Co było w Cuzco zanim pojawili się tam Inkowie 🦙🦙 Z miłości do Inków🦙

Co było zanim w Cuzco pojawili się Inkowie?. Hiszpańscy konkwistadorzy podbili imperium Inków. Ale co było wcześniej ? Jak kształtowało się to państwo, jaką drogą dotarło do takiego poziomu rozwoju ?

Niestety nasza wiedza opiera się jedynie na zapiskach pochodzących z okresu po tzw. konkwiście. Inkowie bowiem nie znali pisma, a przekazywanie swojej historii realizowali przez pieśni, malowidła i ustne przekazy.

Jednego możemy być pewni. Państwo Inków nie ma wielowiekowej historii. Swoją potęgę zbudowało głównie na terytoriach i dziedzictwach podbijanych kultur. Państwo Inków było bowiem ostatnim etapem w procesie kształtowania się wysoko rozwiniętych kultur przedhiszpańskich.

Nasza obecna wiedza opiera się na nauce i mitologii. Nauka to początki, etnografia, kroniki i manuskrypty, mitologia to przekazywane z pokolenia na pokolenie historie o praprzodkach.
Poziom spójności kulturowej zmieniał się na przestrzeni pradziejów regionu andyjskiego. Fenomen ten trafnie oddaje jeden z używanych powszechnie przez archeologów systemów chronologicznych, który dzieli pradzieje Peru na okresy widocznej unifikacji kulturowej nazwane Horyzontami, oraz tzw. Okresy Przejściowe, podczas których następowało ograniczenie lub całkowity zanik wpływów z zewnątrz i rozwój odrębnych tradycji lokalnych. Wraz z wykształceniem się społeczeństw złożonych i powstaniem bardziej skomplikowanych organizacji politycznych można mówić o ugruntowaniu się wśród mieszkańców przedhiszpańskich Andów pewnych wspólnych koncepcji religijnych i społecznych.

Współczesna archeologia dzieli rozwoju kultur andyjskich na następujące okresy:

„Okres Paleoindiański” – (9000 p.n.e. – 7600 p.n.e.) plemiona zajmowały się zbieractwem i łowiectwem.
„Okres Archaiczny” – (datowany na lata 7600 p.n.e. – 1800 p.n.e.) plemiona zajmowały się rolnictwem, skupiając się na uprawianiu pierwszych roślin.
„Okres Formatywny” – (datowany na lata 1800 p.n.e. – 0) plemiona tworzą wczesne organizmy państwowe o teokratycznej władzy, których rozwój trwał do pierwszych stuleci naszej ery.
„Okres Rozwoju Regionalnego” – (datowany na lata 0-700 n.e.)
„Okres Imperialny” – (datowany na lata 700 – 1533 n.e.) obejmuje Okres Wari (700-1100), Okres Rozwoju Lokalnych Państw(1100-1470) oraz Okres Państwa Inków (1470-1533). Wari to pierwsze hegemoniczne państwo jakie powstało na terenach Ameryki Południowej. Rozwijało się od VII do X wieku n.e. Jego upadek rozpoczął nowy okres zwany w archeologii andyjskiej „Okresem Rozwoju Lokalnych Państw” lub „Późnym Okresem Przejściowym”, który trwał od X do XV wieku n.e. W tym okresie najważniejsze znaczenie miało królestwo Chimor, leżące na północnym wybrzeżu Peru. Jego rozwój datuje się od moment upadku hegemonii Wari aż po powstanie państwa Inków. Inkowie największy rozwój datują na początek XV wieku, a ich imperium rozpadło się z chwilą wkroczenia na ich tereny oddziałów hiszpańskich konkwistadorów.

Współczesna archeologia wyodrębnia jeszcze w chronologii obszaru andyjskiego pojęcie „horyzontów” , podczas których dochodziło do ekspansji kolejnych andyjskich kultur. Natomiast pomiędzy „horyzontami” wyodrębnia się „Okresy Przejściowe”, odnoszące się do rozkwitu kultur lokalnych.

Horyzont Wczesny – (900 p.n.e. – 0) zwany także Horyzontem Chavin.
Wczesny Okres Przejściowy – (0 – 600) na którego czas przypada okres rozwoju kultur między innymi Mochica i Nasca.
Horyzont Środkowy – (600 – 900) Był to okres głębokich przemian kulturowych – wtedy to u szczytu swojej potęgi znalazły się dwa prekolumbijskie państwa. Pierwsze, zwane Tiwanaku, założyło swoją stolicę Tiahuanaco nad brzegami Titicaca, największego jeziora wysokogórskiego na Ziemi (3809 m n.p.m.). Drugie,zwane Wari, ze stolicą w Huari, w okolicach dzisiejszego miasta Ayacucho w centralnych Andach peruwiańskich, zbudowało pierwsze przedhiszpańskie imperium rozciągające się na powierzchni ponad 300 000 km2.
Na południe od dzisiejszego Cuzco znajdowało się miasto Piqillaqta, które pełniło funkcję centrum administracyjnego kultury Wari. Kultura ta miała znaczny wpływ na rozwój państwa Inków, głównie na organizację życia społecznego, sposoby sprawowania władzy oraz mitologię. Koniec Horyzontu Środkowego charakteryzował się zmożona migracją ludności. Ponieważ w tym okresie nie istniała żadna władza centralna, kontrolująca przemieszczanie się poszczególnych grup etnicznych, nie znamy powodów tych migracji. Możemy jedynie przypuszczać, iż powodem opuszczania rodzimych terenów były najazdy obcych grup etnicznych, wojny lub dramatyczne klęski żywiołowe, poszukiwanie lepszych, żyźniejszych ziem pod uprawę roli i dogodnych do osiedlenia się miejsc.
Późny Okres Przejściowy – (900 – 1470) rozkwit kultur: Chimu, Chincha, Chancay.
Horyzont Późny – (1470 – 1533) w którym nastąpiło powstaniem państwa Inków.

