Towarzystwo Jezusowe działało w Hiszpanii oraz jej koloniach według modelu „Humanizmu Chrześcijańskiego”. Ten model edukacyjny, był od końca XVI wieku bardzo specyficzny i powstał częściowo dzięki humanizmowi renesansowemu, jak również neo-scholastyce, wzmocnionej nowoczesnym modelem duchowym. Głównym założeniem był tomizm – system filozoficzny i teologiczny oparty na naukach św. Tomasza z Akwinu, żyjącego w XIII wieku. Tomizm charakteryzował się harmonijnym łączeniem rozumu i wiary, a także naciskiem na etykę i dążenie do poznania Boga. Oprócz tomizmu promowano studia klasyczne, oparte na nowoczesnej wiedzy o naukach ścisłych.
Od początku swojego istnienia „Towarzystwo Jezusowe” miało na celu jedną z głównych misji, jaką była ewangelizacja Indian Ameryki Południowej. Zakonnicy jezuiccy starali się przekazać im podstawy wiary chrześcijańskiej, gdyż wierzenia rdzennych mieszkańców były rozumiane jako bałwochwalstwo, a sami Indianie jako poganie.
Jezuici dotarli do Peru w 1569 roku celem reorganizacji administracji kolonialnej na podbitych przez konkwistadorów terenach. Rok wcześniej w Madrycie, grupa przedstawicieli królestwa zebrała się aby omówić sytuację w Ameryce Południowej. Mianowano nowego Wicekróla Peru, którym został Francisco de Toledo oraz podjęto wytyczne co do ewangelizacji Indian.
Bez wątpienia Towarzystwo Jezusowe sprowadzono do tej części Ameryki jako narzędzie króla Hiszpanii Filipa II i Wicekróla Francisco de Toledo.
Od samego początku ewangelizacja Indian odbywała się według modelu narzucania kultury Europy Zachodniej. Jezuici swoją ewangelizację opierali na założeniach ojca José de Acosty – hiszpańskiego jezuity, antropologa i przyrodnika, który w Peru pełnił ważne misje już od 1571 roku. Ojciec Acosta jest autorem między innymi tezy, że rdzenni mieszkańcy Ameryki dotarli tu przed wiekami z Syberii przez zamarzniętą cieśninę między Azją a Ameryką.
System edukacyjny stosowany przez jezuitów był ukierunkowany na kształcenie jednostek według założeń modelu wiedzy i wrażliwości. Szkoły jezuickie musiały dostosować się do różnych poziomów, gdyż uczniowie pochodzili z różnych obszarów geograficznych, reprezentując różne poziomy społeczne, różne doświadczenia życiowe i różne wizje świata.
Edukacyjna misja, którą Towarzystwo Jezusowe realizowało wśród rdzennych mieszkańców, miała dwa centralne wątki: ewangelizację i cywilizację, rozumiane jako przekazywanie wiedzy, tradycji i wartości zarówno chrześcijańskich, jak i obywatelskich.
Jezuici opracowali oryginalny system pedagogiczny inspirowany renesansowym humanizmem, początkowo nazwany „Ratio Studiorum”, całkowicie przekształcając dotychczasową strukturę zwaną „Kolegium”. Pozwoliło to na kształcenie młodych jezuitów w duchu idei człowieka i historii, a sytuację wzmacniała doskonała reputacja jezuitów jako nauczycieli.
Nauczanie humanistyczne obejmowało przedmioty z gramatyki, humanistyki i retoryki, podczas gdy nauki ścisłe obejmowały filozofię przyrody i matematykę. Ponieważ różny był wiek i poziom uczniów, Jezuici stosowali elastyczne metody nauczania. Jedną z nich była metoda wertykalna, w której dzieci otrzymywały edukację kulturową, mającą na celu chrystianizację społeczeństwa, tworzenie rodzin chrześcijańskich i kształcenie przyszłych misjonarzy. Kładziono nacisk, by uczeń był także poza szkołą wzorem chrześcijanina, wykazywał zaangażowanie w ewangelizacje innych dzieci w Wicekrólestwie oraz by „wykazywał zaangażowanie apostolskie”.
W metodzie scholastycznej uczeń był wychowywany w duchu teologicznym, jako przyszły krzewiciel ewangelii i życia religijnego.
Towarzystwo Jezusowe od swoich początków w Peru przyjmowało dzieci i młodzież z różnych grup społecznych, zarówno pochodzenia Hiszpańskiego, jak i spośród Indian. Nasilały się protesty elitarnych grup, które pragnęły by kształcenie obejmowało jedynie Hiszpanów, pomijając dzieci lokalnej arystokracji, kacyków lub wodzów plemiennych. Problem dotyczył także finansowania szkół. Pierwsze szkoły, które powstawały po podboju, opłacane były z kasy Korony lub z datków osadników. Dlatego obecność w takich placówkach dzieci „niehiszpańskich” budziło wiele emocji i kontrowersji ze strony Korony, Kościoła i osadników.
