Wojna domowa między Huascarem i Atahualpą. Przypuszcza się, iż w wyniku rozprzestrzeniających w szybkim tempie chorób, w roku 1527 (lub 1528) zmarł zasiadający na tronie inków Huayna Capac – za którego panowania imperium Tawantinsuyu znacznie się rozwinęło i powiększyło swoje terytorium o podbite ziemie.
Choroby, które wśród mieszkańców Ameryki Południowej niosły takie spustoszenie, pojawiły się na kontynencie wraz z pierwszymi Europejczykami, czyli około roku 1494. Wtedy to, Krzysztof Kolumb, podczas swojej drugiej wyprawy, dotarł do Morza Karaibskiego, zapoczątkowując penetrację okolicznych wysp i wybrzeża kontynentu. Europejczycy, zupełnie nieświadomie, przywieźli ze sobą zarazki odry, kokluszu, grypy i głównie ospy, które rozprzestrzeniały się od północy ku południowych krańcach Ameryki Południowej.
Kiedy w roku 1531 Francisco Pizarro, po raz trzeci dotarł wybrzeży w okolicy dzisiejszego Ekwadoru, miasto Tumbez zastał zniszczone i wyludnione. Zaraza nie była jednak jedyną przyczyną takiego stanu. Po śmierci Huayna Capaca, tron objął jego syn Huascar, urodzony w Cuzco, którego matką była pierwsza żona Inki – Coya Raura Ocllo. Jednak w odległym Quito (leżącym na terenach dzisiejszego Ekwadoru, oddalonym od Cuzco o 1600 km) inna żona Inki – księżniczka Tocto Coca – niemal w tym samym okresie urodziła syna Atahualpę. Tocto Coca była ulubioną żoną Inki, dlatego często przebywał w Quito, a tereny te traktował szczególnie. Szczególnie czuł się również Atahualpa, który podjudzany przez przeciwników obozu cuzkeńskiego, nabierał przekonania, iż to jemu należy się inkaski tron.
Ponadto, Huayna Capac, krótko przed śmiercią opowiedział się, że w związku z przyrostem terytorialnym imperium, należałoby podzielić na dwa w znacznej mierze niezależne od siebie kraje: skupioną wokół Quito prowincję północną i prowincję południową, na którą składać się miały ziemie wokół Cuzco. Podział, w wyniku którego Atahuallpa zostałby władcą kraju północnego, nie został nigdy zrealizowany – ale w umyśle Atahualpy na dobre zagościła myśl o przejęciu tronu.
Zdaniem badaczki M.Rostworowskiej żaden z nich nie był prawowitym następca tronu. Matką Atahualpy była nieinkaska szlachcianka z terenów dzisiejszego Ekwadoru, a matką Huaskara nie była główna żona Wayna Qhapaqa. Zatem problem rzekomego pochodzenia jednego z prawego, a drugiego z nieprawego łoża jest bezprzedmiotowy na gruncie andyjskich zasad dziedziczenia.
Stosunki między braćmi nigdy nie były dobre – były efektem animozji, jakie panowały miedzy dwiema konkurencyjnymi panakami, czyli klanami.
Atahualpa miał opinię rozważnego, a Huascar lekkomyślnego, skrytego i samotnika. Ponadto duża część inkaskiego społeczeństwo nie lubiła Huascara, co pogłębiło się jeszcze w czasie jego panowania, kiedy zamierzał wprowadzić w życie reformy religijne, odbierające liczne przywileje arystokracji i mumiom zmarłych inków. Zgodnie z inkaską tradycją, po śmierci władcy jego mumia wciąż czynnie brała udział w życiu społecznym i politycznym kraju.
W związku z ta sytuacja około 1529-1531 roku doszło do działań zbrojnych między wojskami Huascara i Atahuallpy.
Huascar panował w tym czasie nad całym obszarem państwa z wyjątkiem prowincji północnych – jednak dowódcy Huascara, mając poważne wątpliwości do słuszności jego polityki i proponowanych reform — walczyli bez większego zapału. Atahuallpa zaś pod swoimi rozkazami miał doświadczonych żołnierzy, którymi dowodzili trzej wyśmienici generałowie — Quisquis, Chalcuchima i Ucumari.
Wojsko Huascara – mała armia znajdująca się w prowincji Cafiari – dowodzona przez generała Atoca, na początku notowało sukcesy, pokonując nawet Atahualpę w walce pod Moche. Kolejną bitwę – pod Ambato, nieopodal Quito – wygrały już wojska Atahualpy. Generał Atoc został pochwycony, torturowany i skazany na śmierć. Atahualpa z czaszki Atoca zrobił pozłacany puchar, z którego pił czicze.
Kronikarz Cieza podaję, że pierwsza bitwa rozegrała się koło Ambato (na południe od Quito) i że wygrał ją Huascara. W odwecie Atahuallpa zrównał z ziemią całą prowincję Cańari. Przerażone pozostałe ludy poddawały się Atahualpie bez walki. Opór napotkał dopiero na wyspie Puna, której mieszkańcy dochowali wierności Huascarowi. Nie mogąc sam zdobyć wyspy Atahuallpa zlecił to ludowi Tumbez, który stanął po jego stronie, a sam udał się z wojskiem na południe i dotarł do Cajamarca. Następnie – by obalić panującą władzę stronników Huascara – wysłał swe wojska do Cuzcou. Armia wygrała bitwę w pobliżu rzeki Apurimac, na północ od Cuzco. Wodzowie Atahualpy wzięli do niewoli Huascara i wdarli się do Cuzco. gdzie w okrutny sposób zgładzili wszystkich zwolenników Huascara.
Po śmierci Atoca wojska Huascara dowodzone przez generała Huanco Auqui, spychane były na południe. Do najważniejszej bitwy doszło na wiosnę 1532 roku w Jaquijahuana, nieopodal Cuzco. Huascar został złapany przez Chalcuchime, ciężko ranny, ubrany w tunikę zabraną od poległego wojownika. Jego strój i wojskowe insygnia zabrano i przekazano Atahualpie – by mógł je podeptać, co było oznaką braku szacunku.
W kronikach znajdujemy wzmiankę, że dzień przed tą bitwą generałowie Atahuallpy – Chalcuchime i Quisquis – obawiając się wyników potyczki chcieli sprawdzić wynik bitwy za pomocą wróżby: o północy kulki sadła z lamy kładziono na kawałku sadła, trzymanego w lewej ręce. Kulki podpalano i najdłużej paliła się ta, postawiona za obóz Atahuallpy – co odczytano za dobrą wróżbę i następnego dnia wojownicy wzmocnieni duchowo zwyciężyli armie Huascara.
Zwycięska armia wkroczyła do Cuzco plądrując i niszcząc miasto. Następnie skupiono się na wyeliminowaniu rodziny i bliskich Huascara. Najpierw zgładzono jego straż przyboczną, a potem najbliższą rodzinę. Jego żonę i córki zamordowano w miejscowości Quicpai pod Cuzco.
Jednym z nielicznych, który ocalał, był Manco Inka, brat Huascara. Mając w pamięci krzywdy, jakie wyrządził jemu bliskim Atahualpa, podjął współpracę z Francisco Pizarrem, traktując go w początkowym okresie jako wybawcę i jedyną szansą na objęcie tronu.
Zapraszam do odwiedzenia strony na Facebook