Mitologia andyjska o początkach Inków. Gdy grupa pod przywództwem Manco Capaca przybyła do Acamamy, skończył się długi okres jej tułaczki i poszukiwań dogodnych terenów uprawnych.

Zgodnie z mitologią inkaską autorstwa Garcilasa de la Vega, Manco Capac i Mama Ocllo wyłonili się z wód jeziora Titicaca i skierowali się na północ, w celu znalezienia takiej doliny, by magiczny pręt Manco Capaca mógł bez trudu zagłębić się w ziemi. Tak się stało na wzniesieniu zwanym Huanacauri, w pobliżu miejsca, na którym w niedalekiej przyszłości miało powstać Cuzco. Mityczna para założyła w tym miejscu stolicę państwa, ustanawiając dla nowej cywilizacji ład, kulturę, sztukę oraz kult Słońca.

Przybycie tej pary oznaczało dla tutejszego ludu zmianę dotychczasowego sposobu życia. Po okresie niewiedzy, nieporządku, anarchii i wojen nastał czas cywilizacji. Nowoprzybyli przynieśli ze sobą bogate stroje, złote i srebrne ozdoby, broń, naczynia, ale przede wszystkim nasiona roślin i bydło, co umożliwiło rozwój rolnictwa i hodowli.

Drugi z podstawowych mitów dotyczących pochodzenia Inków mówi o braciach Ayar, którzy wyszli z jaskini zwanej Pacaritambo – tłumaczonej jako „Miejsca Zrodzenia”, „Miejsca Świtu” lub „Miejsca Schronienia”. Miejsce to znajdowało się na lewym brzegu rzeki Apurimac, na szczycie zwanym Tambotoco, który posiadał trzy otwory:

• Maras Toco – z którego wyszli Indianie Maras, ludzie „zrodzeni bez ojców”,
• Sutic – z którego wyszedł lud Tampo,
• Capac Toco – z którego wyszło czterech braci zwanych: Ayar Uchu, Ayar Cachi, Ayar Mango i Ayar Auca. Towarzyszyły im cztery siostry: Mama Ocllo, Mama Huaco, Mama Ipacura lub Cura i Mama Raua.

W kronikach i manuskryptach napotykamy wiele wersji tego mitu, różniących się między sobą niewielkimi szczegółami.

Bracia Ayar z siostrami rozpoczęli długą i żmudną podróż przez wysokogórskie stepy puny i andyjskie wąwozy, z zamiarem znalezienia dogodnego do osiedlenia się miejsca.

Bóstwa czczone przez Inków: Słońce, Księżyc, Wenus. Poniżej: Huanacauri,
szczyt Tambotoco i grota Pacaritambo.

Z obawy przed magicznymi zdolnościami Ayar Cachiego, który jednym strzałem z procy mógł powalać góry i formować wąwozy, bracia zdecydowali się go pozbyć. Podstępnie nakłonili go do powrotu do jaskini Pacaritambo w celu przyniesienia pozostawionych tam insygniów władzy „napa” i kilku wykonanych ze złota kielichów „topacusi”. Kiedy Ayar Cachi szukał w jaskini tych przedmiotów bracia zamknęli go w niej na zawsze, zastawiając wejście olbrzymim głazem. Następnie pozostali bracia rozpoczęli kolejny etap wędrówki po górzystych obszarach Andów, osiedlając się co kilka lat w różnych miejscach.

Mitologia andyjska wspomina, że magiczne laski posiadali oprócz Manco Capaca także inni ważni władcy swoich plemion, a mianowicie Pariacaca i Tutayquiri. Natomiast lud Llacuaz nosił ze sobą garść ziemi z rodzinnych stron i porównywał ją z ziemią napotkaną podczas wędrówek.

