Hiszpania: polityka kościół papież – w okresie podboju państwa Inków.
W roku 711 muzułmańska armia Maurów z północnej Afryki najechała na chrześcijańskich Wizygotów zamieszkujących tereny półwyspu Iberyjskiego. Arabowie nazwali ten region Al_Andalus. Dopiero w roku 1502 podpisano akt kapitulacyjny, gwarantujący muzułmanom nietykalność. Uchylono go jednak i pozostali Maurowie zostali ostatecznie zmuszeni do opuszczenia Hiszpanii lub przyjęcia religii chrześcijańskiej. Moryskowie – bo tak nazywano muzułmanów, którzy przyjęli wiarę chrześcijańską – stanowili znaczną część społeczeństwa, głównie w Aragonii, Walencji i Andaluzji. Do ostatecznego wypędzeni ich z półwyspu doszło pomiędzy 1609 a 1614 rokiem. 

Wojna z muzułmanami pochłonęła spore środki finansowe, Hiszpania wyszła więc z niej gospodarczo bardzo osłabiona. Życie ekonomiczne i rolnictwo było zdezorganizowane.
Pieniądze pochłonęły także wojny z atakującą od południowego wschodu Turcją, oraz Francją – która będąc otoczoną zewsząd przez ziemie należące do Karola (od południa przez Hiszpanię, od wschodu przez Rzeszę Niemiecką, a od północnego wschodu przez Niderlandy) rozpoczęła wojnę.
W roku 1504 umarła królowa Izabela, a tron objęła jej córka Joanna.

Ponieważ była umysłowo chora, w jej imieniu rządził jako regent jej ojciec Ferdynand. Potem rządy objął jej mąż Filip Habsburg – zwany Pięknym, a po jego śmierci, kiedy choroba Joanny jeszcze bardziej się pogłębiła, znów regentem został Ferdynand. 

23 stycznia 1516 roku umarł król Ferdynand, a regentami państwa zostali kardynał arcybiskup toledański Jimenez de Cisneros, dominikanin i spowiednik królowej oraz Hadrian z Utrechtu, arcybiskup Saragossy, wychowawca młodego Karola I, który później wybrany został na papieża.
Po krótkim okresie regencji władzę w roku 1517 objął Karol Habsburg – syn arcyksięcia Fryderyka Pięknego i kró­lewny hiszpańskiej Joanny, córki Ferdynanda Katolickiego i Izabeli Kastylijskiej. Urodzony w roku 1500 w Gent (w Holandii), zmarł w roku 1558 w San Yuste (w Hiszpanii). Był od roku 1516 królem Kastylii i Aragonii, two­rzących ówczesne państwo hiszpańskie — jako Karol I. W roku 1519 zo­stał wybrany na cesarza rzymskiego jako Karol V. Abdykował w roku 1555 z Niemiec na rzecz brata Ferdynanda I, z reszty zaś krajów na rzecz syna, Filipa II.
Kiedy 12 styczna 1519 roku umarł Maksymilian – cesarz rzymski i król niemiecki, sytuacja polityczna w Europie stała się bardzo ciekawa. Następcę Maksymiliana mieli wybrać książęta elektorzy – 4 świeckich i 3 arcybiskupów. Do objęcia tronu pretendowało dwóch kandydatów – król francuski Franciszek I i król hiszpański Karol I. Wybrano Karola, ale wybór nie był oparty ani na sumieniu, ani na względach ideowych czy patriotycznych. Była to czysta operacja finansowa, polityczna gra, jaką dwór Hiszpański przypłacił przekupstwami i zadłużeniem w domach bankowych Fuggerów i Welserówch.
Szczególną rolę odegrała tu Małgorzata – ciotka Karola, której spryt i szerokie znajomości pozwoliły uzyskać środki finansowe, potrzebne do opłacenia elektorów – największą chciwością wykazał się arcybiskup moguncki Albrecht – który otrzymał 103 tysiące dukatów.
Bankierska rodzina Fuggerów zainwestowała w elekcję z własnych środków kwotę 850 tysięcy dukatów i gdyby Karol nie został wybrany groziła im katastrofa finansowa. Te olbrzymie długi nowowybrany cesarz musiał oczywiście niezwłocznie zwrócić.
Karol V był zależny jeszcze od innej bankierskiej rodziny z Augsburga, a mianowicie od Welserów – oba rody finansowały jego wybór, koronację i wojny. Welserowie, którzy mieli swoich agentów w Hiszpanii i na wyspie Hispaniola (Henryk Ehinger), zawarli z królem dwa układy.
Pierwszy z dnia 12 lutego 1519 roku pozwalał im sprowadzić z Afryki 4000 Murzynów i sprzedać ich w Ameryce Hiszpanom. Na mocy drugiego – z dnia 27 marca 1519 roku – zagarnęli obszar od Przylądka La Vela de Coro do Przylądka Codera (dzisiejsze zachodnie wybrzeże Wenezueli). W zamian za złoto i srebro dla króla mogli sprowadzali niewolników. Ponieważ Welserowie żądali od króla odszkodowania, gdyż tereny te nie dały im oczekiwanych zysków, król nakazał przeprowadzić dochodzenie. Prowadziło je królewskie ministerstwo dla kolonii hiszpańskich w Ameryce – Consejo Real y Supremo de las Indias.
Karol I który był już królem Hiszpanii, po koronacji na cesarza rzymskiego nazywany był Karolem V. Jego oficjalny tytuł po roku 1519 brzmiał fascynująco:

