanqui przez Pilcopata.

Wojska Inki podbiły tereny zamieszkałe przez ludy Opatari, Manosuyo, Manari i Chuncho, a kapitan imieniem Apo Curimache dotarł do Paititi. Następnie podbiły lud Charcas, a na południu Chile ludy Michimalongo i Tangalongo, a potem dotarły do rzeki Maule.

Podboje Huayny Capaca

Głównym celem Huayny Capaca było utrzymanie zdobytych ziem i dal­sze rozszerzanie granic państwa, głównie w kierunku Chile, dżungli oraz na pół­noc. Swoje podboje rozpoczął dopiero po śmierci swej matki coya Mamy Ocllo. Po długotrwałym pobycie w Cuzco, gdzie kontynuował prace budowlane, wyruszył na inspekcje południowych prowincji państwa – Collao, Chuquiapo, Charcas, Cochabamba, Pocona, Chincha, Coquimbo, Copiaqo, Tucuman, La Plata. W tym okresie przegrał walkę z południowo-wschodnimi Indianami Chiriquana (ostatecznie ich jednak pokonał). Jego wuj, generał Guaman Achachi wyruszył do Chinchaysuyu dokonując inspekcji państwa aż po Ouito.

Kiedy Inka przebywał na południu dotarły do niego informacje o buntach w Quito, Pastosi i  Huancavilca, co zmusiło go do powrotu do Cuzco oraz  rekrutacji nowych wojowników wśród ludności Collao. Podczas rebelii na północy wymordowano wszystkich inkaskich gubernatorów, a ponieważ nowi nie zostali stan taki utrzymał się do momentu pojmania Atahualpy przez Hiszpańskich konkwistadorów.

Po raz kolejny Huayna Capac wyruszył z licznym orszakiem dowód­ców wojskowych i dotarł do Vilcas, gdzie zatrzymał się w kwaterach zbudowanych z polecenia Tupaca Yupanquiego. Następnie dotarł do doliny Jauja. Stamtąd wysłał emisariuszy do Indian Yauyo i ludów Yunga z wybrzeża, kontynuując podróż, docierając do Pumpu i Guzmango. Z Cajamarca inka skierował się do zbuntowanego Chachapoya – gdzie armia inki została dwukrotnie od­parta. Dopiero z pomocą nowych posiłków zażegnano rebelię.

Inka powrócił do Cuzco, skąd udał się na odpoczynek do Yucay, nadzorując budowy pa­łaców i świątyń. Następnie mając w planach podbój terenów tropikalnych lasów deszczowych dokonał zaciągu do armii w regionach Tiahuanaco, Cochabamba, Pocona, Lupaca oraz w Collasuyu.

Na północny zaatakował Indian Bracamoro, lecz został odparty i zmuszony do wycofania się. Stamtąd Inka udał się na odpoczynek do Surampalli, na ziemie Indian Canar – gdzie dotarły do niego informacje o kolejnej rebelii w Cuzco. Władca rozkazał ściąć głowy jej głównym organizatorom.

W kolejnych latach Huayna Capac prowadził zwycięskie walki przeciwko różnym grupom etnicznym na północy pań­stwa. Kronikarze wskazują, że utworzyło się coś w rodzaju konfederacji skierowanej przeciwko Inkom. W jej skład wchodziły grupy etniczne Caranqui, Otavalo, Cajambi, Cochasqui i Pifo. Przed walką Inkowie proponowali pokojowe rozwiązanie proponując ustanowienie więzi wzajemności, co zostało odrzucone przez kon­federaci Indian.

Huayna Capac spotkał się z dowódcami w Tumipampie. Ustalono, że pierwszy atak poprowadzony będzie  na najbardziej wysuniętą na pół­noc część terytorium, czyli na miejscowość Pasto. Armię podzielono na trzy grupy:

• pierw­sza – złożona z Indian Collao, dowodzona przez kapitanów Mollo-Cavana z Lupaca i Mollo Pucara z Hatun Colla;
• druga – złożona z Indian z Cuntisuyu, dowodzona przez dwóch dowód­ców: Apo Cavac-Cavana i Apo Cunti Mullu;
• trzecia – złożona z Indian różnego pochodzenia i dwóch tysięcy Długouchych z Cuzco pod dowództwem Auquiego Tumy i coya

Walkę o Pasto wygrali Inkowie, ale brak czujności podczas świętowania triumfu wykorzystali mieszkańcy pobliskich terenów. Zaatakowały niespodziewających się Inków dokonując okrutnej rzezi. W odwecie Huayna Capac opanował całą prowincję, kierując wzmocnioną nowymi wojownikami armię przeciwko Indianom Caranque i Cayambi – na głównego generała armii Inka mianował Apo Cariego, władcę Chucuito. Podczas bitwy doszło do niebezpiecznego incydentu. Inka spadł z lektyki i pewnie zginąłby z rąk indian, gdyby nie interwencja jego kapitanów Cusi Tupy Yupanquiego i Huayny Achachiego. Od tamtego wydarzenia Huayna Capac, wracając z armią do Tumipampy, zawsze wkraczał do miasta pieszo, a nie, jak wymagała tego tradycja, w lektyce.

Kolejną wyprawę skierował pod dowództwem swojego brata Auquiego Toma na In­dian Cayambi i Caranque. Generał zginął w walce, a zastąpił go przybyły z nowymi wojownikami z Cuzco generał Apo Mihi. Walka była tak brutalna, że wody jeziora położonego przy fortecy Indian zabarwiły się na czerwono – od tego czasu jezioro to zwane jest Yahuarcocha.

Inka jeszcze przez długie lata toczył wojny przeciwko ludom z północy, co w efekcie zaowocowało włączeniem tych ziem do swego państwa.

W tym okresie do Inki zaczęły docierać pierwsze informacje o brodatych ludziach pływających w wielkich drew­nianych domach – przypomnę, że Francisco Pizarro i jego towarzysze pojawili się na wybrze­żu Tahuantinsuyu w roku 1526. Przed trzecią wyprawą Pizarra tereny Andów opanowała epidemia ospy i odry – chorób, które do tej pory były nieznane na tych ziemiach – nieodporna ludność była bezradna, a wśród ofiar był inka Huayna Capac, który zmarł w Quito.

Na poniższym schemacie prezentuję etapy podboju ziem przez armię Inków.

Zapraszam do odwiedzenia strony na Facebook