113 rocznica odkrycia Machu Picchu.
24 lipca 1911 Hiram Bingham – Amerykanin, pracownik naukowy Uniwersytetu w Yale odkrył ruiny Machu Picchu – określane jako „Miasto w chmurach”, jedne z nowych siedmiu cudów świata. Ale czy był pierwszy? Na pewno pierwszym nieperuwiańczykiem – pierwszym był bowiem Agustin Lizarraga Ruiz, który dotarł tu w roku 1902.
Sam Bingham w swoim dzienniku pod datą 25 lipiec 1911 roku zanotował:
„Agustín Lizárraga jest odkrywcą Machu Picchu i mieszka na moście San Miguel, tuż przed przejazdem”.

Ale wróćmy do Hirama Binghama.

Jego pierwotnym zamiarem było poszukiwanie dwóch zaginionych miast Inkaskich – Vitcos i Vilcabamba la Vieja.
Wyprawę swą rozpoczął w Cuzco – dawnej stolicy Imperium Inków – wraz topografem Albertem Bumsteadem oraz botanikiem i lekarzem. Prefekt Cuzco JJ. Nunez przydzielił im jako eskortę sierżanta Fabiana Carrasco, mówiącego w języku kechua. Po 6 dniach wędrówki, 23 lipca dotarli do Mandorpampa, obszaru który dzierżawił rolnik Melchor Artega.
Artega wspomniał że ruiny znajdują się na sąsiednich wzniesieniach Huayna Pichcu i Machu Pichcu. Początkowo nie chciał wskazać drogi, ale gdy Bingham zaproponował mu zapłatę w wysokości 1 sola (1 peruwiański dolar w srebrze lub 50 centów w złocie), czyli trzykrotną wartość dniówki, ostatecznie się zgodził.
Ponieważ pogoda była deszczowa, zarówno botanik jak i lekarz pozostali w chacie Artegi. Po niecałej godzinie Bingham, Carassco i Artega doszli do brzegu rzeki Vilcanota, gdzie znajdował się prowizoryczny most z powiązanych ze sobą pni drzew – zbudowany wcześniej przez Atrege. Po przejściu rzeki wspinali się gęsta dżunglą, a po kolejnej godzinie i dwudziestu minutach wspinaczki, 610 metrów powyżej rzeki dotarli do szałasu i pól dwóch Peruwiańskich rolników Ancelto Alvareza i Toribio Richarte, którzy wykorzystywali Inkaskie tarasy by uprawiać kukurydzę i ziemniaki.
Artega pozostał z rolnikami w ich domostwie, a w dalszą wędrówkę udał się Bingham, Carraco i „oddelegowany” im do pomocy 11 letni chłopiec Pablito Alvarez.
Krętą ścieżka wspięli się do Llaqta , miejsca gdzie znajdowały się ruiny miasta ukryte w gęstym gąszczu drzew i zarośli.
W ruinach spędził trzy godziny wykonując zdjęcia fotograficzne oraz szkicując ogólny plan i plan Placu Świątynnego.
Lokalizacja i budowle nie pokrywały się z posiadanymi przez Binghama informacjami, które zdobył na podstawie kronik Antonio de la Calanchy, Baltasara de Ocampo i Diego Redrigueza de Figueroa.  To co odkrył nie było ani Vitcos ani Vilcabamba la Vieja. Czyżby odnalezione ruiny były czymś innym?

Bingham we wrześniu 1911 roku wysłał do ruin dwóch swoich asystentów Paula Laniusa i Hermana Tuckera – celem oczyszczenia terenu i sporządzenia dokładnej jego dokumentacji. Jednak z uwagi na to, że rzeka Vicanota wijąca się u podstawy góry o tej porze roku jest rwąca i znacznie niebezpieczniejsza, musieli wspinać się innym szlakiem.
Rekrutacją wieśniaków z okolic Intihuanta i San Miguel zajął się wspomniany wcześniej, znający język keczua Agustin Lizarraga Ruiz. Każdy z pracowników miał otrzymać maczetę, 1 sol za dzień pracy, a także miał zapewnioną dzienną porcję koki i alkoholu.
Prace rozpoczęły się 9 września 1911 roku i przez dwa tygodnie karczowano i palono zarośla, wykonywano pomiary, plany, szkice i zdjęcia. Pracowali po 12 godzin dziennie często w trudnych warunkach pogodowych.

Druga wyprawa Binghama do ruin dotarła 19 stycznia 1912 roku – delegatem z ramienia Rządu Peru i Towarzystwa Geograficznego był Jose Gabriel Cosio – profesor i rektor Uniwersytetu Narodowego San Antonio Abad w Cusco (ale nie przybywał on na terenie badań cały czas). Towarzyszyli im Enrique i Fernando Palma (kuzyni Lizarragi), bracia Luis, Justo Zenón Ochoa (właściciel hacjendy Collpani) José María Ochoa Ladrón de Guevara (syn Justo Zenona) oraz trzech lokalnych Peruwiańczyków. Agustin Lizarraga pełnił funkcje tłumacza i przewodnika. Zginął w nurtach rzeki Vilcanota 11 lutego 1912 roku, próbując dostać się na wysepkę, gdzie uprawiał kukurydzę – jego ciała nigdy nie odnaleziono.
Jednak niektórzy rdzenni mieszkańcy twierdzą, że go odnaleźli i pochowali.