„Z Bożej łaski uświęcony i wybrany cesarz rzymski, po wieki August, król Niemiec, Włoch, Hiszpanii, Kastylii, Aragonii, Leónu, Węgier, Dalmacji, Chorwacji, Nawarry, Grenady, Toledo, Walencji, Galicji, Majorki, Sewilli, Kordoby, Murcji, Jaén, Algabres, Algeciras, Gibraltaru i Wysp Kanaryjskich, król Neapolu i Sycylii, Sardynii i Korsyki, król Jerozolimy, król Zachodnich i Wschodnich Indii oraz innych wysp i lądu stałego Morza Oceanicznego, arcyksiążę Austrii, książę Burgundii, Brabancji, Lotaryngii, Styrii, Karyntii, Karnioli, Limburgii, Luksemburga, Geldrii, Kalabrii, Aten, Neopatrii, Wirtembergii, landgraf Alzacji, książę Szwabii, Asturii i Katalonii, książę Mediolanu, hrabia Flandrii, Habsburga, Tyrolu, Gorycji, Barcelony, Artois, Palatynatu Burgundii, Hainaut, Holandii, Zelandii, Fereti, Kyburga, Namur, Roussillon, Cerdanya, Drenthe, Zutphen, margrabia Świętego Cesarstwa Rzymskiego, Burgau, Oristano i Goceano, pan Fryzji, Marchii Wenedyjskiej, Pordenone, Biskajów i Moliny, Salin, Trypolisu i Mechelen”.

Cesarz Karol V jako dobry chrześcijanin, był władcą sumiennym, sprawiedliwym, pracowitym i rozważnym. W ciągu swego panowania często podróżował: 9 razy do Niemiec, 6 do Hiszpanii, 4 do Francji, 2 do Afryki, 2 do Anglii, a każda podróż trwała miesiące.
Ponieważ ciągle brakowało pieniędzy i złota również i Karol V interesował się napływającymi z zamorskich krain informacjami o będących tam bogactwach.
Po abdykacji w roku 1555 na tron hiszpański wstąpił jego syn Filip. 25 października 1555 roku Karol V zrzekł się w Brukseli na jego rzecz Niderlandów.
Gdy Karol V zmarł pochowany został w mauzoleum w pałacu Eskurial pod Madrytem.
Filip był przekonany że jego polityka jest zgodna z wolą bożą, a on sam jest Bożym sługą i lepiej rozumie Boga niż Papież.
W latach 1570-1571 wprowadził do Limy Inkwizycję – państwową instytucję podległą mianowanemu przez króla generalnemu inkwizytorowi.

