Malinowski Ernest

Urodzony 5 lutego 1808 roku (lub 1815 lub 1818) w Sewerynach lub Różycznej na Podolu. Wychowany w duchu patriotyzmu, walczył z ojcem i braćmi w powstaniu listopadowym – w 4 pułku piechoty w bitwie pod Olszynką Grochowską. Wraz z ojcem i starszym bratem emigruje do Paryża, gdzie studiuje na uczelni technicznej Ecole Polytechnique (1834-1836), a w roku 1839 ukończył z wyróżnieniem uczelnię Ecole des Ponts et des Chausses (Szkoła Dróg i Mostów) – uzyskując tytuł inżyniera w dziedzinie kolejnictwa oraz budowy dróg i mostów. Jest także słuchaczem kursów inżynierii wojskowej i artyleryjskiej. Po studiach podejmuje prace w warsztatach mechanicznych w Paryżu, następnie w Korpusie Dróg i Mostów.

Po udziale w Wiośnie Ludów oraz z powodu francuskiej ustawy o ograniczeniu pracy dla inżynierów-obcokrajowców (ustawa z roku 1852) opuszcza Europę i trafia do Peru. Na początku zarządza wydobyciem guano na wyspach Chincha. Studiuje problemy monetarne. Jako znany fachowiec otrzymuje propozycje od Rządu Peru by objąć posadę Ingeniero del Estado – Inżyniera robót drogowych. W dniu 31 października 1852 dociera do portu Callao. Penetruje Peru badając stany dróg.
Po kilku latach pracy wziął roczny urlop by turystycznie zwiedzić Peru. Widzi duże korzyści z połączenia Limy i portu Callao z górami obfitymi w różnorakie złoża – informuje o tym rząd w roku 1825.
Wykładał na politechnice w Limie, był także kierownikiem katedry topografii.
Dopiero w roku 1853 kongres Peru poprosił Malinowskiego o opracowanie projektu takiej linii – w roku 1859 Malinowski przedkłada gotowy projekt Kolei Transandyjskiej szefowi Rządu Ramonowi Castilli. Rząd Peru opiniuje ten projekt u brytyjskich ekspertów – którzy ocenili go bardzo krytycznie, nazywając Malinowskiego „niebezpiecznym fantastą”. Malinowski walczył w obronie swojego projektu, ale w między czasie (w latach 1860 – 1868) opracował inny – nadbrzeżny odcinek linii kolejowej z Pisco do Ica.
Kiedy w roku 1865 nasilił się konflikt z Hiszpanią, obawiano się ataku na port Callao. Rząd powołał komisję do opracowania taktyki obronne – wśród nich był także Malinowski – znawca budownictwa wojskowego i dobry organizator o szerokiej inwencji. Decydująca bitwa rozegrała się 2 maja 1866 roku. Przed rozpoczęciem walk Malinowski odmówił opuszczenia twierdzy, mówiąc że musi walczyć razem z innymi. Kierował logistycznym wsparciem obrony z fortu Santa Rosa, znajdującego się na półwyspie La Punta. Po zwycięstwie wojsk peruwiańskich w Limie postawiono pomnik Dos de Mayo, na którym Malinowski pokazuje plany obrony ministrowi wojny.
W roku 1869 Malinowski powraca do tematu linii kolejowej przez Andy – wydaje książeczkę omawiająca celowość takiej inwestycji. Tą koncepcją zainteresował się Amerykanin Henry Meiggs, finansista i przedsiębiorca, prowadzący wówczas budowy na południu Peru – między innymi budował linię kolejową z portu Mallen do Puno nad jeziorem Titicaca.
W roku 1868 rząd Peru postanawia zrealizować projekt Malinowskiego, deklarując na to sumę 27 milionów soles (co stanowiło równowartość 136 milionów franków). 1 stycznia 1870 roku prezydent Jose Balta kładzie kamień węgielny pod budowę kolei andyjskiej. Ponieważ 10 kilometrowy odcinek z Callao do Limy już istniał od roku 1851, budowa obejmowała kolejne 218 km z Limy do La Oroya. Rząd zainwestował na ten cel 22 mln dolarów. Prace rozpoczęto 20 stycznia 1870 roku a zatrudniono łącznie 10 tysięcy robotników. W latach 1872-1876 Malinowski był kierownikiem budowy. Gdy Rząd Peru z uwagi na rosnące koszty chciał obniżyć o połowę pensje robotników, Malinowski zagroził strajkiem. Ponadto dbał by robotnicy żyli w godziwych warunkach i mieli opiekę medyczną. Podczas prac, 29 września 1877 roku umiera Meiggs – towarzysz i przyjaciel Malinowskiego. Prace budowlane przerwała wojna z Chile – tocząca się w latach 1879-1883. Malinowski udaje się do Ekwadoru, gdzie także projektuje linie kolejowe. Ostatecznie powraca do Peru i w roku 1886 budowę z sukcesem zakończono – a w świecie nauki nazwano ją Milagro del Mundo – Cud świata. Na 218 kilometrach są 62 tunele o łącznej długości 6 km, a najdłuższy 1200 metrów, 30 mostów i wiaduktów, gdzie najwyższy ma 80 metrów. Jedną z głębokich na 200 metrów szczelin, w której zginęło wielu robotników nazwano Infiernillo, czyli Piekiełko.
Linia ta jest w Peru określana mianem Ferrocaril Central del Peru – Centralna Kolej Żelazna Peru.
Nie zrealizowano planu kolei do Ukayali – na przeszkodzie stanęła tzw „wojna o Pacyfik”  (zwana także wojną o saletrę) Chile z Peru i Boliwią. W międzyczasie zmarł jego wspólnik Meiggs.
Po zakończeniu prac Malinowski powrócił do Limy gdzie był doradcą technicznym w peruwiańskich kolejach. W roku 1889 był dyrektorem Wyższej Szkoły Inżynierskiej – zastępując innego Polaka Edwarda Habicha. W roku 1898 był współzałożycielem Towarzystwo Geograficzne w Limie, a od 1899 roku działał w Towarzystwie Dobroczynności Społecznej.
Ernest Malinowski był świadkiem na ślubie włoskiego badacza Raimondiego oraz przyjacielem jego domu.
Ernest Malinowski zmarł 2 marca 1899 roku. Pochowano go w Limie na zabytkowym cmentarzu Presbitero Maestro. Na nagrobku widnieje napis „Obrońca Callao”.
Linię Małachowskiego w kolejnych latach rozbudowano, doprowadzając ją z La Oroya do Cerro de Pasco w kierunku północnym i do Huancavelica w kierunku południowym.