Podczas swojej wędrówki bracia przybyli do oddalonego o 4 leagua od Cuzco miejsca zwanego Guanacancha. Po kilku latach życia tam i uprawy ziemi, wyruszyli w kolejną podróż w kierunku Tamboquiro, gdzie spędzili kilka kolejnych lat. Kolejnym przystankiem w ich wędrówce była osada Quirirmanta położona u podnóża góry. Na zorganizowanej rodzinnej naradzie ustalili, że Ayar Uchu pozostanie tam przeobrażając się w główną huaca zwaną Huanacauri. Na obszarze Andów przybranie kamiennej formy było jednym ze sposobów uwiecznienia bóstwa lub uświęcenia człowieka. Ayar Uchu, zamieniwszy się w skałę, utracił jednak kontakt z rodzeństwem.

Przebywając w osadzie Matagua, w kierunku północnym zostały rzucone dwa złote pręty. Jeden z nich spadł w Colcabamba, ale tamtejsza twarda ziemia nie pozwoliła mu się w nią zagłębić. Drugi pręt spadł na obszar Guanayapata, gdzie wbił się w ziemię.

Nie jest pewne kto rzucił owe pręty. Jedne mity mówią o Manco Capac, inne zaś, że prętami rzuciła Mama Huaco. Błąkający się bracia i siostry próbowali dotrzeć do wyznaczonego miejsca, lecz opór miejscowej ludności zmusił ich do powrotu do Matagua.

Manco Capac rozkazał Ayar Auca zaludnić miejsce wskazane przez magiczny pręt. Kiedy jednak Auca poleciał wykonać rozkaz brata, zamienił się w kamień w chwili, gdy tylko dotknął nogą ziemi. Zgodnie z andyjskimi wierzeniami kamienie guanca zaznaczały wzięcie w posiadanie jakiegoś obszaru. W ten sposób Auca pod postacią kamienia był pierwszy, który zajął wymarzone od dawna miejsce i rozkazał bratu Ayar Manco przybrać imię Manco Capac.

Czy stąd wzięła się nazwa Cuzco? Według jednego kronikarza, ówczesny język określał słowo „Cuzco” jako „obszaru zajęty w sposób magiczny”, inni kronikarze natomiast jako „pępek świata”. Kroniki wspominają także, że przed przybycie Manco i jego ludzi, okolica Cuzco była gęsto zaludniona, głównie przez ludy Lare, Poque, Sauariray, Antasayac, Gualla, Alcaviza, Copalimayta, Columchima i Ayarmaca, ale jej mieszkańcy ustąpili miejsca nowym przybyszom.

Jeszcze inna wersja mitu mówi że Mama Huaco nie rzucała złotymi prętami, lecz rozkręciła bolę huaybinto, którym zraniła jednego z Indian Gualla, zamieszkujących w ówczesnych czasach rejon Acamamy. Otworzyła rannemu klatkę piersiową, wyjęła płuca i zaczęła w nie mocno dmuchać. Okrucieństwo Mamy Huaco tak przestraszyło lud Gualla, że opuścił on swoją osadę, w której natychmiast osiedlili się Inkowie.

W mitologii inkaskiej Mamy Huaco przedstawiana jest jako archetyp mężnej i walecznej kobiety, w przeciwieństwie do Mamy Ocllo, drugiej partnerki Manco Capaca. Mama Huaco pełniła funkcję dzielnego kapitana i dowodziła wojskami. Słowo „huaco” oznacza właśnie w języku ajmara kobietę wolną i waleczną, niebojącą się ani zimna, ani pracy.

Mama Huaco była najwybitniejszym wodzem z całej tej grupy, brała czynny udział w podboju Cuzco. Dowodziła jedną z armii i walczyła razem z mężczyznami, co świadczy o pozycji i statusie społecznym kobiet w czasach mitycznych.

Mitologia daje nam także obraz struktur społeczno-politycznych raczkującego imperium inkaskiego. Manco Capac i jego ayllu zamieszkiwali Hurin, czyli dolne Cuzco, a ich domem była świątynia Indicancha. Hanan, czyli górne Cuzco zamieszkiwał ród Ayar Auca. Kroniki potwierdzają, iż część górną zamieszkiwali pierworodni synowie, natomiast potomkowie królowej, do których zaliczali się pozostali krewni, mieszkali w dolnej dzielnicy Cuzco.

Zapraszam do odwiedzenia strony na Facebook