Polski archeolog, dr hab. Miłosz Giersz, pracownik naukowy Uniwersytetu Warszawskiego, przedstawił chronologię przedhiszpańskiego Peru w następujący sposób:

Co było zanim w Cuzco pojawili się Inkowie W tym artykule skupię się na archeologicznym aspekcie powstania państwa Inków. Aspektowi mitologicznemu poświęcony będzie kolejny wpis.

Badania archeologiczne pozwalają przypuszczać, iż zanim Manco Capac osiedlił się w okolicy dzisiejszego Cuzco – dając początek państwa Inkaskiego – tereny te zamieszkiwały grupy etniczne już w Późnym Okresie Przejściowym, a nawet Horyzoncie Późnym. Potwierdzają to znaleziska w postaci „killke”, czyli prymitywnej ceramiki, przypuszczalnie wyrabianej przez lud Ayarmaca.

Co prawda w okolicach Cuzco archeolodzy napotkali ślady z okresów jeszcze wcześniejszych, ale przeprowadzane badania dopiero zajmują się chronologią tych wydarzeń.

Hiszpańskie kroniki, pisane już po okresie konkwisty, zawierają informacje, iż pierwszymi grupami etnicznymi, które osiedlał się w okolicach Cuzco, były: Sauariray, Antasayac i Gualla. W kolejnych okresach przybyły tam także ludy: Alcaviza, Copalimayta, Columchima, Lare i Poque.

Trudno jest obecnie stwierdzić jakie tereny zamieszkiwały dane grupy etniczne, gdyż Inkowie po opanowaniu podbitych terenów ustanawiali własny podział ziem, często także przesiedlając rdzenną ludność na inne tereny.

Jako pierwszą w dolinie Cuzco określa się osadę Acamama, składającą się z prostych chat, otoczonych mokradłami porośniętymi dziko rosnącą trzciną. Osada składała się z trzech dzielnic noszących nazwy w języku keczua: Quinti Cancha (Dzielnica Kolibra), Chumbi Cancha (Dzielnica Tkaczy), Sairi Cancha (Dzielnica Tytoniu), oraz czwartej dzielnicy noszącej nazwę pochodzącą z języka ajmara – Yarambuy Cancha (w języku qechua oznacza „mieszać się”), najprawdopodobniej zamieszkiwaną przez ludność mieszaną, mówiącą w języku keczua i w języku ajmara.

Kiedy Manco Capac zdobył osadę Acamama ustanowił nowy podziału, oparty na czterodzielnicowym podziale miasta, co stanie się charakterystyczną cechą systemu organizacyjnego państwa Inków.

System organizacji państwa Inków obejmował także dwupodział, dzielący poszczególne ayllu oraz społeczeństwa miast i dolin na „Hanan” i „Hurin”, czyli górne i dolne, lub na „Ichu” i „Allauca”, czyli na prawą i lewą stronę.

Postępująca ekspansja terytorialna Inków doprowadzała do ustanawiania takiego podziału przestrzeni. Pomimo różnic występujących pomiędzy poszczególnymi grupami ludności, wszystkie one musiały podlegać tym samym regułom społeczno-politycznym i ekonomicznym.

Wróćmy jednak po początków osadnictwa na ziemiach cuzkeńskich. Obszar wokół Acamamy pierwotnie zamieszkany był między innymi przez silne „curacazgo” zwane Ayarmaca. Kroniki i manuskrypty z XVI wieku wskazują, iż władzę na tych ziemiach objęli jedni z pierwszych Inków zwani Tocay Capac i Pinahua Capac, ale inne źródła określają ich jako królowie panujący w czasach poprzedzających pojawienie się Inków. Obszar zamieszkiwany przez Ayarmaca rozciągał się od rzeki Vilcanota do Angaraes. Osiemnaście osad rozłożonych było w okolicy Cuzco, począwszy od Salmas na długości trzech legua (legua – hiszpańska miara odległości odpowiadająca ok. 5,5 km).

Wojownicy Ayarmaca toczyli w początkowym okresie wieloletnie wojny z Inkami. Ostatecznie jednak musieli uznać wyższość siły Inków i podporządkować się im, obniżając swój statut społeczny do zwykłych curaca. Ludność Ayarmaca jednak nie zaginęła, gdyż ślady o jej bytności znajdujemy w dokumentach administracyjnych z okresu wicekrólestwa, a w wieku XX zostali oni uznani za oficjalną społeczność wiejską. Dokumenty będące w ich posiadaniu potwierdzają zgodność informacji pochodzących z czasów kolonialnych i przypisują im przynależność do grupy etnicznej Ayarmaca.