Dla przykładu zakładając kolegium w Quito ojciec Luis López de Solís zgłosił się z prośbą do Rady Indii o dofinansowanie, co początkowo spotkało się z odmową, ale ostatecznie środki te otrzymał.
Ostatecznie Jezuici na całym terytorium Wicekrólestwa zakładali szkoły dla edukacji zarówno hiszpańskiej elity, jak i kreolów oraz rdzennych mieszkańców.
Przypomnę, że słowo kreol oznacza potomka Europejskich kolonizatorów, ale urodzonego już w Ameryce Południowej.
„Rada Indii” ustalająca w Madrycie zasady funkcjonowania obszarów zamorskich, nakazała by do szkół przyjmować tylko pierworodnych synów głównych wodzów lub legalnych dziedziców głównych wodzów.
W tych szkołach młodzi ludzie łączyli naukę humanistyczną z między innymi praktyką teatralną, wykorzystując scenę do celów dydaktycznych. Uczniowie szkół Jezuickich powinni otrzymywać edukację wysokiej jakości, która pozwoli im funkcjonować jak najlepiej w obecnym społeczeństwie.
Finansowanie szkół jezuitów odbywało się początkowo z otrzymanych przez duchownych ziem i hacjend, z których działalności uzyskiwano zyski ze sprzedaży płodów rolnych i hodowlanych.
Dla przykładu, na podstawie kronik wiemy, że w połowie XVI wieku duchowny Juan de Cuellar, nauczyciel z Cuzco otrzymywał za swoją miesięczną pracę 10 pesos, czyli 12 dukatów.
Jezuici początkowo otrzymywali w Peru ziemię na zasadzie darowizny. Rozwijali duże hacjendy z winnicami i uprawą trzciny cukrowej. Zyski pozwalały im z biegiem czasu nabywać już za własne środki kolejne obszary ziemskie, powiększając tym samym obszary upraw.
Ponadto często stosowano wynajmu hacjend osadnikom oraz sprzedaż wyrabianych produktów spożywczych, co także zasilało budżet Jezuitów. Dużym zainteresowaniem – szczególnie w Limie – cieszyło się wyrabiane przez Jezuitów wino, ale także rodzaj napoju wysokoalkoholowego zwanego pisco, które wyparły z rynku produkowane przez Indian masato i chicha.
Oto opis kilku szkół Jezuickich, działających na obszarze Wicekrólestwa Peru.
Colegio Máximo de San Pablo w Limie
Pierwsze kolegium katolickie Jezuitów znane pod nazwą „Colegio Máximo de San Pablo” powstało w roku 1568 w Limie, szybko zyskując uznanie wśród mieszkańców miasta i całego Wicekrólestwa, głównie dzięki kształceniu w dziedzinie teologii, filozofii i gramatyki – zarówno klasycznej Hiszpańskiej, jak i rdzennej. W tym kolegium znajdowała się największa wówczas biblioteka oraz najlepsza apteka, zaopatrująca Wicekrólestwo. Jako ciekawostkę powiem, że biblioteka w roku 1750 miała 43 tysiące woluminów, a z tej apteki w roku 1631 wysłano do Rzymu pierwszą dawkę chininy.
Rektorem szkoły był wspomniany wcześniej José de Acosta.
Kolegium przestało funkcjonować w roku 1767, kiedy to wydalono Jezuitów z Ameryki Południowej.
Fundación del Colegio Real de San Martin – Królewskie Kolegium św. Marcina w Limie
Wicekról Don Virrey Martín Enríquez de Almansa zaakceptował fundację tej szkoły w roku 1582, dlatego nosi ona imię swojego założyciela i dobroczyńcy, a jej patronem został biskup św. Marcin z Tours. Była to główna szkoła Jezuitów w Wicekrólestwie.
Nauczano w niej gramatyki i sztuki, mając na uwadze wychowanie przyszłych, najlepszych ministrów cywilnych i kościelnych.
Do szkoły mogli być przyjęci jedynie chłopcy w wieku od 12 do 24 lat, umiejący już pisać i czytać oraz pochodzący z legalnych związków małżeńskich.
Dużą wagę przywiązywano do dramatu i oratorstwa, a uczniowie często wystawiali sztuki teatralne.
Szkolne mundurki i czapki były w brązowym kolorze, a poza szkołą uczniowie nosili czerwone pelerynki.
Surowa dyscyplina narzucała obowiązek codziennego odmawiania różańca i codziennej spowiedzi. Zabronione było kłamstwo, praktykowanie złych obyczajów oraz gry hazardowe.