Habich Edward

Urodził się 31 stycznia 1835 w Warszawie – w jego żyłach ponoć płynęła królewska krew.
Będąc w Paryżu zdał wcześniej egzaminy Ecole des Ponts et des Chausses (Szkoły Dróg i Mostów) by wziąć udział w powstaniu styczniowym. Po jego upadku uciekł za granicę z paszportem księcia Czartoryskiego. Po powrocie do Paryża zostaje wykładowcą mechaniki w Szkole Wyższej Polskiej na Montparnasse, a w latach 1865–68 pełnił funkcję jej dyrektora.
Do Peru przybył w roku 1869. Na początku zajmuje się projektem irygacji dolin Azapa, Locumba i Moquegua oraz projektem szpitala i budynku celnego w Arice. Projektuje kościoły w Arice i Tacnie jest również inspektorem linii kolejowych Cuzco – Juliaca i Chimbote – Huaraz – Recuay. Nadzoruje naprawę Kolei Transandyjskiej uszkodzonej podczas powodzi.
Jego pierwszy w Peru kontrakt zawarty był na trzy lata z opłaconym biletem powrotnym do Europy – ostatecznie pozostał w Peru.
Habich z inicjatywy prezydenta Manuela Padro założył w Limie w roku 1876 Wyższą Szkolę Inżynieryjno-Górniczą (Escuela Especial de Ingenieros de Construcciones Civiles y de Minas del Perú, obecnie Universidad Nacional de Ingeniería), odpowiednika Politechniki. Była to pierwsza tego typu uczelnia w całej Ameryce Południowej, z bardzo dobrze wyposażonym laboratorium i specjalistyczną biblioteką. Uczelnią kierował przez 33 lata. Z pod jego ręki wychodzili absolwenci kierunków: topografii, budowy dróg, regulacji rzek i kanałów, budowy portów, metalurgii, architektury, górnictwa i budownictwa lądowego. Obecnie uczelnia ta nosi jego imię. Jako dyrektor tej uczelni został delegowany w roku 1889 do Paryża na światowy kongres inżynierów kolejnictwa – zastępował go w Limie Ernest Malinowski.

Swoich studentów wychowywał w duchu szacunku dla nauki oraz dyscypliny, a gdy wybuchła woja z Chile prowadził tajne nauczanie w murach klasztoru Św. Dominika.
W roku 1914 poślubił Peruwiankę, Maríę Benavides Diez Canseco.
Twórca i redaktor „Anales de Construcciones Civiles y de minas del Peru” oraz „Boletin de Minas, Industrias y Construcciones„, a także autor wielu prac naukowych i artykułów. Opracował prawo górnicze, zajmował się problemami miar i wag. Organizator życia naukowego w Peru, powołał liczne towarzystwa naukowe. Podobnie jak Ernest Malinowski był współzałożycielem Towarzystwo Geograficzne w Limie i członkiem Towarzystwia Dobroczynności Społecznej. Członek Komisji Edukacji Narodowej w Peru. Autor budynku Celnego w Arica.
Był przyjacielem i współpracownikiem włoskiego naukowca Raimondiego – wspierał i współfinansował jego badania.
Gdy przebywał w Europie studiował organizację fabryk zbrojeniowych, szpitali i cmentarzy.
Zmarł 31 października 1909 w Limie. W roku 1913 otrzymał pośmiertnie tytuł honorowego obywatel Limy. W roku 1978 w Limie ufundowano mu pomnik na Plaza Eduardo Habich, placu zwanym także Plaza Polonia. Pomnik ten został wyrzeźbiony przez artystę włoskiego Carlo Libero Valente w białym marmurze. Oprócz popiersia Habicha znajduje się na tym pomniku dziewczynka z pochodnią oświaty, polski orzeł, godło Peru oraz tabliczka z nazwiskami czterech zasłużonych dla Peru Polaków:  Francisco J. Wakulski, Mariano Folkierski, Estanislao Kluger, Alejandro Babiński.