Kolejne badania przeprowadzono w okresie od 20 lipca 1912 roku do listopada. Prowadzili je George Eaton i Ellwood Erdis. Towarzyszyli im Stephenson, Melquiades Pareja Sotomayor, Tomas Fuentes, Toribio Richarte, Anacleto Álvarez i żandarm Jiménez.
Wiadomo, że od 23 lipca przebywali tam także Tomás Alvistur, Albert Giesecke i Rafael Aguilar – naukowcy z Uniwersytetu San Antonio Abad w Cusco wraz z grupą 13 studentów.
W trakcie badań kontynuowano sprzątnie i przeszukiwanie terenu, dokumentowano szkielety, grobowce, budynki i jaskinie. Wykonywano wykopaliska do 60 cm głębokości, a w niektórych miejscach do 90 cm, co pozwoliło na odnalezienie fundamentów, ceramiki domowej i ceremonialnej, narzędzi, tkanin (lama, bawełna, alpaka, wikunia), biżuterii i sprzętów gospodarstwa domowego (głównie wykonane z gliny, brązu, srebra, obsydianu, granitu, drewna i łupka).  W pomieszczeniach znaleziono zachowane fragmenty sztukaterii, najczęściej w kolorach czerwieni i żółci. Znalezione przedmioty pakowano w papier i przechowywano w skrzyniach lub workach.
Bingham zajmował się fotografowaniem, Eaton i Erdis filmowaniem, a Paul Bestor był odpowiedzialny za wywoływanie zdjęć. Po ostatecznym oczyszczeniu terenu wykonano łącznie ponad 500 zdjęć, nie licząc tych zrobionych wcześniej. Eaton opuścił teren badań 26 sierpnia 1912 roku i nadzór nad wykopaliskami przejął Bastor. Wcześniej teren badań opuścił Bingham, który udał się na penetrowanie rejonów Vilcabamby.
Z tych prac pozostał dziennik Erdisa. Na 149 kartach papieru milimetrowego zapisywał swoje notatki ołówkiem. Dziennik rozpoczyna się 12 lipca a kończy 17 listopada 1912 roku. Na uwagę zasługuje wpis na pierwszej stronie, w języku kechua, brzmiący „Nie mów nikomu”. Erdis szczegółowo opisuje stanowiska archeologiczne, przebieg prac, podaje wymiary i położenie obiektów. Szczegółowo wylicza także ilość schodów.

Podczas badań problemem nie była deszczowa pogoda i mała liczba pracowników fizycznych, którzy często nie przychodzili do pracy, ale kilka grup nielegalnych gangów poszukiwaczy skarbów.
By usprawnić wykopaliska i wykluczyć możliwości kradzieży ustalono dla peruwiańskich pracowników cennik. Zgodnie z nim otrzymywali oni następujące wynagrodzenie za znaleziska:

• 80 centów – kompletny szkielet
• 20 centów – czaszka
• 30 centów – szczęka
• 20 centów – kompletne naczynie
• 20 centów – kompletny przedmiot metalowy
• 20 centów – wskazanie rzeźby naskalnej

Niestety zapiski Binghama nie pokrywają się w pewnych aspektach z notatkami Erdisa. Różnica dotyczy położenia niektórych obiektów, ich nazw i dat ich odkrycia.

W roku 1912 inżynier Heald zbudował most nad rzeką Vilcanota, który ulokowano 30 metrów od pierwotnego mostu Artegi.

W listopadzie 2010 roku na mocy podpisanego Memorandum of Understanding pomiędzy Republiką Peru a Uniwersytetem Yale, część obiektów wydobytych w 1912 roku zostały zwrócone i obecnie znajdują się w Muzeum Machupicchu w Cuzco. Niestety wiele nielegalnie odnalezionych artefaktów zostało sprzedanych i wywieziono je za granicę.
W Narodowym Parku Archeologicznym Machupicchu znajduje się 160 oryginalnych zdjęć przekazanych przez Towarzystwo National Geographic.

Na podstawie całej dokumentacji z wypraw Binghama do ruin Machu Picchu prace w kolejnych latach kontynuował zespół Programu Badań Archeologicznych i Interdyscyplinarnych Historycznego Sanktuarium Machu Picchu PIAISHM (Programa de Investigaciones Arqueológicas e Interdisciplinarias en el Santuario Histórico de Machupicchu).

7 lipca 2007 roku obiekt został ogłoszony jednym z nowych siedmiu cudów świata., a także jest na liście światowego dziedzictwa UNESCO.

Fotografie wykonane w roku 1911 i 1912 pochodzą z artykułu „Los trabajos de las Expediciones Peruanas de Yale en la Llaqta de Machupicchu” autorstwa Jose Bestante.
Estudios Latinoamericanos 36/37 (2016/2017) 27–67

Zapraszam do odwiedzenia strony na Facebook