Renoma szkoły miała swoje odzwierciedlenie w absolwentach. Wśród nich było między innymi 9 arcybiskupów, 41 biskupów i 44 wybitnych osobistości świata ówczesnej polityki.
Budynki szkoły były jednokondygnacyjne. Obejmowały dziedzińce, ogrody, fontanny, sale lekcyjne, jadalnię i biura. W kaplicach św. Marcina, Matki Bożej z Loreto i Anioła Gwardii odbywały się zajęcia dla dzieci poniżej osiemnastego roku życia, a w kaplicy Świętego Mikołaja odbywały się zajęcia religijne.
Po roku 1767 kiedy to wydalono Jezuitów z Peru, szkoła połączyła się z Colegio Real y Mayor de San Felipe y San Marcos.
Colegio la Transfiguración – Kolegium Przemienienie w Cuzco
Towarzystwo Jezusowe przybyło do miasta Cuzco w styczniu 1571 roku, jednak dopiero po siedmiu latach zakłada szkołę dla dzieci arystokracji – w pomieszczeniach dotychczas zajmowanych przez konkwistadorów Alonso de Toro i Tomasa Vasquza, na głównym placu miasta Plaza de Armas. Ponadto Jezuici z Cuzco otrzymali jako darowiznę ziemie od Diego de Silvy i jego żony Teresy Orgoez.
Ta szkoła nosiła nazwę „Colegio la Transfiguración” czyli „Kolegium Przemienienie” i rozpoczyna działalność 15 października 1578 roku.
Jednak z uwagi na małą liczbę uczniów i niewystarczającą liczbę nauczycieli Towarzystwo zdecydowało się zamknąć szkołę, chociaż budynek oraz kościół istnieją do dziś.
Podobno liczba uczniów nigdy nie przekroczyła 18.
Fundación del Colegio de San Bernardo Abad del Cuzco – Fundacja Kolegium św. Bernarda w Cuzco
Na początku XVII wieku tzw. „klasa cuzqueńska”, czyli potomkowie Inków poprosiła jezuitów o założenie szkoły dla swoich dzieci. W roku 1619 zgodę wyraził Wicekról Esquilache, a powstałe kolegium rozpoczęło działalność 23 lipca 1619 roku kontynuując nauczanie według schematów Collegium San Marin w Limie.
W pierwszym roku było 13 uczniów.
Pierwszym przełożonym Kolegium był ojciec Pedro de Molina.
16 sierpnia 1620 szkoła otrzymała tytuł Royal College, czyli „Królewskiej”.
Colegio San Francisco de Borja – w Cuzco
Założone w 1621 roku Kolegium Królewskie św. Franciszka z Borja powołano, aby nauczano w nim czytania i pisania, arytmetyki, sztuki oraz doktryn chrześcijańskich. Uczniowie w wieku od 12 do 15 lat pobierali tu nauki przez 7 lub 8 lat.
Jego pierwszym rektorem był ojciec Cold.
W dniu inauguracji odbyła się uroczysta msza dla kapłanów i uczniów, którzy otrzymali od Burmistrza Cuzco w imieniu Króla insygnia szkolne.
Dziewczynki nosiły zielone sukienki.
Fundación del Colegio de San Luis Gonzaga – Fundacja Kolegium San Luis Gonzaga w Ica
Jezuici z miejscowości Ica otrzymali jako darowiznę dobra od kapitana Antonio de Vargasa. Kolejne dary od lokalnych osadników pozwoliły na otwarcie Kolegium.
Licencja została udzielona w dniu 22 sierpnia 1740 roku, a lokalizację wyznaczono na Plaza de Armas, czyli główny plac miasta.
Na majątek Jezuitów składały się dwie działki otrzymane w roku 1739 przez duchownych Pedro Alonso i Sebastián Cabrera, a pozostałe trzy zostały zakupione w latach 1750 i 1760 od Don Juana de Toledo, Francisco García Lovera i Don Francisco Torquemada, za kwotę 2225 peso każda.
Szkoła składała się z dwóch skrzydeł, jedno z dziesięcioma klasami, a drugie z ośmioma. W skrzydle z ośmioma klasami znajdowała się kaplica, a pozostałe służyły uczniom, w których znajdował się refektarz oraz odbywały się lekcje gramatyki i czytania.
Colegio Ignacio – Kolegium św. Ignacego w Pisco
Zarówno Kolegium Towarzystwa Jezusowego, jak i kościół św. Ignacego powstał w Pisco z darowizn od kapitana Don Pedro de Vera y Montoya, właściciel majątku „Lanchas”. Montoya nałożył na okolicznych mieszkańców podatek w wysokości 50 tysięcy pesos. Licencja została nadana 4 maja 1627 roku, a pierwszym rektorem Kolegium był ojciec Nicolás Reynoso.
Zapraszam do odwiedzenia strony na Facebook