Kluger Władysław

Urodzony 16 stycznia 1849 w Krakowie, przybył do Peru w roku 1874, najprawdopodobniej po namowach Habicha i Malinowskiego. Profesor Wyższej Szkoły Inżynieryjnej w Limie w latach 70-tych ubiegłego wieku. Wykładał także w Szkole Budowy Dróg i Mostów w Limie (Escuela de Ingenieres Civiles y de Minias), gdzie był kierownikiem Katedry Hydrauliki, Budownictwa Wodnego i Lądowego.
W czasie swojej pracy – jako inżynier rządowy (Ingeniero del Estado) – zajmował się regulacją rzek (Rimac w Limie) i unowocześnianiem systemów irygacyjnych (w pracach hydraulicznych w Peru wspierał go inny polak Bolesław Majerski). Wytrasowywał drogę łączącą południowe Peru z Boliwią.
W roku 1875 kierował wyprawą badawczą w Kordylierę Zachodnią, gdzie opracowywano wysokogórski kanał irygacyjny rzeki Maure, by odwrócić bieg rzeki i jej dopływów, celem nawodnienia nieużytków w dolinie Tacna.Ten projekt wzbudził największe zainteresowanie na Wystawie Powszechnej w Paryżu w roku 1876. Prace przerwano w roku 1879 na skutek wojny z Chile.
Od roku 1877 był członkiem – korespondentem Akademii Umiejętności w Krakowie, gdzie wysyłał zebrane przez siebie okazy antropologiczne i etnograficzne.
W roku 1877 wytrasowywał drogę łączącą południowe Peru z Boliwią – od miasta Tacna przez Andy. Ponadto zaprojektował i nadzorował budowę stalowego mola w porcie Callao, wybudował gmach prefektury w Tacnie oraz nadzorował budowę kanału w Uchusumie.
Z zamiłowania zajmował się przeszłością prekolumbijska Peru, penetrując okolice Limy. Przyłączył się do ekspedycji francuza Charlesa Wienera badającej cmentarzysko Ancon. Odnalazł na pustyni liczne artefakty: mumie, figurki wotywne, naczynia, ceramikę użytkową, tkaniny bawełniane i wełniane, narzędzia tkackie, naszyjniki, kolczyki, amulety, proce oraz wiązki kipu.
Zbiorów dokonał w latach 1876-1878, a przedstawiają one wyroby kultur Mochica, Chimu, Nazca, Chancay i Inca.
Łącznie kolekcja miała 478 eksponatów, które Kluger ofiarował Akademii Umiejętności w Krakowie. Do Polski kolekcja przypłynęła na żaglowcu po 6-miesięcznym rejsie. Pierwszą wystawę zorganizowano w roku 1891. Następnie wysłano ją do Madrytu, na wystawę organizowaną z okazji 400-lecia odkrycia Ameryki przez Kolumba.
Niestety, wybuch wojen światowych oraz niedbałość o cenne przedmioty spowodowały ich zaginięcie lub zniszczenie. Do czasów obecnych przetrwało jedynie 168 przedmiotów w zbiorach Muzeum Archeologicznego w Krakowie.
Był współpracownikiem Raimondiego. Dał się poznać także jako wspaniały felietonista i reporter – jako autor „Listów z Peruwii i Boliwii”.
W 1880 ze względu na stan zdrowia rezygnuje ze stanowiska inżyniera rządowego, opuszcza Peru i udaje się do Krakowie, gdzie jako członek Komisji Wodociągowej miasta Krakowa opracował dwa (ostatecznie niezrealizowane) projekty doprowadzenia wody pitnej z Regulic do Krakowa. Od roku 1882 był członkiem redakcji Czasopisma Technicznego.
Mimo pogłębiającej się gruźlicy nadal uczestniczył w życiu naukowym – w grudniu 1880 roku napisał pracę „Dzisiejsza Peruwia”, w którym dokonał szczegółowej charakterystyki Peru, prezentując warunki naturalne, życie społeczne, ustrój polityczny, ustrój ekonomiczny, szlaki komunikacyjne oraz dokonania architektoniczne i urbanistyczne. Gruźlicę leczył najpierw w Krynicy, a następnie w San Remo, gdzie ostatecznie zmarł 29 lutego 1884 roku. Choroba i śmierć była zapewne skutkiem ciężkich warunków pracy w peruwiańskim klimacie.
W roku 1969 roku zorganizowano w Krakowie pierwszy raz po II Wojnie Światowej wystawę opartą na zbiorach Klugera.

Jaxa – Małachowski Ryszard

Urodzony w Polsce 14 maja 1887 roku w Prochorowie. Jako trzynastolatek wyjeżdża do szkoły wojskowej w Sankt Petersburgu, jednak nie uzyskuje zgody na naukę ze względu na słaby wzrok. Kontynuuje edukację w ogólnokształcącej szkole średniej. Studia kończy w Paryżu w Szkole Sztuk Pięknych. Po ukończeniu studiów przybył do Limy w roku 1911. W Peru pracował jako inżynier rządowy w Ministerio Desarrollo Economico. W latach 1927 – 1958 był profesorem uniwersytetu inżynieryjnego w Limie, gdzie zorganizował wydział architektury. Od roku 1933 pełnił obowiązki naczelnego architekta Limy. Został okrzyknięty jednym z najwybitniejszych architektów w Peru. Zmarł 6 września 1972 roku w Limie w wieku 85 lat.