Za czasów Filipa zamorskie posiadłości Hiszpanii szybko się powiększały – poszukiwacze dokonywali nowych podbojów, a misjonarze umacniali władzę religijną. Przy Wicekrólach Meksyku i Limy tworzyła się hierarchia gubernatorów, komisarzy i merów, których nadzorowali wizytatorzy i sądy, a w ostatniej instancji – Rada Indii z Madrytu.
Jednak w rzeczywistości Rada Indii miała małe pojęcie o sytuacji na kontynencie Ameryki Południowej, dlatego Filip  zamówił statystyczny przegląd posiadłości, oparty na kwestionariuszu rozesłanym do urzędników średniego szczebla. Dało to duża dawkę informacji, ale uświadomiło również, że korona nie ma kontroli nad znaczną częścią tych ziem, że grasują tam zbuntowane bandy żołnierzy i niewolników zbiegłych z plantacji.

Gdy w roku 1580 zmarł Henryk I – król Portugalii, Filip wystąpił z roszczeniem do tego tronu. Po jego objęciu w roku 1581 zyskał Brazylię, Goa w Indiach, Makau w Chnach i Nagasaki w Japonii.
Hiszpania stała się największą potęgą zarówno na Pacyfiku, jak i na Atlantyku.

Oprócz monarchów wpływ na ówczesne życie polityczne miał Kościół – a jak Kościół – to także jego zwierzchnik – papież.
Jeszcze w średniowieczu panowało ogólne przekonanie, że chrześcijanie mają prawo do zajmowania odkrytych przez siebie krajów, zamieszkałych przez pogan i niewiernych. Kraj taki, raz zajęty przez jakiś naród chrześcijański, stawał się jego bezsporną własnością. Nikt oprócz Francji nie kwestionował Portugalczykom i Hiszpanom prawnego tytułu ich zdobyczy w Afryce i Ameryce.
W czasach średniowiecznych istniało jeszcze coś takiego jak okupacja wojskowa, na podstawie której podczas wojny zawłaszczano nowe ziemie od pogan i niewiernych. Ostatnim wariantem otrzymania ziem była darowizna ze strony papieża. Aż do XIV wieku w Europie zachodniej popularna była teoria, że papież ma prawo rozdawać państwa i korony chrześcijańskie, gdy tego wymaga ogólne dobro chrześcijan. Gdy zatem jakiś władca postępował „niemoralnie”, to sądzono, że papież może mu władzę odebrać.
Dogmat, że papież jest ziemskim zastępcą Chrystusa interpretowano w ten sposób, że skoro Chrystus jest władcą całego świata zarówno pod względem duchowym jak i doczesnym, to jest nim także na ziemi i jego ziemski zastępca.
Papież Innocenty III głosił, że „jak księżyc bierze swe światło od słońca… tak władza królewska świetność swej godności bierze od władzy papieskiej”.
Papież Bonifacy VIII w bulli z roku 1302 twierdził, że władza duchowna może ustanawiać władzę świecką i sądzić ją, jeśli ta nie jest dobra, a władzy papieża musi podlegać każdy człowiek.
Na Półwyspie Iberyjskim papieże ustawicznie pomagali monarchom w ich walce z muzułmanami, a zatargi tych monarchów z papieżem były bardzo rzadkie. Autorytet papiestwa był na półwyspie bardzo silny, a Portugalia, Kastylia i Aragonia chętnie starały się o potwierdzenie papieskie, by mogły się prawnie nawzajem przed sobą zabezpieczyć.
W związku z teorią o najwyższej władzy świeckiej papieża pozostawał też pogląd, że papież za niezgodne z moralnością postępowanie może karać władców i narody także środkami doczesnymi, nawet tak surowymi jak pozbawienie ich wolności i obracanie w niewolę ich samych oraz ich poddanych.
Papież Grzegorz XI w bulli z 1376 roku pozwolił sprzymierzonym ze sobą książętom i miastom włoskim zabierać majętności Florentczyków, a ich samych chwytać i obracać w niewolników. Podobnie postąpił w roku 1483 papież Sykstus IV w stosunku do Wenecjan.