Jak wynika z andyjskiej mitologii pierwszą grupę etniczną osiadłą w Acamamie stworzyli braci, którzy wspólnie ze swoimi siostrami (Mama Ocllo, Mama Huaco, Mama Raua i Mama Cura) opuścili grotę Pacaritambo. Nosili oni imię Ayar, co słowniku języka keczua oznacza dziką komosę kwinoa (Chenopodium quinua). Roślina ta stanowiła w Andach bardzo ważny składnik pożywienia, a na obszarach wysokogórskich była substytutem kukurydzy.

Inni badacze są zdania, iż imię Ayar było wymyślone dopiero w okresie rządów Inków, by podkreślić ciągłość kulturową pomiędzy ludem Ayarmaca i Inkami.

Czterech braci Ayar wyróżniamy po drugim członie ich imienia, a mianowicie:

Ayar Cachi – słowo „cachi” oznacza sól, najczęściej używanej przyprawy;
Ayar Uchu – słowo „uchu” odnosi się zarówno do dzikiej komosy kwinoa, jak i do pikantnej papryki nazwanej przez Hiszpanów aji (Capsicum), której różne odmiany były podstawową przyprawą Nowego Świata;
Ayar Mango – lub Ayar Manco, słowo „mango” najprawdopodobniej odnosi się do rośliny jadalnej, której obecnie już się nie uprawia. Mango to wymarły gatunek zboża (Bromus mango), które według informacji pochodzących z 1837 roku uprawiano jeszcze w okolicach Chiloe i wykorzystywano do produkcji pewnego napoju;
Ayar Auca – określenie „auca” miało ścisły związek z działalnością wojenną i jako jedyne nie oznaczało żadnej rośliny lub przyprawy.

Nazwa grupy etnicznej Ayarmaca związane jest ze słowem „maca”, odnoszącego się do gatunku jadalnego korzenia (Lepidium meyenii) uprawianego wówczas na obszarach puny, czyli wysokogórskich stepach środkowych Andów. Obecnie gatunek ten uprawiany jest jedynie w okolicach miasta Jauja. Maca, zgonie z wierzeniami zapewniała płodność, co dawało jej magiczny charakter.

Głównymi osadami Indian Ayarmaca były: Tambo Cunga (Osada Szyi) oraz Amaro Cancha (Siedziba Węża) położone w rejonie Pucuyra. Kroniki wspominają także osadę Aguayro Cancha, której nazwa nawiązuje do słowa „ahuani” oznaczającego tkanie. W dokumentach pochodzących z roku 1557, przechowywanym obecnie w Archivo General de Indias w Sewilli, znajduje się informacja o ziemiach położonych w wąwozie, który prowadzi od jeziora Guayapón do rzeki Yucay, gdzie niedaleko urwiska znajdowała się główna huaca ludu Ayarmaca zwana Aquillay. Natomiast w prowincji Chinchero wznosiła się forteca Indian Ayarmaca, która obecnie znana jest pod nazwą Andinchayoc.

Kiedy grupa Ayar Manco chciała osiedlić się w osadzie Acamama, doszło do zbrojnego starcia pomiędzy nimi a lokalną ludnością. Grupa dowodzona przez Ayar Manco musiała również stawić czoło swoim głównym rywalom – Indianom Ayarmaca posiadającym największą władzę w tym regionie.

Późniejsze walki Ayar Manco z Inkami trwały wiele pokoleń, a każdy kolejny władca miał obowiązek kontynuowania walk. W kronikach podkreślany jest ciągły wysiłek Inków w celu utrzymania władzy w Cuzco i zabezpieczenia granic podbitych terenów. Jednak obydwie wrogie sobie grupy praktykowały wymianę kobiet, co miało doprowadzić do zakończenia rywalizacji i konfliktu zbrojnego. Taka sytuacja utrzymywała się do walki w miejscu zwanym Guaman Cancha, gdzie klęskę poniosły wojska Tocay Capaca. Indianie Ayarmaca zostali zmuszeni do poddania się, ich osady zostały spustoszone, a przywódca stał się jeńcem Cuzco. Inkowie dokonali podziału ayllu Ayarmaca na trzy grupy, co miało zminimalizować możliwość podjęcia przez nich próby wyzwolenia się i odzyskania dawnej potęgi. Z dokumentów okresu wicekrólestwa wiadomo, iż ludność Ayarmaca zamieszkiwała w miejscowościach Pucyura, Chinchero i San Sebastian. Obecnie ich potomkowie tworzą społeczności, które zostały oficjalnie zarejestrowane w 1923 roku.

Taką wersję historii, zakładającą, że obszar dzisiejszego miasta Cuzco zamieszkały był znacznie wcześniej, niż pojawili się tam Inkowie, potwierdzają wyniki współczesnych badań archeologicznych.

Zapraszam do odwiedzenia strony na Facebook