Był autorem przebudowy Starego Miasta i twórcą następujących obiektów:

• Pałac Prezydenta na Plaza de Armas w Limie (1938)
• Pałac Arcybiskupa Limy na Plaza de Armas w Limie (1924)
• Magistrat (Pałac Rady Miasta) na Plaza de Armas w Limie (1944)
• Pałac Kongresu w Limie
• budynek Club Nacional (1919-1924)
• budynek Banco Italiano (1919-1924)
• budynek Edificio Rimac (1919-1924)
• kilka Kościołów w Limie
• kilka szkół w Limie
• kilka domów rezydencjonalnych w Limie i Chorrillos
• ulicy Paseo de la Republica
• osiedli Santa Maria del Mar, Urbanizacion La Cantuta, Santa Maria de Chosica.

Jego syn – Ricardo Jaxa – Małachowski – architekt, stosując tzw. „metodę Małachowskiego” zaprojektował 23-piętrowy Hotel Sheraton (zbudowany w latach 1969-70) oraz wielki szpital Hospital del Seguro Social nr 2 w Limie (Szpital Ubezpieczalni Społecznej nr 2 w Limie). Wykładał na wydziale architektury, a jego studentem był syn – także Ricardo – reprezentujący trzecie już pokolenie.

Babiński Aleksander
Urodzony w roku 1823, geolog i kartograf. Uczestnik Wiosny Ludów i powstaniec styczniowy. Studiował w Paryżu, skąd dotarł do Peru w roku 1874 zaproszony przez Habicha w grupie inżynierów. Przez 12 lat pracował na zlecenie rządu Peru jako inżynier górnictwa. Wizytował  i opisywał kopalnie, wykonywał mapy. Odwiedził departamenty Puno, Cajamarca, Lima, Junin, Arequipa, Amazonas, Libertad, Ica, Tarapaca i Culete. Przekazywał dla Raimondiego próbki geologiczne rud i minerałów (złoto, srebro, metale kolorowe, węgiel). Zbadał i opisał okręg mineralny Hualgayer w departamencie Cajamarca, kopalnie węgla w Otuzio, złotodajne ziemie na brzegach rzeki Maranon. Był autorem geograficznych i geologicznych map Peru oraz projektu osuszania kopalni Cerro de Pacso – zrealizowanego już po jego śmierci.
Do Polski powrócił w roku 1887. Ostatecznie wyjechał do Paryża gdzie zmarł w 1899 roku.
Jego syn Józef był lekarzem, a Henryk inżynierem – prowadził badania geologiczne w Gujanie, Brazylii i Chile.

Domeyko Ignacy
Urodzony 31 lipca 1802 roku na Białorusi, polski geolog, mineralog, inżynier górnictwa, meteorolog, badacz Ameryki Południowej. Zanim przybył do Ameryki Południowej, był wileńskim filomatą, przyjacielem Mickiewicza. W randze porucznika brał udział w powstaniu listopadowym, a po jego upadku wyjechał do Francji. W Paryżu ukończył szkołę górniczą. Potem dotarł do Peru, a następnie do Chile. Przez Chilijczyków nazywany Don Ingacio lub Gran Educator – Wielki nauczyciel. Odkrył pokłady miedzi, która stała się dla Chile podstawą gospodarki.
Utworzył w Santiago Uniwersytet Universidad de Chile, którego rektorem był przez 18 lat. Mając tytuł profesora wykładał mineralogię, matematykę i fizykę.
W latach 1845-1846 prowadził w okolicach El Teniente intensywne badania geologiczne.
Jego imieniem nazwano góry w północnym Chile. W stolicy kraju – Santiago – poświęcono mu dwie tablice pamiątkowe. Wiszą na domu w którym mieszkał, znajdującym się na ulicy Cueto 572 w dzielnicy Yungay. Pierwsza tablice ufundował rząd Chile, a druga wdzięczni sąsiedzi z dzielnicy.
W Chile przebywał 50 lat, przyjął nawet chilijskie obywatelstwo, ale przez cały czas utrzymywał kontakt z ojczyzną. W roku 1888 odwiedził Polskę, ale kilka miesięcy po powrocie do Chile, 23 stycznia 1889 roku zmarł.

Dunin-Borkowski Stanisław
Pedagog, petnograf, prowadził geologiczne badania w Peru.

Fiedler Arkady
Urodzony w roku 1894. Podróżnik i autor wielu książek, będących relacjami z wypraw do Ameryki, Azji i Afryki.W jednej z nich p.t. „Ryby śpiewają w Ukajali” przybliżył polskim czytelnikom wiedzę o ludach Amazonki, którą nabył podczas dwóch wypraw na wschodnie obszary Peru (w 1928 i 1933 roku). Celem głównym wypraw było zebranie okazów fauny dla Muzeum Przyrodniczego w Poznaniu. Dostarczył wiele informacji o Indianach Shipobo (dawniej zwanych Czama).