W roku 1436 król portugalski prosił papieża Eugeniusza IV o pozwolenie zdobycia Wysp Kanaryjskich, które były zamieszkałe przez pogan – oczywiście papież uroczyście dał mu prawo zdobycia tych wysp.
Papież Mikołaj V bullą z dnia 18 czerwca 1452 roku dał królowi portugalskiemu Alfonsowi V pełna władzę zajmowanych ziem, państw, miast, zamków, posiadłości i dóbr zamieszkałych przez Saracenów, pogan i niewiernych oraz wrogów Chrystusa.
Tenże Papier bullą z dnia 8 stycznia 1455 dał na wieki królowi portugalskiemu i jemu potomnym ziemie zdobyte w Afryce, jak i te, które dopiero będą zdobyte. Ponadto z wszelkich posiadłości afrykańskich schwytani murzyni – siłą, aktem zakupu lub na drodze wymiany – przesłani do Portugalii zostaną nawróceni na wiarę katolicką.
Jezuita Alois Króss wyjaśniał w tamtych czasach postanowienia papieża Mikołaja V w następujący sposób: „Z powodu stałych napadów Saracenów na chrześcijan walkę z nimi i ze wszystkimi ich sprzymierzonymi, za których uchodzą także Murzyni z Afryki, uważa się za usprawiedliwioną, a stosowanie prawa wojennego wobec tychże w całej rozciągłości za dozwolone„. Kross podaję, że często oszukiwano papieża, mówiąc mu, że nie ma innej drogi do ucywilizowania tych dzikich niż sprzedawanie ich panom chrześcijańskim.
Czy jednak kościół naprawdę miał taką politykę. Wiemy o tym, że w czasie wydawania bulli w latach 1452 – 1455 papież Mikołaj V był chory i nie jest wykluczone, że niewiele wiedział o bullach wydawanych w jego imieniu.
W ówczesnych czasach Kościół nie wypowiadał się oficjalnie na temat niewolnictwa. Kuria rzymska podzielała ogólnie panujące poglądy, nie próbując zająć wobec nich stosunku, wynikającego z Pisma Świętego i tradycji Kościoła.
Gdy w roku 1492 Hiszpanie odkryli Amerykę, powstała natychmiast obawa, że Portugalczycy będą próbowali odebrać im część zdobyczy albo objąć tam inne tereny niezdobyte jeszcze przez Hiszpanów. Wobec tego król aragoński i regent kastylijski Ferdynanud zwrócił się do papieża o wydanie dla Hiszpanów bulli wyłączającej innych od udziału w odkryciach hiszpańskich. (Portugalczycy otrzymali taką bulle od papieża Aleksandra VI Borja w roku 1454). Papież, który był Hiszpanem, miał przyjazne stosunki z dworem, dlatego wydał taki przywilej bullą z dnia 17 maja 1493 roku. Ponieważ bulla ta nie określała szczegółowo terytoriów, wydano w czerwcu 1493 roku jej poprawkę. Ustalono że: „to, co leżało o sto mil hiszpańskich na zachód od linii idącej od bieguna północnego do południowego przez Wyspy Azorskie, miało należeć do Hiszpanii, na wschód zaś do Portugalczyków.”
Ponadto bulla darowywała Hiszpanii wszystkie wyspy i kontynenty, które już zostały odkryte na zachód od wymienionej linii i pod karą ekskomuniki zakazywała komukolwiek bez pozwolenia Hiszpanii dostępu do tych krajów. Bulla Aleksandra wyraźnie różniła się od bulli Mikołaja V. Nie podejmowała tematu niewolnictwa ale stanowczo podkreślała Hiszpański obowiązek szerzenia wiary w Ameryce.
Ponieważ ten zapis nie spodobał się Portugalczykom, oba królestwa podpisały jeszcze w czerwcu w Tordesillas ugodę. Zgodnie z jej zapisami przesunięto granice dzielącą posiadłości hiszpańskie od portugalskich na 270 mil hiszpańskich na zachód od Azorów.