Folkierski Władysław
Urodzony w roku 1842, wybitny matematyk, astronom, inżynier. Autor wydanego w Polsce podręcznika matematyki. W Polsce zaprojektował linię kolejową z Chabówki do Zakopanego. Uczestniczył w powstaniu styczniowym.
Przybył do Peru w roku 1874, najprawdopodobniej zachęcony przez Habicha i Malinowskiego. Inne źródła mówią, że w roku 1873 podpisał umowę z rządem peruwiańskim gdzie dotarł w roku 1874.
W roku 1879 został profesorem zwyczajny mechaniki Wyższej Szkoły Inżynieryjno-Górniczej (założonej przez Habicha), doktor honoris causa nauk matematycznych Uniwersytetu San Marcos w Limie, gdzie był dziekanem Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego (lub Fizyczno-Matematycznego). Pracował jako geograf oraz inżynier komunikacji przy modernizacji sieci kolejowej w Peru. Współpracownik Malinowskiego – przez 3 lata towarzyszył mu przy budowie Kolei Transandyjskiej. Członek Rady Głównej Robót Publicznych. Zarządzał prywatną linią kolejową z Pisco do Ica. Pełnił funkcję inspektora Kolei Północnych, a potem Południowych. Uczestniczył w założeniu obserwatorium meteorologicznego w Arequipa. Był dyrektorem żeglugi na jeziorze Titicaca.
W roku 1888 w czasie wojny Chile z Peru kierował pracami fortyfikacyjnymi w Limie i w Callao.
W Peru pracował przez 15 lat, by w 1889 roku wrócił do Polski – zmarł w roku 1904 w Zakopanem.

Frankowska Maria
Etnograf, prowadziła badania Indiańskiej gospodarki wiejskiej państwa Inków, na podstawie kronik Poma de Ayala.

Golewski Stanisław
Nadzorował budowę szosy z Limy do Iquitos.

Jelski Konstanty
Urodzony w roku 1838 na Litwie, studiował w Kijowie. Prace badawcze prowadził w Turcji i Azji Mniejszej. Z Paryża chciał udać się do Gujany ale namówiony przez Habicha i Malinowskiego przyjechał do Peru w roku 1870 (na koszt Ksawerego Branickiego z Fundacji Branickich). Objął kierownictwo Muzeum Przyrodniczo-Geograficzne im. Antonio Raimondiego w Limie, gdzie pracował przez 4 lata. Przez 30 lat odbył wiele wypraw naukowych po Peru, kolekcjonując głównie nieznane gatunki ptaków i pająków.
Zbiory zoologiczne (samych tylko 400 gatunków pajęczaków), botaniczne i mineralogiczne przekazał polskim instytucjom naukowym, m. in. Uniwersytetowi Jagiellońskiemu i Gabinetowi Zoologicznemu w Warszawie.
Po 6 latach prowadzenia prac terenowych nawiązał współpracę z Janem Sztolcmanem i wspólnie eksplorowali wybrzeże Peru idąc na północ od Limy oraz zbierali okazy przyrody w północnym Peru.
Jego imię otrzymał gatunek dzięcioła (Picumnus jelskij), dwa gatunki kolibrów (Thalurania jelskii i Mettalura jelskii), muchówka amerykańska (Ochtoeca jelskii) a jednemu ssakowi nadał nazwę Dinomys branickii.
Od 1873 współpracownik Raimondiego. W Peru przebywał do roku 1879. Zmarł nagle w 1896 roku, przez co nie mógł dokończyć swojej książki „Opowiadania Peruwiańskie”.

Kalinowski Jan
Urodzony w roku 1855. Przyrodnik, zoolog i ornitolog, od roku 1889 prowadził eksplorację południowo-wschodnich terenów Peru, gdzie pierwotnie wysłała go caryca Rosji, by zbierał egzotyczne ptaki dla muzeum w Petersburgu. Kalinowski zbuntował się i pozostał w Peru, pracując dalej na zlecenie fundacji Branickich dla warszawskiego Gabinetu Zoologicznego. Sklasyfikował ptaki i motyle dżungli peruwiańskiej, odkrywając łącznie 33 nieznane gatunki, którym nadawał imiona znanych Polaków.
Ożenił się z Marią Villamonte z Cuzco, z którą miał kilkanaście dzieci. Po wielu wyprawach zamieszkał w Peru w miejscowości Marcapata. Zmarł w 1941 r, a pochowano go w miejscowości Cadena, leżącej w dżungli w prowincji Madre de Dios.
Swoje podróże dokumentował na fotografiach, w listach i dziennikach. Całą tę dokumentację odnalazł na strychu jego domu, dopiero po jego śmierci inny podróżnik i filmowiec – Stanisław Szwarc-Bronikowski.
Jego pasję kontynuował syn Celestyn – zbierał rzadkie okazy ptaków peruwiańskich dla instytucji naukowych z całego świata.

Kowalska-Lewicka Anna
W roku 1948 zajmowała się kulturą materialną Indian Shipibo z nad rzeki Ucayali, badała sposoby wyrobu i dekoracji naczyń ceramicznych.

Królewski Jacek
W ramach współpracy Międzynarodowego Muzeum Antropologii i Archeologii w Limie a Muzeum Archeologicznym i Etnograficznym w Łodzi badał próbki tkanin peruwiańskich pochodzących ze stanowisk archeologicznych kultur Paracas, Nazca, Tiahuanaco, Chancay, Chimu, Ica. Analizował typy wzorów, wątki, sploty, surowce i sposoby wykonania.

Krzanowski Andrzej
Badał w roku 1973 dorzecze Alto Chicama w Sierra Norte w północnym Peru, skupiając się na poszukiwaniu śladów osadnictwa. Jego badania wykazały występowanie na tym obszarze kultury Pelon i w późniejszym czasie kultury Yuraccama.
Badał także powierzchniowo Andy Centralne w dorzeczu górnej Huaura gdzie odnalazł 10 osad (najstarsza z IV w.p.n.e.)  oraz odcinek 10-km drogi wysokogórskiej ze schodami.
W roku 1978 kierował Polską Wyprawą Naukową w Andy w ramach projektu badawczego „Huaura-Checras”. Celem wyprawy było przeprowadzenie prac badawczych by zrekonstruować dzieje kultury i osadnictwa w dolinie górskiego potoku Cayash – dopływu rzeki Checras. Zbadano grobowce, kompleks Andamarca, poznano sposoby budowania domostw.

Krzanowski Andrzej i Krzanowska Roma
W roku 1973 badali ceramikę ludową obszaru górnej partii doliny Chicama z departamentu La Libertad. Opisali garncarski ośrodek Caulimalca, skupiając się na technologii produkcji, typologia form, ornamentyką, formach zbytu i statusie społeczno-ekonomicznym garncarzy.

Miecznikowski Aleksander
Przybył do Peru wraz z Habichem w roku 1869. Przy Kolei Transandyjskiej pracował wraz z Malinowskim. Zanim wyjechał do Peru napisał w Polsce pierwszy podręcznik dla inżynierów odlewnictwa. Jest autorem pierwszej w Peru bitej, pokrytej asfaltem drogi prowadzącej z Limy do Callao – ukończono ją w roku 1873. Współpracował również z Jelskim.
Zmarł w Limie 5 sierpnia 1873 roku.

Milewski Tadeusz
Urodzony 17 maja 1906 roku językoznawcza, specjalista od języków indiańskich, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. W swoich badaniach zajmował się typologicznymi podobieństwami języków azjatyckich i amerykańskich oraz opracował kartogramy ukazujące rozmieszczenie poszczególnych rodzin i grup językowych w Nowym Świecie. Według jego koncepcji typ samogłoskowy języków indiańskich był starszy od typu spółgłoskowego. Jako samogłoskowe uznawał języki yunka – czyli ludy wybrzeża: Mochica, Nazca, Chimu. Natomiast spółgłoskowy języki używały ludy górskich obszarów Peru od Kolumbii do Boliwii.W swoich badaniach skojarzył język uru-chipaya z kulturą Chavin, język ajmara z kultura Tiahuanaco oraz język keczua z kultura Inków.Milewski zmarł 5 marca 1966 roku w Krakowie.

Nocoń Rudolf
Autor pierwszego systematycznego przeglądu kultur prekolumbijskich, wydanego w roku 1958 p.t. Dzieje, kultura i upadek Inków.

Paprzycki Piotr
Mieszkał w Junin, w prowincji San Beni w dżungli. Namówiony przez Woytkowskiego przez 17 lat kolekcjonował motyle i inne owady. Gdy zachorował na wrzody żołądka przeniósł się do Limy, gdzie po wyzdrowieniu podjął prace agenta ubezpieczeniowego. Zmarł w roku 1976.

Rosenblatt Alfred
Urodzony w roku 1880. Do Peru przybył w 1936, gdzie zaczął wykładać matematykę na Uniwersytecie Świętego Marka w Limie. W roku 1938 doprowadził do utworzenia Peruwiańskiej Akademii Nauk Naturalnych, Ścisłych i Fizycznych w Limie. Napisał 263 prace matematyczne i 40 o astronomii i historii nauki. Zmarł w 1947 r.

Roztworowski Jan
Gdy Rząd Peru rozważał problem wyżywienia mieszkańców pustynnego wybrzeża, myślano o sprowadzaniu wyżywienia (roślin, zbóż, owoców, warzyw) z Amazonii. Aby tego dokonać należało wykonać połączenie drogowe. Prezydent Peru – Manuel Prado – zapytał kto wykona most nad rzeką Ukajali? Chęć zbudowania mostu wyraził Roztworowski. Wykonał go za własne środki finansowe, tymczasem rząd Peru nie wywiązał się z projektu budowy drogi przez Andy. Przez wybudowany most nigdy nie przejechał żaden pojazd, dlatego nadano mu miano „most szalonego Polaka”.

Roztrworowski Mikołaj
Rozwinął w Peru przemysł materiałów wybuchowych, na potrzeby górnictwa i budownictwa drogowego.

Stryjeński Tadeusz
Urodzony w roku 1849, architekt, wykładowca politechniki iw Limie. W Peru przebywał w latach 1874 – 1877 gdzie przybył za namową Edwarda Habicha. Był projektantem hotelu i budynku Wyższej Szkoły Rolniczej w Limie, ale te projekty nie zostały zrealizowane. Na podstawie jego projektu wzniesiono kościół w Tacnie. W 1877 wyjechał do Francji, a potem do Polski gdzie zmarł w 1943 r.

Szeliga Edmund
Zakonnik, salezjanin, misjonarz, od roku 1933 pracował przez kilkadziesiąt lat w amazońskiej dżungli (departamenty Madre de Dios, Puno, Cuzco), jako wykładowca w szkołach salezjańskich, duchowny, społeczny opiekun górników. Poszukiwał złóż kopalnych. Odkrył kopalnie miedzi i cynku w rejonie Casapalca (4800 m. n.p.m.);

Pracował ze społecznościami przeludnionych regionów sierry, pomagając mieszkańcom w zaadoptowaniu się do trudnych warunków życia w dżungli.
W departamencie Madre de Dios uprawiał wykarczowany las i eksploatował cenne gatunki drewna i bogactwa naturalne.
Poznał i badał język kechua, porównując go do języków słowiańskich.
Poznał metody leczenia amazońskimi ziołami i je propagował. Rozpowszechnił działanie lecznicze vilcacory. Był założycielem Peruwiańskiego Instytutu Fitoterapii Andyjskiej. Otrzymał liczne wyróżnienia i ordery – m.in. Order Orła Białego. Zmarł w roku 2005.