Konkwistadorzy Hiszpańscy podkreślali, że ziemie przez nich opanowane w Ameryce są pogańskie, a zatem naród chrześcijański ma prawo je podbić, by ich mieszkańców nawrócić. Poza tym dla króla była to gwarancja stałego przypływu bogactw, takich jak złoto, srebro, kamienie szlachetne, tkaniny, przyprawy, drewno, artykuły spożywcze oraz taniej siły roboczej.
Niemal wszyscy zdobywcy, którzy udawali się do Ameryki, chcieli w pierwszej kolejności zdobyć majątek, a dopiero w drugiej rozszerzać wiarę chrześcijańską. Ci zdobywcy rekrutowali się głównie ze zrujnowanej ekonomicznie szlachty, ale byli tam także wszelkiego rodzaju awanturnicy, poszukiwacze przygód, dłużnicy, a często także złoczyńcy, którzy uciekali z kraju przed wymiarem sprawiedliwości.
Kolumb wracając ze swojej pierwszej wyprawy przywiózł ze sobą wielu Indian niewolników, co powielali wszyscy jego następcy. Proceder przywozu niewolników kwitł mimo tego, że instrukcja królowej kastylijskiej nakazywała przede wszystkim nawracać Indian i traktować ich łagodnie. Izabela Kastylijska, a potem także cesarz Karol V, wydawali szereg instrukcji na korzyść Indian, które zakazywały ich handlu, nakazywały łagodność w stosunku do nich, ale te rozporządzenia wcale nie były respektowane lub w ogóle nie wchodziły w życie.

Od drugiej wyprawy Kolumba, to jest od roku 1493 zaczynają do Ameryki przybywać duchowni.
W roku 1511 papież Juliusz II tworzy dwa biskupstwa na wyspie Haiti i jedno na wyspie Porto Rico, a w kolejnych lata powstają się kolejne.
W roku 1537 Meksyk otrzymał własną metropolię, czyli prowincję kościelną złożona z kilku diecezji, podległych metropolicie. W roku 1547 kolejną metropolię oddano w San Domingo, w roku 1548 w Limie, a w 1564 roku w Santa Fe de Bogota.
Stosunku kleru do sprawy Indian w pierwszym okresie kolonizacji, nie należy oceniać według ilości biskupów i innych duchownych. Do Ameryki jechali księża świeccy i zakonnicy, przede wszystkim dominikanie i franciszkanie i od razu też zaczęły się wśród duchowieństwa ścierać ze sobą dwa kierunki w poglądzie na Indian – jedni uważali ich za ludzi i nakazywali chronić, dla drugich był to gatunek podrzędny, nadający się do niewolniczej pracy.
Przybywający Hiszpanie od razu po przybyciu zajęli się tworzeniem organizacji kościelnej, zakładano probostwa i biskupstwa, przydzielając do nich Indian – zarówno nawróconych, jak i nienawróconych – którzy mimo wyzysku zmuszeni byli jeszcze płacić na kościół dziesięcinę.
Do roku 1537 cały Kościół katolicki w Ameryce hiszpańskiej jest zależny od arcybiskupa metropolity w Sewilli, a biskupi amerykańscy są jego sufraganami. W Nowym Świecie tworzy się na wzór metropolii kanonie i inne prebendy, wyposaża je ogromnymi majątkami. Duchowieństwo świeckie, proboszczowie i biskupi są prawie wyłącznie Hiszpanami. Kreolom – czyli Hiszpanom urodzonym w Ameryce, dostęp do wyższych stanowisk kościelnych przez cały wiek XVI jest zakazany, a i później biskupstwa są niemal wyłącznie w rękach Hiszpanów.
Po roku 1537 władzę na kościołem – i nad administracją – na obszarze Ameryki Hiszpańskiej obejmuje wicekról, który sprawował władzę w imieniu króla Hiszpanii. Początkowo powołano dwóch: w roku 1535 wicekrólestwo Nowej Hiszpanii – na obszarze Ameryki Środkowej i części północnej Ameryki Południowej, oraz w roku 1542 wicekrólestwo Peru. W późniejszych latach utworzono jeszcze dwa wicekrólestwa. Wicekról miał do pomocy parę tzw. audiencias, czyli sądów najwyższych, zajmujących się sprawami administracyjnymi i kościelnymi.
W tych czasach Rada Królewska podejmowała decyzje niemal we wszystkich sprawach kościelnych, tj. kwalifikacji na biskupów i prałatów, tworzeniu nowych diecezji, urządzaniu synodów biskupich oraz stosowanych praktyk liturgicznych.

Zapraszam do odwiedzenia mojej strony na Facebook