Szemiński Jan
Historyk, znawca języka kechua, w latach 1974 i 1981 zbierał materiały w archiwach Limy i Cuzco. Badał historię Inków, społeczność Indiańską XVIII wieku oraz ruchy narodowowyzwoleńcze. Wykładowca na Uniwersytecie w Ayaqucho, członek zespołu latynoamerykańskiego przy Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.

Sztolcman Jan
Urodzony w roku 1854. Podróżnik, zoolog, ornitolog i eksplorator. Do Peru przybył w roku 1875 jako zoolog i przez 6 lat prowadził badania ornitologiczne północnego wybrzeża Peru, Andów środkowych i doliny rzeki Maranon – poszukując ciekawych gatunków ptaków, sklasyfikował łącznie 170 gatunków – interesowały go głównie kolibry (zdobył 24 gatunki tych ptaków). Kilka gatunków kolibrów nosi jego nazwę. Zbierał także zwierzęta, muszle, gady i owady. Współpracownik i kontynuator badań Jelskiego. Od roku 1875 był dyrektorem Muzeum Przyrodniczego w Limie.
Po powrocie do kraju objął Muzeum Zoologiczne w Warszawie oraz opracował i wydał w roku 1912 dwutomowe dzieło „Peru. Wspomnienia z podróży„.
Praca zawierała materiały etnograficzne o kulturze i życiu Indian Peru, stosunki społeczne, głównie okolic Piura, Lambayeque i Cajamacra oraz Indian Chunchos, czyli etnicznych grup Jivaro, Aguaruna i Cashibo
Parlament peruwiański docenił to dzieło i wyróżnił uchwałą, nakazując w roku 1927 przetłumaczyć je na język hiszpański i wydać w Peru. Projekt ostatecznie nie doczekał się realizacji.

Szyszłło Witold
Urodzony w roku 1881 w Warszawie, biolog i biogeograf. Badania w Peru, Brazylii, Boliwii, Ekwadorze, Kolumbii, Wenezueli i Gujanie prowadził w latach 1904-1954, a od 1915 zamieszkał w Peru. Zarabiał na życie jako wykładowca języków obcych, geografii i botaniki oraz jaklo dziennikarz. W latach 1922-1932 pełnił funkcję polskiego konsula w Limie. W tym to okresie sprowadzono z Polski do Peru ponad tysiąc rodzin, celem kolonizacji rzekomo urodzajnych terenów Satipo, Masisea, Sepa i Iquitos. Projekt „nie wypalił”, brakowało funduszy na kolonizację – wielu osadników uciekło lub powróciło do kraju.
Od roku 1936 profesor Uniwersytetu w Limie, gdzie wykładał geografię i botanikę. Członek Towarzystwa Geograficznego w Paryżu i Limie.
Znawca fauny i flory Ameryki Południowej. Podczas 12 wypraw badał przyrodę Amazonii i wschodnie obszary Peru. Wydał w roku 1954 dzieło „La Naturaleza en la America Ecuatorial” – „Przyroda Ameryki Równikowej„, w której podejmuje tematykę geografii, hydrografii, klimatu i przyrody Amazonii. Zawarł w niej opisy ponad 5 tysięcy roślin i zwierząt, także nieznanych wcześniej.
Ożenił się z Peruwianką, z którą miał dwóch synów – Fernando to jeden z najwybitniejszych malarzy Ameryki Południowej. Zmarł w 1963 r.

Taczanowski Władysław
Urodzony w roku 1819, kustosz Gabinetu Zoologicznego w Warszawie – który za jego kierownictwem stał się jednym z najlepszych ośrodków badań fauny neotropikalnej w Europie. Badacz ptaków w Ameryce Południowej. Zmarł w 1890 r.

Wakulski Ksawery
Urodzony w roku 1843, studiował w Paryżu, przybył do Peru w roku 1874. Inżynier, projektant mostów, wicedyrektor i wykładowca na Wyższej Szkole Inżynieryjno-Górniczej (założonej przez Habicha). Na tej uczelni pełnił funkcję wicedyrektora i dziekana Katedry Budowy Dróg i Mostów oraz Wytrzymałości Materiałów. Zaprojektował drewniany most na rzece Rimac w Limie, łączącego dwie linie kolejowe. Dyrektor telegrafów w Limie. Współpracownik Malinowskiego przy budowie linii kolei transandyjskich. Autor wielu prac naukowych i technicznych. Powrócił do Polski w 1892 – zmarł w Warszawie w roku 1925.

Warchałowski Kazimierz
Urodzony w roku 1872. Podróżnik, autor książek „Peru” (1930) i „Na wodach Amazonki” (1938). Był naczelnikiem wydziału zamorskiego Urzędu Emigracyjnego. Współzałożyciel spółki „Polsko-Amerykański Syndykat Kolonizacyjny”, która starała się o otrzymanie od rządu Peru koncesji na zasiedlenie.
Warchałowski zrezygnował ze współpracy z Syndykatem i podjął działania na własną rękę.
Prywatną koncesję na zasiedlenie 350 ha terenów Montanii uzyskał od Rządu w Limie 20 maja 1927 roku, jednak z braku środków finansowych odstąpił 220 ha na rzecz inwestorów – tworząc Spółdzielnię Osadniczą „Kolonia Polska”. Zezwolenie na werbunek Spółdzielnia otrzymała 8 sierpnia 1929 roku, a pierwsi osadnicy dotarli do Montanii w roku 1930. Ostatecznie przybyło jedynie 159 osadników, a brak odpowiedniej organizacji, chaos, brak pieniędzy doprowadziły przedsięwzięcie do upadku. Koncesja wygasła w roku 1933 a Spółdzielnia ogłosiła upadłość.
Był członkiem ekspedycji, którą Rząd Polski reprezentowany przez Urząd Emigracyjny w Warszawie i Bank Gospodarstwa Krajowego wysłał w roku 1928 do Peru, celem zbadania opłacalności kolonizacji.
Zmarł w 1943 r.

Warszewicz Józef
Przybył do Peru w roku 1844 po upadku Powstania Listopadowego w którym brał udział. Najwybitniejszy na świecie znawca orchidei. Z Ameryki przywiózł do Europy ponad 300 odmian, a około 30 otrzymało nazwę Warszevicella.

Wierciński Andrzej
Antropolog fizyczny, badacz cech antropologicznych ludów Ameryki Południowej. Wykazał trzy fale osadnicze w rejonie Andów: I – w rejonie jeziora Titicaca, II – przybyli z północy i rozdzielili się na dwie grupy zasiedlając wybrzeże Ekwadoru oraz Andy do Boliwii, III – idąc od Wenezueli wzdłuż Kordylierów. Ludność Ajmara i Keczua w myśl jego koncepcji powstała poprzez przemieszczanie się i mieszanie dawnych fal osadniczych.

Woytkowski Feliks
Urodzony w roku 1892, entomolog i botanik. Przez 40 lat badań opisywał gatunki owadów i egzotycznych roślin leczniczych. Kontaktował się z Indianami zamieszkującymi wschodnie zbocza Andów. Jego zapiski, artykuły i listy z ponad 50 wypraw badawczych wydała w formie pamiętnika w roku 1974 Salomea Wielkopolska p.t. „Peru – moja ziemia nieobiecana„. Opowiada w niej o biedzie, głodzie i chorobach z jakimi zmagał się podczas swoich prac badawczych.
Odkrył ponad 1000 gatunków nowych owadów. Zebrał około 80 tysięcy okazów roślin z ponad 5 tysięcy gatunków, które przyczyniły się między innymi do rozwoju badań nad lekami. W zbiorach Ogrodu Botanicznego w Missouri znajduje się kolekcja roślin peruwiańskich Woytkowski. Nie lubił sławy i rozgłosu, unikał dziennikarzy i wywiadów.
Po 37 latach pracy dla instytucji naukowych Europy i Ameryki wrócił do Polski. Mieszkał w Krakowie u swojego krewnego. Zmarł na atak serca 8 maja 1966 r.
Sam o sobie pisał: „W mojej następnej karnacji powrócę do Peru, aby dalej kolekcjonować…„

Zachorowska Maria
Od 1975 prowadziła etnograficzne badania w Peru. Swoje zebrane eksponaty keczuańskich rzemieślników przekazała do krakowskiego Muzeum Etnograficznego.

Ziółkowski Mariusz
Etnohistoryk, astroarcheolog, badacz wierzeń, kalendarza i sztuki ludów starożytnych Andów, członek Polskiej Wyprawy Naukowej w Andy.

Żaki Andrzej
Profesor Uniwersytetu w Londynie, zajmował się archeologią gór, a w Peru skupił się na pozostałościach osiedli obronnych i półobronnych kultur prekolumbijskich Białej Kordyliery oraz w pasmach i dolinach górskich położonych na wschód od Trujillo. Odkrył 60 stanowisk w regionie Moche, 16 w regionie Viru oraz ponad 40 w obszarach Santiago de Chuco, Otuzco i Quiruvilca. Ponadto badając góry Cerro Pelon, Cerro Agujereado, Cerro Alto El Tor, Cerro Quiruvilca odkrył w obiektach obronnych ceramikę, wyroby z kamienia. Od roku 1974 badał górę Ayangay w dolinie Moche, gdzie znajdowały się wykute w piaskowcu głowy – pozostałości po kulturze Recuay.

———–

Wielu było zatem wybitnych Polaków w Peru, wielu na pewno nie ująłem w tym pracowaniu. Ale kto był pierwszy?
Prawdopodobnie pierwszym Polakiem w Peru był jezuita Stanisław Artel urodzony w roku 1663 na Warmii. W końcu XVII wieku brał udział w pracy misyjnej w Wicekrólestwie Peru, którą tam jezuici prowadzili na szeroką skalę. Zmarł w roku 1717.
Prace misyjne od początku XIX wieku prowadzili salezjanie.
Pod koniec XX wieku w rozwoju peruwiańskiej gospodarki spory udział mieli polscy rybacy. Po podpisaniu współpracy polscy rybacy na naszych statkach uczyli Peruwiańczyków połowów dalekomorskich. We wrześniu 1972 roku z Gdyni do Peru wypłynęły pierwsze dwa statki z polską załogą – były to „Centaurus” i „Crater”.

Zapraszam do odwiedzenia strony na Facebook